Όλες οι φωτογραφίες

Η Αθήνα… αλλιώς

Πρό(σ)κληση σε πέντε περιηγήσεις στην πόλη με το σχολείο

Πόσο καλά άραγε γνωρίζουμε την Αθήνα; Θα μπορούσαμε ίσως, κάνοντας περιπάτους με το σχολείο, να ιχνηλατήσουμε το παρελθόν και να αναζητήσουμε κρυφές «μικροϊστορίες» στη μεγάλη πολεοδομική ιστορία της πόλης; Τελικά, γίνεται να μάθει κανείς ιστορία… στο δρόμο;

Με αφετηρία τα ερωτήματα αυτά και κινητήριο δύναμη μια πολυετή εμπειρία στη συγγραφή εκπαιδευτικών εντύπων για την Αθήνα και στα εκπαιδευτικά προγράμματα, η αρχαιολόγος Λίλα Πατσιάδου σχεδίασε για το περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες ένα πρωτότυπο εκπαιδευτικό υλικό με τίτλο «Η Αθήνα… αλλιώς». Το υλικό απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα εύχρηστο εργαλείο για μία βιωματική γνωριμία των μαθητών με το αστικό περιβάλλον. Διαρθρώνεται σε πέντε προτάσεις θεματικών περιηγήσεων στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας (Θησείο, Μοναστηράκι, λόφος Φιλοπάππου, Πλάκα, σταθμοί μετρό «Σύνταγμα» και «Ευαγγελισμός») ειδικά σχεδιασμένων για σχολικές ομάδες, σε συνάρτηση με τη σχολική ύλη. Τα μνημεία και τα σημεία ενδιαφέροντος βρίσκονται σε πεζοδρομημένες περιοχές ή κοντά σε κεντρικούς σταθμούς του μετρό, ενώ για την υλοποίηση των περιηγήσεων δεν απαιτείται είσοδος σε αρχαιολογικούς χώρους ή μουσεία.

Κάθε διαδρομή (σε μορφή εκτυπώσιμου pdf) αποτελείται από ευανάγνωστο χάρτη με χρονολόγιο των πολεοδομικών «εποχών» της Αθήνας, αναλυτική κειμενική πληροφορία και γλωσσάρι. Είναι μια πλήρης και αυτόνομη αρχιτεκτονική περιήγηση που φιλοδοξεί να διερευνήσει με βιωματικό τρόπο το ρόλο των μνημείων στη ζωή μας διαχρονικά, με έμφαση στις αλλαγές χρήσης και το σήμερα. Το αντίστοιχο λήμμα της διαδικτυακής «Βικιπαίδειας» εκπροσωπεί την εύκολα προσβάσιμη πληροφορία. Στην εισαγωγή ξεκινά η ανατροπή παγιωμένων αντιλήψεων για τους δημόσιους χώρους και τα μνημεία, διαδικασία που εξελίσσεται σταδιακά κατά την περιήγηση, με το βλέμμα να στρέφεται κυρίως στο ανατρεπτικό και στο «αθέατο». Το πεδίο «Θέλω να δω κι άλλα» αποτελεί έναυσμα για περαιτέρω αναζητήσεις και εξερευνήσεις, που μπορούν να υλοποιηθούν σε δεύτερο χρόνο, προετοιμασμένες από τους ίδιους τους μαθητές.

Οι πέντε προτάσεις είναι απλώς το πρώτο βήμα μιας «αστικής περιπέτειας» με το σχολείο, χωρίς χρονικούς και τοπικούς περιορισμούς. Μπορούν να οδηγήσουν σε νέες περιηγήσεις, να πυροδοτήσουν αναζητήσεις, να εμπνεύσουν καινούριους προορισμούς. Στην Αθήνα, άλλωστε, οι αρχιτεκτονικές περιπλανήσεις δεν τελειώνουν ποτέ. Ανατροφοδοτούνται από τη δική μας οπτική που αλλάζει διαρκώς, καθώς καθημερινά «χαρτογραφούμε» συνειδητά ή ασυνείδητα την πόλη στις καθημερινές μας προσωπικές διαδρομές.

