Ο άνεμος που κατέβαινε από τα βουνά της Ηπείρου στο οροπέδιο του ιερού της Δωδώνης έκανε τη φύση να αναταράσσεται. Τα φύλλα της ιερής βελανιδιάς θρόιζαν κατά το πρόσταγμά του και οι μεγάλοι, χάλκινοι λέβητες που στέκονταν επάνω σε τρίποδες γύρω της, αντηχούσαν το σφύριγμά του. Τότε το «δωδωναίον χαλκείον» μιλούσε. Με λόγια που μόνον οι ιερείς γνώριζαν, δίνοντας κρυπτικούς χρησμούς στους απλούς ανθρώπους που έφθαναν στο μαντείο φέρνοντας τις προσφορές τους. Ελάχιστα και μικρά κομμάτια από αυτούς τους χάλκινους λέβητες έχουν σωθεί ως σήμερα, κυρίως κάποια διακοσμητικά στοιχεία, και φυσικά δεν βρίσκονται πια στο ιερό. Αλλά όπως οι μάντεις της Δωδώνης δεν προέβλεψαν την καταστροφή που θα ερχόταν για το ιερό του Δία, ομοίως δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι αιώνες αργότερα, σπαράγματα από αυτά τα χάλκινα τελετουργικά αγγεία θα θαυμάζονταν σε ένα μουσείο ως αρχαιολογικά ευρήματα. Η εποχή μας άλλωστε δεν ευνοεί τους μύθους. Μόνο που το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, το οποίο εγκαινιάστηκε πριν από λίγο καιρό έπειτα από μία περίοδο ανακαίνισης και επανέκθεσης των συλλογών του, που διήρκεσε έξι χρόνια, είναι σε θέση να αναβιώσει τους αρχαίους μύθους. Το ιερό της Δωδώνης, το Νεκρομαντείο του Αχέροντα, οι Αιακίδες βασιλείς των Μολοσσών αλλά και η προϊστορική Ήπειρος ανήκουν σε αυτούς.
«Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων αφηγείται ιστορίες, δε διδάσκει ούτε επιβάλλει αλήθειες » λέει ο διευθυντής του, προϊστάμενος της ΙΒ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Κωνσταντίνος Ζάχος . «Και οι αρχαιολόγοι δεν λειτουργούν ως αυθεντίες αλλά ως διαμεσολαβητές ανάμεσα στο αρχαιολογικό εύρημα και τον επισκέπτη, ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, κάτι που υπομιμνήσκεται αρκετές φορές μέσα στη μουσειολογική διαδρομή» προσθέτει. Κατά την ίδια λογική τα εκθέματα δεν αντιμετωπίζονται απλώς ως έργα τέχνης αλλά ως υλικές μαρτυρίες της ανθρώπινης ιστορίας, η οποία παραμένει ανοικτή για ερμηνεία.
Χαρακτηριστικό δείγμα του ελληνικού μοντερνισμού με την υπογραφή του μεγάλου αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη είναι το κτίριο που στέγαζε επί 40 χρόνια- και στεγάζει εκ νέου- το μουσείο. Συσσωρευμένα προβλήματα γήρανσης, ωστόσο, η ανάγκη νέας εσωτερικής διαρρύθμισης, ενσωμάτωσης νέων λειτουργιών- όπως αναψυκτήριο και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων καθώς και επανέκθεσης των ευρημάτων με σύγχρονη μουσειολογική αντίληψη οδήγησαν στη ριζική ανακαίνισή του.

Η έκθεση

Χρόνος, κόπος και μελέτη απαιτήθηκαν για την επανέκθεση, δεδομένου ότι η αφήγηση της ιστορίας έπρεπε να αρχίσει από την Παλαιολιθική εποχή και την πρώτη εμφάνιση ανθρώπου στην Ήπειρο πριν από 250.000 χρόνια για να φθάσει ως τα ύστερα Ρωμαϊκά χρόνια, δηλαδή ως τον 3ο αιώνα μ.Χ. Άλλωστε και η νέα έκθεση διατηρεί την πανηπειρωτική διάσταση της παλαιάς, όπως την είχε εμπνευστεί η πρώτη διευθύντρια του μουσείου Ιουλία Βοκοτοπούλου.
Περί τα 3.000 αρχαιολογικά ευρήματα από όλη την Ήπειρο, πολλά από τα οποία έχουν προέλθει από τις τελευταίες ανασκαφές, διαρθρωμένα γύρω από τρεις άξονες: χρονολογικό, γεωγραφικό και θεματικό- που διατρέχουν τη μουσειολογική ροή στοχεύουν να αναδείξουν την ιδιαίτερη φυσιογνωμία και την πορεία της περιοχής κατά την αρχαιότητα. Επτά αίθουσες, ένας διάδρομος και τρία αίθρια, συνολικής επιφανείας 1.200 τ.μ., αξιοποιούνται εκθεσιακά. Και η ιστορία αρχίζει:

Οι άνθρωποι

Πώς ήταν οι άνθρωποι της Προϊστορικής εποχής, πώς ζούσαν, τι έτρωγαν, ποια ζώα κυνηγούσαν, ποια εξημέρωσαν, πώς έθαβαν τους νεκρούς τους;
Οι απαντήσεις βρίσκονται στην πρώτη ενότητα η οποία φθάνει χρονολογικά ως το τέλος της 2ης χιλιετίας π.Χ., όταν οι κάτοικοι της Ηπείρου έρχονται πλέον σε επαφή με το μυκηναϊκό κόσμο. Η ιδιαίτερη πολιτική και διοικητική οργάνωση των ηπειρωτικών εθνών και οι θεσμοί τους, η οικονομία και οι εμπορικές επαφές των πόλεων με αστικά κέντρα του ελληνικού κόσμου προβάλλονται μέσα από νομίσματα και επιγραφές στη δεύτερη αίθουσα. Τη δική τους ενότητα εξάλλου έχουν οι βασιλείς των Μολοσσών, οι Αιακίδες, μια δυναστεία του έθνους της ενδοχώρας, με εξέχοντα τον Πύρρο που διακρίθηκε για την οικουμενική διάσταση της πολιτικής του. Ο καλύτερος τρόπος για να γίνει κατανοητός σήμερα ένας αρχαίος πολιτισμός είναι οι πληροφορίες για την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, οι οποίες προσφέρονται αφειδώς μέσα από τα αρχαιολογικά ευρήματα των ανασκαφών στην Ήπειρο. Μιλούν για την κτηνοτροφία, τη γεωργία, τις εμπορικές ανταλλαγές, την οικοτεχνία, την κατοικία και την ένδυση αλλά και για τον οπλισμό των κατοίκων, που ήταν χρήσιμος όχι μόνο σε εμπόλεμες καταστάσεις αλλά και για την προστασία των οικισμών και των κοπαδιών τους. Τα έθιμα και οι δοξασίες που σχετίζονται με τον θάνατο αποτελούν ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο της ζωής των ανθρώπων- και εδώ παίζει τον ρόλο του το περίφημο Νεκρομαντείο του Αχέροντα-, το ίδιο και οι θρησκεία με τις λατρευόμενες θεότητες.

Το μαντείο

Αλλά το μαντείο της Δωδώνης είναι αυτό που διεκδικεί τον σημαντικότερο ρόλο και στο μουσείο. Αναπόφευκτο, δεδομένου ότι υπήρξε θρησκευτικό αλλά και διοικητικό κέντρο των Ηπειρωτών. Η διαδικασία της χρησμοδότησης των ιερέων αναδεικνύεται έτσι μέσα από τα μολύβδινα πινάκια, που φέρουν εγχάρακτα τα ερωτήματα των πιστών προς το μαντείο, αλλά και από τα αφιερώματά τους, μερικά από τα οποία αποτελούν έξοχα έργα τέχνης. Από την άλλη, οι δύο χάλκινοι ανδριάντες στρατηγών του Κοινού των Ηπειρωτών καθώς και ψηφίσματα των πολιτειακών οργάνων «γραμμένα» επάνω σε λίθινες στήλες παραπέμπουν στον διοικητικό χαρακτήρα του ιερού.
Η ιστορία του μαντείου συνεχίζεται και στη Ρωμαϊκή εποχή, παρά την παραδειγματική επιβολή της Ρax Romana στην Ηπειρο που αντιστεκόταν. Εν τέλει η επικράτηση του χριστιανισμού θα κατέλυε την παλιά θρησκεία. Και όπως θα μάθει για την ακμή, έτσι θα γνωρίσει και την πτώση ο επισκέπτης του μουσείου.
Στη Δωδώνη τα φύλλα της νέας βελανιδιάς- τη φύτεψαν πριν από κάποια χρόνια στη διάρκεια των ανασκαφών μουρμουρίζουν πάντοτε λόγια του ανέμου. Μάντεις όμως δεν υπάρχουν για να τα ερμηνεύσουν. Παρ΄ όλα αυτά έκοψα ένα- απαγορεύεται, φυσικά- και το έκλεισα στο πορτοφόλι μου θέλοντας να κρατήσω λίγη από την ατμόσφαιρα των βουνών. Γιατί όσο ο τόπος μένει αλώβητος από τη σύγχρονη λαίλαπα μπορεί να μιλάει ακόμη.

Πηγή: Το Βήμα, Μ.Θερμού, 1/2/09