Ακόμη ένα μνημείο της πλούσιας κληρονομιάς μας, μάρτυρας της ιστορίας του τόπου μας, στο οποίο ο χρόνος και η ανθρώπινη παρέμβαση έχουν επιφέρει σημαντικές φθορές, μπαίνει αισίως στον κατάλογο αυτών των οποίων την ανάδειξη ενέκρινε και χρηματοδοτεί το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.

Πρόκειται για το μαυσωλείο του Χασάν Μπαμπά, στα Τέμπη, για το οποίο πρόσφατα το ΚΑΣ ανακοίνωσε την απαλλοτρίωση ακινήτων στον περιβάλλοντα χώρο του, στον Δήμο Τεμπών, έκτασης 3.173,12 τετραγωνικών μέτρων, για αρχαιολογικούς σκοπούς. Η δαπάνη θα βαρύνει το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων.

Το μνημείο ανήκει στην αρμοδιότητα της 7ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Λάρισας και για την ιστορία του μας ενημέρωσε η αρχαιολόγος της Εφορείας, κ. Άννα Γιαλούρη, αναφέροντας ότι: «Η απαλλοτρίωση των ακινήτων εντάσσεται στο πλαίσιο της προστασίας και ανάδειξης του μαυσωλείου του Χασάν Μπαμπά, ιδρυτή του ομώνυμου τεκέ.

»Ο τεκές του Χασάν Μπαμπά βρίσκεται στις παρυφές του οικισμού των Τεμπών, σε ειδυλλιακή τοποθεσία στις όχθες του Πηνειού ποταμού. Πρόκειται για μοναστηριακό συγκρότημα του τάγματος των μπεκτασήδων δερβίσηδων, το οποίο τοποθετείται από δογματική άποψη μεταξύ του μωαμεθανισμού και του χριστιανισμού.

Tο τάγμα ιδρύθηκε το 15ο αιώνα και κατά το 16ο εξαπλώθηκε στις νεοκατεκτημένες περιοχές εκτός Μ. Ασίας, λόγω του φιλελεύθερου και αντικομφορμιστικού τρόπου ζωής των μπεκτασήδων. Πολλοί τεκέδες κτίστηκαν στον ελλαδικό χώρο κατά την οθωμανική περίοδο, μεταξύ των οποίων και αυτός των Τεμπών. Ο Χασάν Μπαμπά υπήρξε ο ιδρυτής του ομώνυμου μουσουλμανικού οικισμού που διαδέχτηκε το βυζαντινό Λυκοστόμιο, ο οποίος μετά από το θάνατό του λατρεύτηκε ως προστάτης-άγιος (μπαμπά) με πολλές θεραπευτικές ιδιότητες.

Τεκέδες με τάφους μπεκτασήδων δερβίσηδων, που έζησαν σε διάφορες εποχές και έφεραν το όνομα Χασάν Μπαμπά, σώζονται σε διάφορα μέρη της άλλοτε οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο άγιος ήταν θαυματουργός και στον τάφο του συνέρεαν πολλοί μουσουλμάνοι προσκυνητές, κυρίως γυναίκες που επιθυμούσαν να τεκνοποιήσουν και παιδιά που δεν περπατούσαν».

Βέβαια το όλο μοναστηριακό συγκρότημα δέχθηκε στη διάρκεια των χρόνων πολλές καταστροφές, κυρίως από ανθρώπινη παρέμβαση, για να καταλήξει σήμερα να σώζονται, σύμφωνα με την κ. Γιαλούρη: «Ο τουρμπές ή μαυσωλείο του ιδρυτή Χασάν Μπαμπά, τα μαγειρεία των ξενώνων και τμήμα της ανατολικής πλευράς του περιβόλου του συγκροτήματος, ενσωματωμένο στον περίβολο του σύγχρονου νεκροταφείου του χωριού».

