Η παρουσία των ζώων πλάι στον άνθρωπο είναι τεκμηριωμένη από την αυγή ακόμη της ιστορίας. Πολλά, διαφορετικά σε διάπλαση και ικανότητες, ζώα πήραν κατά καιρούς θέση στο ανθρώπινο νοικοκυριό σε διαφορετικούς ρόλους: ως κατοικίδια, ως επικουρικά οικόσιτα ή ως αντικείμενα θυσίας. Ποιος θα περίμενε όμως ότι οι διαφορετικοί αυτοί ρόλοι έχουν κοινό παρονομαστή και αυτός δεν είναι άλλος από την οικονομία;

Τη σημασία λοιπόν των ζώων ως συμβόλων (έμμεσων ή άμεσων) οικονομικής ευρωστίας δείχνει ένα άρθρο που εμφανίστηκε πρόσφατα στην αρχαιολογική ιστοσελίδα ArchΝews. Σύμφωνα με την συγγραφέα του άρθρου Julie Robinson St. Jean, τόσο η φροντίδα όσο και η θυσία ζώων σχετίζονται με την οικονομική ευρωστία μιας κοινωνίας. Αυτό γίνεται εκούσια ή ακούσια, καθώς ο χαρακτήρας αλλά και ο αρχικός σκοπός των πράξεων που σχετίζονται με τα ζώα είναι πολύ διαφορετικός.

Ειδικότερα, οι πρώτες ενδείξεις για την κατοχή ζωών από τον άνθρωπο δείχνουν έναν καθαρά χρηστικό χαρακτήρα για το ζώο. Βοοειδή και αιγοπρόβατα παρέχουν γάλα, μαλλί και – στη συνέχεια – κρέας, ζώα μεγάλου μεγέθους χρησιμοποιούνται ως υποζύγια ενώ σκύλοι και γάτες αποδεικνύονται χρήσιμοι «σύμμαχοι» στη διατήρηση του νοικοκυριού. Ταυτόχρονα, υπάρχουν ενδείξεις ανάπτυξης συντροφικής σχέσης μεταξύ των ανθρώπων και των οικόσιτων ζώων τους. Εδώ όμως αρχίζουν και τα προβλήματα για την έρευνα. Αν και κατανοούμε απόλυτα τη στοργή απέναντι στον σκύλο και τη γάτα, πώς ερμηνεύεται η στοργή σε ένα πρόβατο, ειδικά όταν παύει απότομα, μην αποτρέποντας τον αφέντη από τη σφαγή; Ή πώς εξηγείται η φροντίδα ενός ανάπηρου, και άρα άχρηστου, σκύλου (που ανιχνεύεται σε οστά-ευρήματα ανασκαφών); Επίσης, αν η ζωοφιλία ξεκίνησε από τη ζωοτροφία, πώς ερμηνεύεται η εξημέρωση και φροντίδα «άχρηστων» ζώων όπως για παράδειγμα μικρών σκύλων;

Όλα τα παραπάνω εξηγούνται αν σκεφτούμε ότι ένα οποιοδήποτε ζώο μπορεί να αποτελεί ταυτόχρονα πηγή υλικού πλούτου αλλά και ένδειξη της κατοχής πλούτου από τον άνθρωπο. Με βάση τη λογική αυτή, η συντήρηση και φροντίδα ενός «άχρηστου» ζώου αποτελεί τεκμήριο της δυνατότητας συντήρησής του ενώ η κατοχή ενός εξωτικού και όχι ιδιαίτερα φιλικού ζώου δείχνει την πρόσβαση του ιδιοκτήτη σε αγαθά μακρινά για τα υπόλοιπά μέλη της κοινωνίας του. Ένα πρόβατο πρόκειται να καταναλωθεί αλλά η αξία του εκτιμάται από τον ιδιοκτήτη του όσο ζει, και εξηγεί τη φροντίδα για το ζώο.

Περισσότερος προβληματισμός υπάρχει σχετικά με την επιλογή ζώων για πίσω από την επιλογή συγκεκριμένου αριθμού και είδους ζώων ως τελετουργικών σφαγίων. Πολλές φορές όμως ο συμβολισμός της θυσίας κρύβεται στις λεπτομέρειες. Η κατανάλωση κρέατος αλόγου, ταμπού για τις μεσογειακές τουλάχιστον κοινωνίες, έχει μεγάλη αξία λόγω της ηθικής και ταυτόχρονα υλικής απώλειας, καθώς το άλογο ήταν ταυτόχρονα σύντροφος του ανθρώπου στις μάχες και ένα ακριβό κτήμα (η αγορά και η εκτροφή του απαιτούσαν κόστος).

Έτσι, το κόστος είναι η λέξη-κλειδί για την ερμηνεία της σχέσης του ανθρώπου με τα ζώα. Κόστος υλικό, ηθικό ή συμβολικό που όμως καθόρισε διαχρονικά τη μορφή της κοινωνίας μας.

Πηγή: ArchNews, 23/11/2010

Ζ.Ξ.