Πλήρως ανακαινισμένο ανοίγει σήμερα τις πόρτες του το μικρό, αλλά σημαντικό Μουσείο της Χαιρώνειας. Το μουσειάκι, που μοιάζει με σπίτι στο λιβάδι, έτσι όπως είναι λιθόκτιστο, ισόγειο, με κεραμοσκεπή μέσα στη φύση, κτίστηκε το 1903-1907 στο χωριό της Χαιρώνειας (στον παλιό δρόμο Θήβας – Λαμίας), κοντά στο μνημείο των πεσόντων Θηβαίων στη γνωστή Μάχη της Χαιρώνειας με τους Μακεδόνες το 338 π.Χ, δηλαδή το περίφημο μαρμάρινο λιοντάρι. Οικοδομήθηκε για να στεγάσει τα ευρήματα των πρώτων ανασκαφών. Με τα χρόνια η έρευνα έφερε στο φως πλήθος αρχαιοτήτων από τους προϊστορικούς μέχρι τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Χρειάζονταν εκτεταμένες επισκευές, εκσυγχρονισμός και νέα ματιά στην έκθεση. Το 1981 ο σεισμός επέφερε στο κτίριο σοβαρές ζημιές και το 1995 έκλεισε. Την πενταετία 2004-2009 ανακαινίστηκε πλήρως και σήμερα, στις 6.30 το απόγευμα, ανοίγει για επισήμους και κοινό.
Μη φανταστείτε ότι θα κουραστείτε να βλέπετε αρχαία. Ο προθάλαμος είναι αφιερωμένος στην ιστορία της Χαιρώνειας και στα ανασκαφικά τεκμήρια, που ταυτίζουν ένα τμήμα του αρχαίου οικισμού με το σημερινό χωριό. Με πλούσιο εποπτικό υλικό, όπως επίσης με όπλα, αγγεία και μικροαντικείμενα, που προέρχονται από τον τύμβο των πεσόντων Μακεδόνων στη μάχη της Χαιρώνειας και από το πολυάνδριο (ομαδικός τάφος), στο οποίο τάφηκαν οι μέχρις ενός πεσόντες 300 Θηβαίοι Ιερολοχίτες, ξαναζωντανεύει η ιστορική αυτή μάχη. Επίσης, γίνεται αναφορά σε έναν φημισμένο στο πανελλήνιο συμπατριώτη τους, τον ιστορικό Πλούταρχο που γεννήθηκε το 46 μ.Χ. στη Χαιρώνεια.
Στις δύο αίθουσες που ακολουθούν, η ξενάγηση αρχίζει από το ομοίωμα ενός σπιτιού της μέσης νεολιθικής εποχής (5.800-5.300 π.Χ.), που είναι ένα από τα λίγα πήλινα ακέραια σπιτάκια που έχουν βρεθεί. Ακολουθούν αντικείμενα που δείχνουν την καθημερινή ζωή του ανθρώπου κατά την 3η και 2η χιλιετία π.Χ. και ένας «θησαυρός» με χάλκινα εργαλεία, που συγκέντρωνε, όπως φαίνεται, κάποιος μεταλλοτεχνίτης για να τα χυτεύσει εκ νέου.
Ο δεύτερος «θησαυρός» είναι μια συλλογή χάλκινων κρίκων και σπειροειδών κοσμημάτων από το Μαυρονέρι Δαύλειας. Εκτίθενται επίσης πολλά μικρά ενδιαφέροντα έργα, όπως Ταναγραίες, ειδώλια γυναικών που κρατούν υδρίες, ομοιώματα χεριών που κρατούν καρπούς, ένα πήλινο υφαντικό βάρος, που φέρει το όνομα της μητέρας των Χαρίτων, Ευρυνόμης, το οποίο θεωρείται πως προέρχεται από το Ιερό των Χαρίτων, για τη λατρεία των οποίων ήταν διάσημος ο Ορχομενός.
Το εντυπωσιακότερο, όμως, έκθεμα είναι ένας Κούρος (550-540 π.Χ.) πιθανότατα παριανού εργαστηρίου, που βρέθηκε στον Ορχομενό. Στο κέντρο της αίθουσας δεσπόζει το ρωμαϊκό αντίγραφο του φημισμένου αγάλματος της Κυβέλης, έργο του γλύπτη Αγορακρίτου, μαθητή του Φειδία (450-440 π.Χ.), που ήταν στημένο στο Μητρώο της Αγοράς των Αθηνών.
Η επανέκθεση έγινε με τη γενική εποπτεία του προϊσταμένου της Θ΄ ΕΠΚΑ Βασ. Αραβαντινού, από την αρχαιολόγο Ελένα Κουντούρη. Η μουσειογραφική πρόταση ήταν του αρχιτέκτονα Παν. Βασιλάτου.

Πηγή: Ελευθεροτυπία, Ν. Κοντράρου-Ρασσιά, 25/5/09
http://www.enet.gr/?i=news.el.texnes&id=47548