Το παρελθόν του μέλλοντος. Το τέλος του κόσμου και η προπαγάνδα στην ιστοριογραφία του 6ου αι.

Ανιχνεύοντας τον αντίκτυπο που είχε η προσδοκία του τέλους του κόσμου στην ιστοριογραφία του 6^ου αιώνα, στο πρώτο ήμισυ του οποίου διάφοροι κύκλοι τοποθετούσαν τη συμπλήρωση της κρίσιμης χιλιετίας, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ενδεικτικά δύο αντιπροσωπευτικά κείμενα της εποχής: την Χρονογραφία του Ιωάννη Μαλάλα και τα Ανέκδοτα του Προκοπίου. Η Χρονογραφία του Μαλάλα σταματά περί το τέλος της βασιλείας του Ιουστινιανού και στο τελευταίο τμήμα της προδίδει τη χρήση προφορικών μαρτυριών και προσωπικής γνώσης των γεγονότων.

Στα Ανέκδοτά του ο Προκόπιος εξαπολύει μύδρους εναντίον των ηρώων της Ιστορίας των Πολέμων του, παρουσιάζοντας με τα μελανότερα χρώματα τον Ιουστινιανό και τη Θεοδώρα. Ο Ιουστινιανός είναι ο βασιλιάς των δαιμόνων, ίσως και ο Αντίχριστος ο ίδιος. Τη δαιμονική βασιλεία του ίδιου και του θείου και προκατόχου του, Ιουστίνου Α΄ (518-527 μ.Χ.), προαναγγέλλουν εξίσου δαιμονικά σημεία. Μηνύματα διατυπώνονται, με το κύρος και τη μεταφυσική διάσταση προφητικών ονείρων, απηχώντας κατά πάσα πιθανότητα την ενσωμάτωση στο κείμενο των Ανεκδότων προφορικών ιστοριών που κυκλοφορούσαν ως αντιδυναστική προπαγάνδα.

Στον αντίποδα  του Προκοπίου, ο Μαλάλας φαίνεται ότι αντλεί από την επίσημη αυτοκρατορική προπαγάνδα. Επιδίδεται επίσης σε μια δύσκολη προσπάθεια να αποδείξει, μέσω περίπλοκων και αυθαίρετων υπολογισμών, ότι η έκτη χιλιετία από κτίσεως κόσμου είχε ήδη παρέλθει, ότι, όπως ισχυρίζεται η πλευρά του αυτοκράτορα, ο κόσμος έχει πάρει παράταση ζωής, και πως η βασιλεία του Ιουστινιανού σημαίνει την έναρξη της χρυσής χιλιετίας που θα προηγηθεί της Δευτέρας Παρουσίας. Χρησιμοποιώντας δυο προφητικά όνειρα, ο Μαλάλας θα επιδοθεί στην αμαύρωση του Αναστασίου, τελευταίου αυτοκράτορα της προηγούμενης δυναστείας, προκειμένου να δικαιωθεί η ανάληψη της εξουσίας από τη δυναστεία του Ιουστινιανού.

Πολλά έχουν γραφεί τα τελευταία χρόνια για την «αποκαλυπτική» διάσταση της επίσημης αυτοκρατορικής προπαγάνδας του 6^ου αιώνα αλλά και κατοπινών εποχών. Από όλον τον τρόμο του 6^ου αιώνα για το τέλος του κόσμου δεν μένουν σήμερα παρά κάποιες σποραδικές αναφορές. Όσο για τους δυο ιστορικούς, ο Μαλάλας, που απηχεί ξεκάθαρα την αυτοκρατορική προπαγάνδα, αναφέρεται ρητά στις προβλέψεις για το τέλος του κόσμου μόνο και μόνο για να τις διαψεύσει. Ο Προκόπιος όμως, που εκφράζει την άλλη πλευρά, δεν διστάζει, στο πλαίσιο της δαιμονολογίας του, να αντλήσει από τη δεξαμενή τέτοιων αφηγημάτων, που αναμφίβολα κυκλοφορούσαν μέσα στην αναστάτωση που προκαλούσε η αναμονή του τέλους. Και αυτός, εν τούτοις πουθενά δεν αναφέρεται ρητά στην προσδοκία του τέλους του κόσμου.