Tο Ιστορικό Αρχείο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, ή Αρχείο των Υπηρεσιών Αρχαιοτήτων, όπως είναι ο επίσημος τίτλος του, περιλαμβάνει μια τεράστια συλλογή τεκμηρίων, σχεδίων, κατόψεων και φωτογραφιών (τυπωμένων και αρνητικών), σχετικών με την ιστορία και την πορεία της αρχαιολογικής έρευνας στην Ελλάδα από το 1834 και εξής. Διοικητικά υπεύθυνη για το Ιστορικό Αρχείο είναι η Διεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων της Κεντρικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού (και Αθλητισμού σήμερα), η οποία έχει ήδη προχωρήσει στην τακτοποίηση και ψηφιοποίηση ενός σημαντικού τμήματός του, στηριζόμενη τόσο στην τακτική χρηματοδότησή της, όσο και στο Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, αλλά και τώρα στο ΕΣΠΑ.

Η Δρ Μεταξία Τσιποπούλου, κατά τη διάρκεια της θητείας της ως Διευθύντριας της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων, διαπίστωσε ότι το Ιστορικό Αρχείο αποτελούσε μια σημαντικότατη, αλλά σχετικά άγνωστη πηγή έρευνας, καθώς και πληροφόρησης του ευρύτερου κοινού και συνειδητοποίησε τη δυναμική του για την κατανόηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας. Το 2010 η ίδια ενέπνευσε μια ομάδα ατόμων της αρχαιολογικής κοινότητας για τη δημιουργία ενός Συλλόγου Φίλων, με σκοπό τη στήριξη των εργασιών του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

Τα μέλη του Συλλόγου πληρώνουν ετήσια συνδρομή. Τα έσοδα αυτά, καθώς και έσοδα από δωρεές και έκτακτες εισφορές, οι οποίες συγκεντρώνονται από δραστηριότητες όπως το χριστουγεννιάτικο μπαζάρ, στηρίζουν το έργο του Συλλόγου Φίλων. Αν και η πλειονότητα των μελών είναι Αθηναίοι, πολλά ακόμα μέλη προέρχονται από άλλες περιοχές της χώρας, αλλά και από την Αγγλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Νέα μέλη είναι θερμά ευπρόσδεκτα. Η ετήσια συνδρομή έχει οριστεί στα 40 ευρώ, αλλά δεδομένων των δύσκολων συνθηκών της χώρας αποφασίστηκε να γίνουν μειώσεις στο ποσό της συνδρομής σε ορισμένες κατηγορίες μελών – συγκεκριμένα για άτομα ηλικίας κάτω των 30 και άνω των 65 ετών η συνδρομή είναι 25 ευρώ, ενώ για ζευγάρια το ποσό ανέρχεται στα 60 ευρώ.

Οι κύριοι σκοποί του Συλλόγου Φίλων είναι τρεις:

α) Η στήριξη των εργασιών του Ιστορικού Αρχείου και γενικότερα της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων στα προγράμματα, τις δράσεις και τη διοργάνωση εκθέσεων.

β) Η αύξηση της γνώσης σχετικά με το Αρχείο στην επιστημονική-ερευνητική κοινότητα και στο ευρύ κοινό σχετικά με τη δυναμική των αρχείων και των θησαυρών που περιέχουν.

γ) Η δημιουργία ενός φόρουμ για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων αρχειακών ερευνών σχετικών με την αρχαιολογία, την ιστορία, την πολιτιστική κληρονομιά και την κοινωνική εξέλιξη, τόσο μέσω της ετήσιας σειράς διαλέξεων, όσο και μέσω συμποσίων και ημερίδων.

Οι διαλέξεις πραγματοποιούνται με συχνότητα περίπου μία κάθε μήνα, στη διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους, στο διατηρητέο εξαιρετικά ανακαινισμένο πρώην βιοτεχνικό κτίριο που στεγάζει το Ιστορικό Αρχείο, στην οδό Ψαρομηλίγγου 22, κοντά στον Κεραμεικό. Η ημέρα και η ώρα των διαλέξεων είναι Δευτέρα, 6.30 μ.μ.