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ
ΕΙΠΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Αντί χρονολογίου

Προϊστορικά χρόνια

«Η πόλη αποτελείτο από τη σημερινή Ακρόπολη και την περιοχή που απλωνόταν κάτω από αυτήν, κυρίως στα νότια. Το αποδεικνύουν τα ιερά πάνω στον βράχο, που είναι αφιερωμένα και σε άλλους θεούς, εκτός από την Αθηνά. Και όσα είναι έξω από την Ακρόπολη, βρίσκονται κυρίως σε αυτή την περιοχή της πόλης (τη νότια), όπως ο ναός του Ολυμπίου Διός, το Πύθιο, το ιερό της Γης, το ιερό του εν Λίμναις Διονύσου…». [Θουκυδίδης 2, 15, 4 (ελεύθερη απόδοση)]

Γεωμετρική εποχή

«Μετά τον θάνατο του Αιγέα (ο Θησέας) βάζοντας στόχο ένα έργο τεράστιο και θαυμαστό, συνοίκισε τους κατοίκους της Αττικής σε ένα άστυˑ έτσι ο λαός που ως τότε ζούσε διασκορπισμένος, χωρίς κοινό συμφέρον, αλλά με έχθρες και πολέμους, ενώθηκε, δημιουργώντας μία ενιαία πόλη». [Πλούταρχος, Θησεύς, 24, 1 (ελεύθερη απόδοση)]

Κλασική εποχή

«Με αυτόν τον τρόπο οι Αθηναίοι τείχισαν την πόλη τους μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Ακόμη και σήμερα είναι φανερό πως το χτίσιμο έγινε βιαστικά. Γιατί τα θεμέλια που έχουν μπει ως βάση είναι από κάθε λογής πέτρες και σε ορισμένα σημεία χωρίς την κατάλληλη επεξεργασία, βαλμένες τυχαία. Ακόμη χρησιμοποίησαν πολλές στήλες από τάφους και άλλες επεξεργασμένες πέτρες. Γιατί το τείχος της πόλης επεκτάθηκε πολύ και γι’ αυτό τον λόγο έπρεπε να χτίζουν γρήγορα χρησιμοποιώντας οικοδομικά υλικά κάθε είδους. Ο Θεμιστοκλής τους έπεισε μάλιστα να τελειώσουν και το υπόλοιπο τείχος του Πειραιά, που είχε ξεκινήσει να χτίζεται νωρίτερα, όταν ο ίδιος ήταν επώνυμος άρχοντας». [Θουκυδίδης 1, 93, 1 (ελεύθερη απόδοση)]

Ρωμαϊκή εποχή

«Η Αθήνα λοιπόν που τέτοιες συμφορές έπαθε στον πόλεμο των Ρωμαίων, βρήκε μια νέα άνθηση, όταν βασίλεψε ο Αδριανός». (Παυσανίας, Αττικά, 1, 20, 7)                                                                           

Βυζαντινή εποχή

«Η εξαιρετική πραότητα της χώρας έχει διατηρηθεί. Ο Υμηττός με το άφθονο μέλι, ο Πειραιάς, η κάποτε μυστηριώδης Ελευσίνα, η πεδιάδα του Μαραθώνα και η Ακρόπολη. Αλλά η γενιά εκείνη που αγάπησε την επιστήμη εξαφανίστηκε για να έρθει στη θέση της μια γενιά αμόρφωτη και φτωχή, ψυχικά και σωματικά». (Μιχαήλ Χωνιάτης, μητροπολίτης Αθήνας)

Λατινική κυριαρχία

«Εδώ είδα… τα τεράστια τείχη, τα κατερειπωμένα… και στην πόλη και στους αγρούς αμύθητο πλούτο μαρμαρένιων κτιρίων, ναών, σπιτιών και κάθε λογής γλυπτών θαυμαστής τέχνης. Κι όλα αυτά σ’ έναν απέραντο όγκο συντριμμάτων. Το πιο αξιοθέατο μνημείο βρίσκεται στην Ακρόπολη. Είναι ο μεγαλόπρεπος, αξιοθαύμαστος, μαρμαρένιος ναός της Παλλάδος, το θεϊκό έργο του Φειδία με τους 58 περίλαμπρους κίονες. Είναι καταστόλιστος από τα ευγενικότερα ανάγλυφα που σμίλεψε ποτέ η υψηλότερη τέχνη γλύπτη…». (Κυριακός από την Αγκώνα)

