Βάλιας Σεμερτζίδης – Ημερολόγιο (1929-1939), εισαγωγή / επιστημονική επιμέλεια: Νίκος Χατζηνικολάου, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (Σειρά Αρχειοθήκη), Αθήνα 2023, 808 σελ. ISBN: 978-960-250-796-4
Το έργο του ζωγράφου Βάλια Σεμερτζίδη βρίσκεται σήμερα στο Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη (36 πίνακες) και στο Δήμο Ρόδου (103 πίνακες). Η οικογένειά του, και ιδίως η σύζυγός του Ρούλη Σεμερτζίδη, εμπιστεύτηκε στον ιστορικό τέχνης και ομότιμο σήμερα καθηγητή του πανεπιστημίου Κρήτης Νίκο Χατζηνικολάου τα πολύτιμα χειρόγραφα του καλλιτέχνη ̶ ένα εκτενές προσωπικό ημερολόγιο που κρατούσε συστηματικά ο Σεμερτζίδης επί μισόν αιώνα, από το 1929 έως το 1980. Με απαράμιλλη αφοσίωση και φροντίδα ο Χατζηνικολάου επιμελήθηκε την παρούσα έκδοση, συνοδεύοντάς τη με πλούσιο εικονογραφικό υλικό και εκτενέστατη Εισαγωγή για το ξεκίνημα του ζωγράφου, για τα πρώτα βήματα στα χνάρια του Παρθένη και τις πρώτες αναζητήσεις, τα μυητικά διαβάσματα και τις πολιτικές μετατοπίσεις, τους πειραματισμούς στη μορφή –με τον εξπρεσιονισμό, το συμβολισμό, τις προσωπογραφίες και τις νεκρές φύσεις–, ως τις υπαρξιακές δυσκολίες μιας στερημένης ζωής. Η δεκαετία 1929-1939, που αποτελεί τον πρώτο τόμο του έργου, καλύπτει τα χρόνια της μαθητείας του νεαρού Βάλια: «[…] μια μαθητεία», λέει ο Χατζηνικολάου, «… στη ζωή και στον έρωτα, μαθητεία στο Σχολείο των Καλών Τεχνών, μαθητεία στον αγώνα για επιβίωση και στην πάλη για δημιουργία. Το παιδί των προσφύγων από τον Καύκασο, νέος πια ζωγράφος με σημαντικό έργο πίσω του, προχωράει μπροστά χωρίς να μπορεί να φανταστεί τι τον περιμένει τη δεκαετία που έρχεται. Οι μεγαλύτερες δοκιμασίες για τον τόπο και για τους ανθρώπους του θα διαδεχθούν η μία την άλλη: Πόλεμος, Κατοχή, Δωσιλογισμός, Αντίσταση, Δεκεμβριανά, Εμφύλιος. Πώς θα αντιδράσει; Με ποιους θα πορευτεί; Κι η ζωγραφική;»
Ο Βαλεντίνος («Βάλιας») Σεμερτζίδης (1911-1983) έφθασε με την οικογένειά του στην Ελλάδα λίγο πριν από την καταστροφή της Σμύρνης, μ’ ένα καράβι γεμάτο πρόσφυγες του Πόντου. Η οικογένεια εγκαταστάθηκε αρχικά σε μια χωματοκαλύβα κι αργότερα σ’ ένα σπίτι στη Δραπετσώνα, όπου έμεινε μερικά χρόνια, προτού μετακομίσει στην Παλαιά Κοκκινιά. Έτσι ξεκίνησε η προσαρμογή του παιδιού στη νέα του πατρίδα. Πλανόδιος πωλητής τσιγάρων και βοηθός στο χοροδιδασκαλείο τού πατέρα, σπούδασε αργότερα ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, στην αρχή στο προκαταρκτικό τμήμα, ύστερα στο εργαστήριο του Παρθένη (1928-1936). Από νωρίς η ζωγραφική του τράβηξε την προσοχή προσωπικοτήτων που έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην πνευματική ζωή του τόπου: του Φίλιππου Δραγούμη, του Αντώνη Μπενάκη, του ιδιοκτήτη της Βραδυνής Δημήτρη Αραβαντινού και του Ζαχαρία Παπαντωνίου, οι οποίοι τον στήριξαν οικονομικά και πρόβαλαν το έργο του.
Δεκαέξι χρόνων ο νεαρός Βάλιας άρχισε να κρατάει ημερολόγιο, που δεν το άφησε απ’ τα χέρια του για πάνω από μισό αιώνα. Όλες οι εμπειρίες, οι ελπίδες κι οι απογοητεύσεις του καταγράφηκαν εκεί, σε μπλοκάκια εσόδων-εξόδων, σε τετράδια, σε τσαλακωμένα φύλλα χαρτί, ένα μέρος των οποίων (από την εποχή της Κατοχής, της Αντίστασης και των Δεκεμβριανών) το έκρυψε προσεχτικά σε διάφορα σπίτια στην Αττική και στη Ρόδο.
Η σειρά «Αρχειοθήκη» περιλαμβάνει αδημοσίευτα κείμενα (πεζά, ποιήματα, ημερολόγια, μαρτυρίες, επιστολές κ.ά.) που απόκεινται στα αρχεία του ΜΙΕΤ / ΕΛΙΑ καθώς και σε ιδιωτικά αρχεία. Στόχος της σειράς είναι να φέρει στο φως κείμενα άλλοτε κρυμμένα σε οικογενειακά αρχεία και άλλοτε προσιτά μόνο σε προϊδεασμένους ερευνητές.