Η πρώτη διάλεξη που οργάνωσε ο Σύλλογος Φίλων του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας δόθηκε τον Μάιο του 2010, με την ευκαιρία της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων. Η πρώτη συστηματική σειρά διαλέξεων ξεκίνησε την ακαδημαϊκή χρονιά 2010-2011. Πλήρες πρόγραμμα, σε μηνιαία βάση, πραγματοποιήθηκε το 2012-2013. Οι ομιλητές προήλθαν από την Αρχαιολογική Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, ελληνικά αρχεία και μουσεία, ελληνικά πανεπιστημιακά ιδρύματα, ξένα αρχαιολογικά ινστιτούτα και σχολές, καθώς και βρετανικά και αμερικανικά πανεπιστήμια. Τα θέματα χρονολογικά κυμαίνονται από την Παλαιολιθική περίοδο μέχρι τη σύγχρονη Ελλάδα. Εξετάστηκαν το έργο και η σκέψη σημαντικών προσωπικοτήτων για την εξέλιξη της ελληνικής αρχαιολογικής θεωρίας και πρακτικής, η ιστορία φορέων και οργανισμών, οι συλλογές τεκμηρίων και χαρτών, μερικά κρίσιμα θέματα που επηρέασαν την ελληνική αρχαιολογία, η τεκμηρίωση μνημείων και αρχαιολογικών χώρων, ενδιαφέροντα ιστορικά θέματα, καθώς και η ιστορική τεκμηρίωση διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων στη χώρα (βλ. επίμετρο με κατάλογο των ομιλητών και των θεμάτων των διαλέξεων).

Ο Σύλλογος οργανώνει κάθε Δεκέμβριο χριστουγεννιάτικη γιορτή, με μπαζάρ και λαχνούς, τα έσοδα της οποίας υποστηρίζουν τα Παιδικά Χωριά SOS.

Στις άμεσες προτεραιότητές μας είναι η δημιουργία ενός δικτυακού τόπου, που θα μας προσφέρει δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας και ενημέρωσης με τα μέλη και τους φίλους του Συλλόγου, αλλά και δυνατότητα ηλεκτρονικής μετάδοσης των διαλέξεών μας, όπως μας έχει επίμονα ζητηθεί από μέλη και φίλους τόσο στην ελληνική περιφέρεια, όσο και στο εξωτερικό. Από το 2011 ο Σύλλογος διαθέτει εξάλλου ιδιαίτερα ενεργή σελίδα στο Facebook (https://www.facebook.com/groups/213856465352751/), η οποία έχει ήδη 437 μέλη.

Στους άμεσους σκοπούς μας, σε συνεργασία πάντα με την αρμόδια Διεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων, περιλαμβάνονται οι παρακάτω:

α) Ο εμπλουτισμός του Ιστορικού Αρχείου με την κατάθεση σε αυτό προσωπικών/υπηρεσιακών αρχείων συνταξιούχων πλέον αρχαιολόγων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

β) Η στήριξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων της Διεύθυνσης, η οποία έχει ήδη ξεκινήσει το 2012.

γ) Η οργάνωση συνεδρίου όπου θα λάβουν μέρος επίτιμοι Έφοροι Αρχαιοτήτων, οι οποίοι είναι οι ζωντανοί φορείς της ιστορικής μνήμης της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και της προστασίας των μνημείων.

Επίμετρο

Πρόγραµµα ∆ιαλέξεων 2011-2012

• Δευτέρα 7 Νοεμβρίου: Δρ Μαρία Αντωνίου, Αρχαιολόγος, Διεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων, «Η ίδρυση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου» και Σταυρούλα Μασουρίδη, ΜΑ, Αρχαιολόγος, Διεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων, «Η ίδρυση του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης».