Οθωμανική κυριαρχία

«Επτά χιλιάδες συνολικά είναι τα σπίτια της Αθήνας –όλα κεραμοσκέπαστα, και πολύ στέρεες πέτρινες κατασκευές. Εδώ δεν πρόκειται να δεις ξύλινο σπίτι ή χτισμένο με τούβλα και λάσπη και σκεπασμένο με χώματα. Όλα τα οικοδομήματα είναι τέλειες λιθοδομές, στερεωμένες με κουρασάνι, ασβέστη και γύψο. Τα σπίτια έχουν στέρνες για να μαζεύουν τα νερά της βροχής (που πέφτουν στις στέγες και τους εξώστες). Επειδή δεν έχει λασπουριά, δεν κατασκευάζουν καλντερίμια». (Εβλιγιά Τσελεμπί)

«Η πόλη διαθέτει δύο εμπορικά χάνια και εκατόν πέντε μαγαζιά. Παρόλο που δεν υπάρχει μπεζεστένι, έχει πλούσιο και όμορφο παζάρι, όπου μπορείς να βρεις φορέματα πολυτελείας κι άλλα σπάνια πράγματα». (Εβλιγιά Τσελεμπί)

Νεότερα χρόνια

«Ένας θεόρατος σωρός ερειπίων και τίποτε άλλο· μια άμορφη και μονότονη σταχτοκαφετιά μάζα από χαλάσματα και σκόνη που απάνω της υψώνονται μερικές χουρμαδιές και κυπαρίσσια που άντεξαν στη γενική ερήμωση. Αν δεν υπήρχε το Θησείο, αν δεν έμενε στη θέση της η Ακρόπολη με τα λείψανά της, δύσκολα θα πίστευε κανείς ότι βρίσκεται στην Αθήνα». (Λουδοβίκος Ρος, 19ος αιώνας)

«Το να κτίζεις σήμερα για την Αθήνα είναι μια ευρωπαϊκή υπόθεση…». (Λέο φον Κλέντσε, 19ος αιώνας)

Σύγχρονα χρόνια

«Η Αθήνα, όπως κάθε νέα πόλη, αυτονομήθηκε κατά κάποιον τρόπο από τους εμπνευστές της, αρχιτέκτονες και πολεοδόμους, και η Ιστορία επέβαλε τη δική της λογική, πολλές φορές άναρχη, μέσα από τα συμφέροντα –ή και μικροσυμφέροντα– των κατοίκων, την οικονομία, την πολιτική στρατηγική, αλλά και τα αναπάντεχα γεγονότα, τους πολέμους και τις καταστροφές. Η ζωή φτιάχνει την πόλη. Αυτή μπορεί να εξηγήσει τα προβλήματα που κληρονόμησε η Αθήνα και τα οποία όλοι βλέπουμε και ζούμε ακόμα και σήμερα. Αυτή όμως γεννά και τη γοητεία της». (Γιάννης Τσιώμης, αρχιτέκτονας-πολεοδόμος και ιστορικός της αρχιτεκτονικής)

«Η Αθήνα είναι σίγουρα η κατ’ εξοχήν μοντέρνα πόλη, με την έννοια ότι η πρότυπη νεοκλασική πόλη του 19ου αιώνα σταδιακά αντικαταστάθηκε και επεκτάθηκε, μετά τις αρχές της δεκαετίας του 1950, από μια εξίσου καθορισμένη μοντέρνα τυπολογία· μια τυπολογία, που εξακολουθεί να παράγεται σήμερα σχεδόν με τα ίδια σχήματα όπως και στη δεκαετία του 1930… Οι τυπικές αθηναϊκές πολυκατοικίες, που δεν ξεπερνούν συνήθως τους έξι ορόφους και υπακούουν σε ένα τυπικό πλάτος και σχήμα, βρίσκονται σίγουρα πιο κοντά στις προδιαγραφές της βιομηχανικής πόλης…». (Κέννεθ Φράμπτον, αρχιτέκτονας)

«Νύχτα-μέρα, οι δρόμοι σφύζουν από ζωή. Είτε βραδιάζει, είτε φέγγει, η Αθήνα σαγηνεύει. Ακόμα και οι «άστεγοι θεοί» φαίνεται πως γύρισαν, εδώ, από όπου άρχισαν, και προσφέρουν θέλγητρα παντού. Η Αθήνα είναι “πλήρης θεών”. Είναι μια πόλη… μαγική». (Άρτεμις Σκουμπουρδή, ξεναγός)

«Η Αθήνα παραμένει μία μήτρα αφηγήσεων και αυτό που εκλύει έχει τεράστια συσπειρωτική δύναμη. Είναι κάτι που δύσκολα μπορεί κανείς να περιγράψει και ακόμα πιο δύσκολα να μοιραστεί με άλλους που δεν γνώρισαν αυτήν την πόλη. Αλλά όταν βρεθεί ο κοινός τόπος, όταν εντοπιστεί ο κοινός δίαυλος, ο δεσμός αυτός μοιάζει να είναι ακατάλυτος». (Νίκος Βατόπουλος, αθηναιογράφος)