Αναλυτικότερα η κ. Γιαλούρη υποστηρίζει ότι: «Σύμφωνα με καρτ-ποστάλ (τέλη 19ου-αρχών 20ου αι.) ο τεκές των Τεμπών αποτελούσε εκτεταμένο κτιριακό συγκρότημα που περιελάμβανε ορθογώνιο τζαμί με μιναρέ, θολωτό μολυβδοσκέπαστο μαυσωλείο, ξενώνες προσκυνητών, στο πίσω (νότιο) μέρος των οποίων ήταν τα σωζόμενα μέχρι σήμερα μαγειρεία, και τέλος κατοικίες δερβίσηδων με θέα προς τον Πηνειό.

»Το μαυσωλείο είναι τετράγωνο θολωτό οικοδόμημα με κιονοστήρικτο θολοσκεπές πρόπυλο, και μεταγενέστερο ορθογώνιο πρόσκτισμα. Το πρόπυλο, το οποίο διατηρούνταν μέχρι και το 1930, κατέρρευσε μετά από την αφαίρεση των μαρμάρινων κιόνων του. Ο τρούλος είναι κατασκευασμένος από πλίνθους και έφερε επικάλυψη από φύλλα μολύβδου. Όλες οι εσωτερικές επιφάνειες του μαυσωλείου ήταν επιχρισμένες και έφεραν γραπτό διάκοσμο, από λευκό φυτικό διάκοσμο σε μαύρο φόντο. Η ανέγερση του μαυσωλείου χρονολογείται με βάση τα τυπολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά του στον 15ο-16ο αιώνα, ενώ η ανέγερση του ανατολικού προσκτίσματος τοποθετείται προς τα τέλη του 17ου και πιθανόν σχετίζεται με την οργάνωση του τεκέ και την εξασφάλιση περισσότερου χώρου, δεδομένης της πολυετούς λειτουργίας του».

Να σημειωθεί ότι το 1987, εγκρίθηκε με την υπ’ αριθμ. 3959/33/19-1-87 Απόφαση Υπουργού Οικονομικών, η χωρίς τίμημα παραχώρηση του μαυσωλείου, εκτάσεως 300 τ.μ., στην 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Λάρισας. Οι υπόλοιπες εκτάσεις του τεκέ, με εξαίρεση το ανατολικό τμήμα, όπου ήταν οι κατοικίες των δερβίσηδων και το οποίο παραχωρήθηκε στην κοινότητα των Τεμπών για την εγκατάσταση του νεκροταφείου, είναι καλλιεργήσιμες ιδιόκτητες εκτάσεις.

Το 2009 συντάχθηκε από τον αρχιτέκτονα κ. Ι. Βλαχοστέργιο και την αρχαιολόγο κ. Άννα Γιαλούρη, μελέτη αποκατάστασης του μαυσωλείου και διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου του, με στόχο την προστασία και ανάδειξη του μνημείου. Στο πλαίσιο αυτό προτάθηκε η απαλλοτρίωση των εκτάσεων νοτίως και ανατολικά του μαυσωλείου, συμπεριλαμβανομένου και του κτιρίου των μαγειρείων, το οποίο χρήζει επίσης αποκατάστασης. Με την απαλλοτρίωση εξασφαλίζεται η πρόσβαση στο μνημείο και η δημιουργία ελεύθερου ανοιχτού χώρου που μπορεί να φιλοξενήσει ήπιες εκδηλώσεις, με φόντο το μνημείο.

Σύμφωνα με την κ. Γιαλούρη, «το παρακείμενο κτίσμα των μαγειρείων θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, αφού προηγουμένως στερεωθεί και αποκατασταθεί, ως χώρος έκθεσης φωτογραφικού υλικού, σχετικού με την ιστορία και τη μορφή του κτιριακού συγκροτήματος του τεκέ, κατά την περίοδο της λειτουργίας του, ως μοναστηριακού συγκροτήματος του τάγματος των μπεκτασήδων δερβίσηδων».