• Δευτέρα 16 Ιανουαρίου: Καθ. Jack Davis, Διευθυντής της Αμερικάνικης Σχολής Κλασικών Σπουδών, «Restoring History to a Dark Age of Greece: the Peloponnese Under the Turks, 1500-1828».

• Τρίτη 28 Φεβρουαρίου: Καθ. Γιάννης Χαμηλάκης, School of Humanities, University of Southampton, «Η αρχαιολογία μεταξύ του εθνικού και του αποικιοκρατικού: Η υπόθεση της Αρχαίας Αγοράς, 1924-1931».

• Δευτέρα 12 Μαρτίου: Δρ Ναταλία Vogeikoff-Brogan, Αρχαιολόγος, Διευθύντρια του Αρχείου της Αμερικάνικης Σχολής Κλασικών Σπουδών, «Η Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών στην περίοδο 1945-1953. Η αρχή μιας νέας εποχής».

• Δευτέρα 30 Απριλίου: Δρ Αλεξάνδρα Αλεξανδρή, Αρχαιολόγος, Διεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων, «Η Παγκόσμια Έκθεση του Σικάγο το 1893» (η διάλεξη ματαιώθηκε).

Πρόγραµµα Διαλέξεων 2012-2013

• 22 Oκτωβρίου: Δρ Νεκτάριος Καραδήµας, Αιγεύς-Εταιρεία Αιγαιακής Προϊστορίας, «Ανασκάπτοντας το παρελθόν της αιγαιακής προϊστορικής αρχαιολογίας (από την Αναγέννηση μέχρι και τις πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές στα τέλη του 19ου αιώνα».

• 19 Nοεµβρίου: α) Καλλίνα Ξανθοπούλου Αρχαιολόγος, ∆ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων, «∆ράσεις της ∆ιεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνηµείων: Στο Ιστορικό Αρχείο παρέα µε τον Αρχειφίλη και την Πυρόξανθη. Εκπαιδευτικά προγράµµατα για µαθητές ∆ηµοτικού» (δεκάλεπτη παρουσιάση).

β) Δρ Πολυξένη Αδάµ-Βελένη, ∆ιευθύντρια Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, «Οι Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη. Ανεξίτηλα σηµάδια στο χώρο».

γ) Σ. Μασουρίδη, Σ. Φραγκουλοπούλου, Σ. Γρυδάκη, Ε. Μπετενµάχερ-Γερούση, Α. Γιαννοπούλου, Α. Κύρκος, Ε. Σταµατάκη, Γ. Χιώτης, Αρχαιολόγοι, ∆ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων, «∆ράσεις της ∆ιεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνηµείων: Εργασίες αναταξινόµησης του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας» (δεκάλεπτη παρουσιάση).

• 16 Ιανουαρίου: Δρ Ελευθερία ∆αλέζιου, Aµερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, «Η συµβολή του Bert Hodge Hill, Διευθυντή της Αµερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών, στο έργο της αποκατάστασης των προσφύγων κατά την περίοδο 1918-1928».

• 28 Ιανουαρίου: Καθ. Γεωργία Κουρτέση-Φιλιππάκη, Πανεπιστήµιο Αθηνών, Τοµέας Αρχαιολογίας, «Τα λίθινα στο έργο ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων: Ιστορία µιας προσέγγισης».

• 18 Φεβρουαρίου: Σταυρούλα Μασουρίδη, ΜΑ, Αρχαιολόγος, ∆ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων, «Η Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή και η δράση των Βρετανών αρχαιολόγων στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1929-1949».

• 11 Mαρτίου: Δρ Νίκη Σακκά, Αρχαιολόγος, Α΄ ΕΠΚΑ, «Η Στοά του Αττάλου: Η ιστορία µιας αναστήλωσης».