«Η ιστορία της νεότερης Αθήνας, πλήρως απαξιωμένη, έχει μπει στο περιθώριο. Είναι εντυπωσιακό πόσα πολλά ιστορικά κτίρια της πρωτεύουσας ηλικίας 100 και πλέον ετών είναι σε οικτρή κατάσταση, λες και η χώρα ανήκει σε κάποιο διεθνές περιθώριο. Για πολλούς αυτή η παράμετρος ακούγεται ως πολυτέλεια, αλλά είναι σαφές ότι η θωράκιση της ιστορικής αυτοσυνειδησίας μιας πόλης είναι στο επίκεντρο της οικονομικής ανάταξης όσο και της τουριστικής ανάπτυξης, της ψυχικής περηφάνιας αλλά και της συνεκτικής κοινής μνήμης που κρατά τις κοινωνίες με μια στοιχειώδη συνοχή». (Νίκος Βατόπουλος, αθηναιογράφος)

ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΥΤΙ

Μνημεία «έξω από το κουτί»

Ορισμός: Αρχιτεκτονικό μνημείο είναι ένα κτίσμα ή κτιριακό συγκρότημα, καθώς και τα μεμονωμένα μέλη τους, που έχουν αρχιτεκτονική, καλλιτεχνική, αρχαιολογική ή/και ιστορική αξία. Tα οικοδομήματα που κατασκευάστηκαν πριν από το 1830 (αρχαία, βυζαντινά και μεταβυζαντινά) θεωρούνται αρχαία μνημεία και προστατεύονται από τον αρχαιολογικό νόμο. Όσα οικοδομήματα κατασκευάστηκαν μετά το 1830 και διαθέτουν αξιόλογα στοιχεία κηρύσσονται διατηρητέα για να προστατευτούν (νεότερα μνημεία). Τα μνημεία της Αθήνας, στενά δεμένα με το σύγχρονο αστικό περιβάλλον, αποτελούν ζωτικά όργανα ενός «ζωντανού» οργανισμού, που είναι η ίδια η πόλη. Οι πολλαπλές «αναγνώσεις» και ερμηνείες τους έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αλλά και μία διαφορετική διαδικτυακή «ματιά» σε γενικότερα πολεοδομικά ζητήματα μπορεί να δημιουργήσει μια άλλη οπτική για την πόλη που ζούμε. Ο κατάλογος είναι ενδεικτικός, αφού το διαδίκτυο κρύβει πολλούς κρυμμένους θησαυρούς. Στο πέρασμα των αιώνων, η Αθήνα δεν έπαψε ποτέ να εμπνέει. Γιατί όχι κι εμάς;

Μνημεία:

• Πύργος Τσερτς, Πλάκα

link

• Οδός Τριπόδων, Πλάκα

link

• Αρχοντικό Μπενιζέλων, Πλάκα

link

• Άγιοι Ασώματοι, Θησείο

link

• Μνημείο Ολοκαυτώματος, Θησείο

link

• Τζαμί Τζισδαράκη, Μοναστηράκι

link

• Άγιος Ασώματος «στα Σκαλιά» και Βιβλιοθήκη Αδριανού, Μοναστηράκι

link

• Βουλή/Ανάκτορα, Σύνταγμα

link

• Πνύκα

link

• Σπίτι καδή, Πλάκα

link

Αθήνα:

• Πολεοδομικό σχέδιο

link

• Αθήνα, γενικά

link

• Αρχαία Αθήνα

link

• Έρουλοι

link

• Αθήνα, πρωτεύουσα

link

• «Υπόγεια» Αθήνα

link

• Λέο φον Κλέντσε

link

• Η «βίβλος» της αθηναιογνωσίας

link

• Δημήτρης Πικιώνης

link

link

• Οθωμανική Αθήνα

link

link

• Δήμος Αθηναίων

link

• Αθήνα 2018 – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου

link

• Αθήνα, γενικά

link

• Αθήνα, πρωτεύουσα

link

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Μια περιήγηση με το σχολείο αποτελεί απλώς το πρώτο βήμα για να γνωρίσουμε καλύτερα το αστικό τοπίο της Αθήνας. Είναι μια αρχή που μπορεί να οδηγήσει και σε άλλα βήματα, μέσα και έξω από τη σχολική αίθουσα, με προορισμό μια συνεχώς ανατροφοδοτούμενη «αστική περιπέτεια». Με το σκεπτικό αυτό προτείνεται ο εμπλουτισμός των διαδρομών με εκπαιδευτικές δραστηριότητες και παιχνίδια, κατά τη διάρκεια της περιήγησης και μέσα στην τάξη, που στοχεύουν στη βιωματική μάθηση με ευχάριστο και δημιουργικό τρόπο. Κατά τον σχεδιασμό των δραστηριοτήτων δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην ποικιλομορφία και στη δυνατότητα υλοποίησής τους χωρίς ιδιαίτερη εκ των προτέρων προετοιμασία. Υπάρχουν ωστόσο και προτάσεις για ερευνητική δραστηριότητα σε δεύτερο χρόνο, υπό το πρίσμα μιας διαθεματικής προσέγγισης του αθηναϊκού περιβάλλοντος.

Απαραίτητα εφόδια στις αποσκευές μας για να δούμε την Αθήνα… αλλιώς είναι η βιωματική, προσωπική ματιά, το συναίσθημα, η ομαδοσυνεργατική προσέγγιση και οι μεγάλες «δόσεις» αυτοσχεδιασμού. Έτσι, με το σχολείο στην Αθήνα η πόλη γίνεται παιχνίδι!

Στην περιήγηση

Ασκήσεις… επί χάρτου (φύλλα εργασίας)

Μπορούμε άραγε να «χαρτογραφήσουμε» ξανά την Αθήνα με το σχολείο; Περπατώντας με τους συμμαθητές μας στο ιστορικό κέντρο συμπληρώνουμε τον προσωπικό μας νοητικό χάρτη κάθε διαδρομής, καταγράφοντας εντυπώσεις, συναισθήματα, χρώματα, μυρωδιές, ονόματα. Με άλλα λόγια, αποτυπώνουμε στο χαρτί τη δική μας «ανάγνωση» της πόλης. Οι χάρτες μας μπορούν να αποτελέσουν αφετηρία για νέες περιηγητικές δραστηριότητες, μέσα και έξω από την τάξη, στην Αθήνα ή και σε άλλες πόλεις!

Γινόμαστε… μνημεία; (κινητική δραστηριότητα)

Μπορούμε, άραγε, να αναπαραστήσουμε με το σώμα μας τα μνημεία και τον περιβάλλοντα χώρο τους; Να ένας διαφορετικός τρόπος για να δούμε την πόλη βιωματικά!

Κατά τη διάρκεια της περιήγησης, επιλέγουμε ομαδικά τα μνημεία που μας κινούν το ενδιαφέρον. Τα παρατηρούμε προσεκτικά, λαμβάνοντας υπόψη και τη θέση τους στον χώρο και προσπαθούμε να τα αναπαραστήσουμε με το σώμα μας. Η ομαδική δουλειά αποτελεί προαπαιτούμενο, καθώς ο κάθε ένας από εμάς αποτελεί δομικό στοιχείο του συνόλου. Προσοχή! Κάθε φορά έχουμε κατά νου την κάτοψη, πώς δηλαδή θα φαινόταν κάθε κτίριο/ή οικιστικό σύνολο αν το κοιτάζαμε από ψηλά.

Και μερικές ιδέες: μνημείο Λυσικράτη και οδός Τριπόδων, Αγία Αικατερίνη και κατάλοιπα αρχαίων κτιρίων, «υστερορωμαϊκό» τείχος και οικία Μπενιζέλων (Πλάκα), ρωμαϊκό βαλανείο, πλατεία Συντάγματος, Βουλή, μνημείο Άγνωστου Στρατιώτη (Σύνταγμα), τζαμί Τζισδαράκη, βιβλιοθήκη Αδριανού (Μοναστηράκι), πεζόδρομοι Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Αποστόλου Παύλου, λιθόστρωτο Πικιώνη(Φιλοπάππου), Άγιοι Ασώματοι, μνημείο Ολοκαυτώματος (Θησείο). Kι ό,τι άλλο βάλουμε εμείς στον χάρτη!

Να το κάνουμε ακόμη πιο ενδιαφέρον; Ας προσθέσουμε τον ανθρώπινο παράγοντα, λαμβάνοντας υπόψη τις παλιότερες χρήσεις των μνημείων και τα ιστορικά γεγονότα που σχετίζονται με αυτά. Παραδείγματα: οι λιγοστοί κάτοικοι πίσω από το «υστερορωμαϊκό» τείχος μετά την επιδρομή των Ερούλων στα ρωμαϊκά χρόνια, ο λαός συγκεντρωμένος μπροστά από τα Ανάκτορα για να απαιτήσει την παραχώρηση Συντάγματος από τον Όθωνα τον 19ο αιώνα, οι Αθηναίοι που περπατούν στην οδό Τριπόδων για να φτάσουν στο Διονυσιακό Θέατρο στα κλασικά χρόνια κ.ά.

Με τη ματιά του ειδικού (φύλλα εργασίας)

Τι θα λέγαμε για μια «χαρτογράφηση» της Αθήνας με τη ματιά των ειδικών; Με στόχο την ενεργητική συμμετοχή των μαθητών και τη βιωματική μάθηση, ενθαρρύνουμε την τάξη μας να εμπλακεί σε ένα πρωτότυπο παιχνίδι ρόλων. Ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και γίνονται για λίγο «ιστορικοί», «φωτογράφοι» ή «δημοσιογράφοι», αναλαμβάνοντας ενεργό ρόλο στην αποκωδικοποίηση του αστικού περιβάλλοντος. «Χώρος εργασίας» τους είναι ένα μνημείο-ταξιδιώτης του χρόνου ή ένας χώρος ενδιαφέροντος ανά διαδρομή, που προσφέρεται για στάση και δίνει ερεθίσματα για πολλαπλές αναγνώσεις.

Φύλλα εργασίας

Χαλασμένο τηλέφωνο

Από πότε έχουμε να παίξουμε «χαλασμένο τηλέφωνο»; Ευκαιρία να το ξαναθυμηθούμε, αλλά με περιορισμό… θέματος. Η λέξη που ψάχνουμε πρέπει να έχει σχέση με την Αθήνα!

Μετά την ολοκλήρωση της περιήγησης στεκόμαστε ο ένας πλάι στον άλλο σε κύκλο (καλύτερα σε μια πλατεία) και ορίζουμε ποιος μαθητής θα κάνει την αρχή. Ο πρώτος σκέφτεται μια λέξη/αφετηρία που έχουμε ακούσει κατά τη διάρκεια της περιήγησης, τη λέει ψιθυριστά στον πλαϊνό του και πάει… λέγοντας.

Φαίνεται απλό, αλλά δεν είναι. Τις περισσότερες φορές η λέξη ταξιδεύει ως τον τελευταίο τόσο αλλοιωμένη, που δεν αναγνωρίζεται.

Και μερικές ιδέες για «αθηναϊκές» λέξεις: Λυσικράτης, Όθωνας, Λουμπαρδιάρης, Κεραμεικός, Ηριδανός.

Στην τάξη

Προτάσεις για έκθεση φωτογραφίας στο σχολείο

(ομαδική δραστηριότητα)

Σε πόσα κλικ χωράει άραγε… η πόλη; Οι περιηγήσεις μας μπορούν να μας εφοδιάσουν με πλούσιο υλικό για μια έκθεση φωτογραφίας στο σχολείο με θέμα –τι άλλο;– την Αθήνα! Φυσικά χρειαζόμαστε μια συγκεκριμένη θεματική κατεύθυνση που θα διαμορφώσει τη ματιά μας. Και μην ξεχνάμε: κάθε φωτογραφία χρειάζεται τη λεζάντα της, με το όνομα του φωτογράφου και τον τίτλο. Καλές λήψεις!

Και μερικές ιδέες για θεματικές:

  1. Tι «βλέπουν» τα μνημεία σήμερα;

Με την πλάτη γυρισμένη σε ένα μνημείο που στέκεται ελεύθερα στον χώρο (όπως το μνημείο του Λυσικράτη) κάνουμε έναν κύκλο γύρω του βγάζοντας διαδοχικές φωτογραφίες των γειτονικών κτιρίων για να φτιάξουμε μια κυκλική σύνθεση. Τι παρατηρούμε;

  1. Πώς νιώθουμε μπροστά σε ένα μνημείο;

Η κάμερα τώρα στρέφεται σε εμάς για να αποτυπώσει το κυρίαρχο συναίσθημα που εκφράζει το πρόσωπο ή το σώμα μας. Απαραίτητη προϋπόθεση: να εντάξουμε στο κάδρο μας την πηγή της έμπνευσής μας, δηλαδή το μνημείο.

 

  1. Έχουν τα μνημεία… συγκατοίκους;

Ας προσπαθήσουμε να αποτυπώσουμε με τον φακό μας ενδιαφέρουσες ή αταίριαστες «συνυπάρξεις», όπως τις αντιλαμβανόμαστε εμείς. Αν φωτογραφίσουμε το ίδιο θέμα με τους συμμαθητές μας, θα συνειδητοποιήσουμε πόσο μοναδική είναι η ματιά του καθενός!

Μνημεία-ταξιδιώτες του χρόνου (ερευνητική εργασία)

Το ιστορικό κέντρο της Αθήνας είναι ένα υπαίθριο «μουσείο» αρχιτεκτονικής, με κτίρια και μνημεία από διαφορετικές ιστορικές περιόδους που συνθέτουν ένα δυναμικό μωσαϊκό. Κάποια από αυτά διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στη ζωή της πόλης από τότε που κατασκευάστηκαν ως σήμερα, αλλάζοντας χρήσεις ανά εποχές. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο ναός του Ηφαίστου και της Εργάνης Αθηνάς στο Θησείο (αρχαίος ναός, βυζαντινή εκκλησιά, προτεσταντικό νεκροταφείο, μουσείο) και το μνημείο του Λυσικράτη στην Πλάκα (χορηγικό μνημείο,  αναγνωστήριο, βιβλιοθήκη).

Πέραν της ιστορικής και αρχιτεκτονικής τους αξίας, τα κτίρια αυτά«αφηγούνται» σιωπηρά ιστορίες της πόλης συναρπαστικές. Μπορούμε άραγε να γίνουμε εμείς η «φωνή» τους; Αφού μελετήσουμε τις πέντε προτεινόμενες περιηγήσεις επιλέγουμε ένα μνημείο που απέκτησε διαφορετικές χρήσεις στο πέρασμα των αιώνων. Αναζητώντας πληροφορίες στο διαδίκτυο συνθέτουμε την «ταυτότητά» του σε μία καρτέλα που θα σχεδιάσουμε μόνοι μας (πιθανά πεδία: ονομασία, χρονολογία κατασκευής, αρχιτέκτονας, χρήσεις, σημερινή κατάσταση, σημεία ενδιαφέροντος κ.ά). Στη διάρκεια της περιήγησης παρουσιάζουμε την ιστορία του μνημείου μας στους συμμαθητές μας, εντάσσοντας σε αυτήν ανθρώπους και ιστορικά γεγονότα.

Ποια συμπεράσματα βγάζουμε για τον ρόλο των μνημείων στη ζωή της πόλης και ποια είναι η σχέση μαζί τους σήμερα; Υπάρχει στη γειτονιά μας ή κοντά στο σχολείο μας κάποιο κτίριο που άλλαξε χρήσεις στον χρόνο;

Παιχνίδια ρητορικής

Τα μνημεία της Aθήνας, σιωπηλοί μάρτυρες της μακραίωνης οικιστικής της πορείας, αποτελούν ενιαίο σύνολο με τον σύγχρονο αστικό ιστό. Μπορούν άραγε να «αναμετρηθούν» μεταξύ τους για τον ρόλο τους στη ζωή της πόλης; Ας τα (προ)καλέσουμε σε μια δημόσια συζήτηση «μνημειακών» διαστάσεων!

Μετά την περιήγησή μας στο ιστορικό κέντρο καταγράφουμε τα μνημεία που επισκεφτήκαμε. Στη συνέχεια χωριζόμαστε σε ομάδες. Η κάθε μία αναλαμβάνει ένα μνημείο και γίνεται η «φωνή» του, επιχειρηματολογώντας για τον ρόλο του στη ζωή της πόλης την εποχή που χτίστηκε, κάποια άλλη εποχή ή και σήμερα. Το μνημείο-νικητής αναδεικνύεται κατόπιν φανερής ψηφοφορίας!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Bλαχόπουλος, Α. Γ. (επιμ.) 2010. Αρχαία Αθήνα και Αττική. Ιστορική τοπογραφία του άστεως και της χώρας, Αθήνα

Camp, J. M. 2004. The Archaeology of Athens, New Haven and London

Δακουρά-Βογιατζόγλου, Όλ. 2004. Λόφοι Φιλοπάππου, Πνύκας, Νυμφών. Σύντομο ιστορικό και περιήγηση, Αθήνα

Θεοχαράκη, Α. Μ. 2015. Τα αρχαία τείχη των Αθηνών, Αθήνα

Ζήβας, Δ. Α. 2012. Αρχιτεκτονικός Οδηγός Αθηνών, Αθήνα

Krevvata, V. (επιμ.) 2014. Navigating the Routes of Art and Culture. Part I, Athens, Αthens

Μαστραπάς, Α. 2013. Η πόλις και το άστυ των Αθηνών, Αθήνα

Μπίρης, Κ. Η. 2017. Η νέα Αθήνα πρωτεύουσα του Ελληνισμού, Αθήνα

Μπίρης, Κ. Η. 2005. Αι Αθήναι. Από του 19ου εις τον 20όν αιώνα, Αθήνα

Μπούρας, Χ. κ.ά. (επιμ.) 2000. Αθήναι. Από την κλασική εποχή έως σήμερα (5ος αι.π.Χ.-2000 μ.Χ.),

Αθήνα Παπαγεωργίου-Βενετάς, Α. 2010. Ο αθηναϊκός περίπατος και το ιστορικό τοπίο των Αθηνών, Αθήνα

Παπαχατζής, Ν. Δ. 2002, Παυσανίου, Ελλάδος περιήγησις. Αττικά, Αθήνα

Πικιώνης, Δ. 2001. Έργα Ακροπόλεως, Αθήνα

Τραυλός, Ι. Ν. 2005. Πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών. Από των προϊστορικών χρόνων μέχρι των αρχών του 19ου αιώνος, Αθήνα

Φιλιππίδης, Δ. 2009. Εφήμερη και αιώνια Αθήνα, Αθήνα  

Eπιλεγμένη δικτυογραφία

Εκπαιδευτικός φάκελος «Διαβάζουμε την πόλη. Διαδρομές στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη», Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού-Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων [τελευταία πρόσβαση: 14/09/2018]

Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών [τελευταία πρόσβαση: 27/10/2018]

Ανασκαφές στην Αρχαία Αγορά, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα [τελευταία πρόσβαση: 28/10/2018]

Κόμβος «Οδυσσεύς», Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού  [τελευταία πρόσβαση: 20/09/2018]

Πλάκα, η γειτονιά των ονείρων, 1ο Πειραματικό Γυμνάσιο Πλάκας [τελευταία πρόσβαση: 30/09/2018]

Με το βλέμμα των περιηγητών, Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη [τελευταία πρόσβαση: 21/10/2018]

Μουσειακός χώρος αρχοντικού Μπενιζέλων, Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών [τελευταία πρόσβαση: 22/09/2018]

Κόμβος «Athens Open Museum» [τελευταία πρόσβαση: 22/09/2018]

Δίπυλον-Εταιρεία Μελετών Αρχαίας Τοπογραφίας [τελευταία πρόσβαση: 7/09/2018]

Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία [τελευταία πρόσβαση: 25/10/2018]

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων [τελευταία πρόσβαση: 10/08/2018]

Μουσείον της Πόλεως των Αθηνών [τελευταία πρόσβαση: 4/12/2018]

Βυζαντινά Μνημεία Αττικής, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών [τελευταία πρόσβαση: 13/12/2018]

Δυτικοί Λόφοι Αθηνών [τελευταία πρόσβαση: 20/12/2018]

ΣYΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚO

H Λίλα Πατσιάδου σπούδασε ιστορία και αρχαιολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και κατέχει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών στην αρχαιολογία και την πολιτιστική διαχείριση από το Πανεπιστήμιο του Leicester. Έχει εργαστεί ως αρχαιολόγος-μουσειοπαιδαγωγός στη Διεύθυνση Μουσείων του ΥΠΠΟΑ (έργο: «Διαβάζουμε την πόλη. Διαδρομές στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη» διαθέσιμο στο http://followodysseus.gr/el-gr/διαβάζουμετηνπόλη.aspx) και είναι συγγραφέας του εντύπου «Η πολεοδομική εξέλιξη της Αθήνας από την πρώτη κατοίκηση μέχρι σήμερα. Μια συναρπαστική περιπέτεια στον χρόνο». Στο Μουσείο Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη ήταν υπεύθυνη του εκπαιδευτικού τμήματος. Επιπλέον, έχει συνεργαστεί με το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού και το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων-Διεύθυνση Δημοσιευμάτων. Τα τελευταία χρόνια σχεδιάζει και υλοποιεί βιωματικά εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες, οικογένειες και ενήλικες στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας, σε συνεργασία με μουσεία και πολιτιστικούς φορείς.