• 15 Aπριλίου: Δρ Kώστας Χρηστάκης, Αρχαιολόγος Ερευνητής, «Περιηγητές και χαρτογράφοι στη Βενετοκρατούµενη Κρήτη».

• 20 Μαΐου: Καθ. Ναννώ Μαρινάτου, Τµήµα Κλασικών και Μεσογειακών Σπουδών, Πανεπιστήµιο Illinois, Chicago, ΗΠΑ, «Κλοπή στο Μουσείο Ηρακλείου 1937».

Πρόγραµµα Διαλέξεων 2013-2014

• 16 Σεπτεμβρίου, Δρ Ζαχαρένια Σημαντηράκη, Επίτιμη Διευθύντρια Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, «Μνημεία Ιστορίας και Ιστορική Μνήμη».

• 14 Οκτωβρίου, Δρ Διονύσης Μουρελάτος, Αρχαιολόγος, επιστημονικός συνεργάτης, Πανεπιστήμιο Αθηνών, «Η συγκρότηση του αντικειμένου της Βυζαντινής Αρχαιολογίας στην Ελλάδα. Η περίπτωση του Γεωργίου Λαμπάκη».

• 11 Νοεμβρίου: Δρ Μαρία Γεωργοπούλου, Διευθύντρια Γενναδίου Βιβλιοθήκης, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, «Οι Άγιοι Τόποι της Ενετικής Κρήτης».

• 13 Δεκεμβρίου: Βάλια Παπαναστασοπούλου, Αρχαιολόγος, υποψήφια διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, «Η ιστορία της εβραϊκής κοινότητας της Χίου. Από τη Ρωμαϊκή εποχή έως και το 1912».

• 20 Ιανουαρίου: Δρ Ιουλία Τζώνου-Herbst, «Ο ανασκαφέας Carl Blegen στην Κόρινθο: Στρωματογραφία στις αρχές του 20ού αιώνα».

• 17 Φεβρουαρίου: Δρ Ελένη Κωνσταντινίδη-Συβρίδη και Δρ Κωνσταντίνος Πασχαλίδης, Επιμελητές Αρχαιοτήτων της Προϊστορικής Συλλογής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, «Η Προϊστορική Συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου: Παρελθόν, παρόν και μέλλον».

• 17 Μαρτίου: Δρ Αμαλία Γ. Κακίσση, Διευθύντρια Αρχείου Βρετανικής Σχολής Αθηνών, «Πατουχιά με πατουχιά: Ερευνώντας τα προσωπικά χαρτιά του John Pendlebury στη Βρετανική Σχολή Αθηνών».

• 14 Απριλίου: Δρ Γεωργιάννα Μωραΐτου, Συντηρήτρια αρχαιοτήτων, Προϊσταμένη του Τμήματος Συντήρησης της Β’ ΕΠΚΑ, «Ο Όθων Α. Ρουσόπουλος και η συντήρηση των χαλκίνων στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας στις αρχές του 20ού αιώνα. Φως μέσα από τα τεκμήρια του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας».

• 12 Μαΐου: Λένα Λαμπρίδου, ΜΑ, Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, «Κτιριακές αλλαγές του Παρθενώνα διαμέσου της αρχειακής έρευνας».

• 26 Μαΐου: Γιώργος Τζωράκης, Αρχαιολόγος, Ηράκλειο, «”Τα αρχαία μας ευρίσκονται εν κινδύνω…”. Οι μεγάλοι σεισμοί που έπληξαν το Ηράκλειο και το Μουσείο του. 1926, 1930, 1935».

 

Καθ. David W. Rupp, Διευθυντής του Καναδικού Ινστιτούτου στην Ελλάδα, Πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας

Δρ Μεταξία Τσιποπούλου, Επίτιμη Διευθύντρια Εθνικού Αρχείου Μνημείων του ΥΠΠΟ, μέλος του Δ.Σ. του Συλλόγου Φίλων του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας