Ενότητα 12: Βυζαντινοί οικισμοί της Βοιωτίας.
Τους μεσοβυζαντινούς χρόνους η ζωή στη βοιωτική ύπαιθρο συνεχίζεται ακμαία.
Τα αρχαιολογικά δεδομένα, που συνεχώς εμπλουτίζονται, σε συνδυασμό με τις γραπτές πηγές, μαρτυρούν την ύπαρξη ενός πυκνού δικτύου μικρών ή μεγαλύτερων σε έκταση οικισμών σε ολόκληρη τη Βοιωτία. Οι περισσότεροι από αυτούς παρουσιάζουν διαχρονική κατοίκηση και αναπτύσσονται στη θέση προγενέστερων οικισμών της αρχαιότητας.
Στην έκθεση, στις προθήκες 194 – 201, αντιπροσωπεύονται τρεις σημαντικοί οικισμοί της Βοιωτίας, η Θίσβη, η Ξηρονομή και το Ακραίφνιο. Η Θίσβη με τη μακραίωνη αρχαία ιστορία, το Καστόριον όπως μετονομάζεται τους βυζαντινούς χρόνους, παραμένει μια σημαντική κώμη, στην οικονομική άνθιση της οποίας συμβάλλει αποφασιστικά η αλίευση και επεξεργασία της πορφύρας, του κοχυλιού από το οποίο παράγεται η ομώνυμη χρωστική, απαραίτητη για τη βαφή των πορφυρών μεταξωτών υφασμάτων που παράγονταν στη Θήβα.
Στη Ξηρονομή, σε μικρή απόσταση από τη Θίσβη, αποκαλύφθηκαν κατάλοιπα εκκλησίας του πρώτου μισού του 10ου αιώνα, σε χαρακτηριστικό για την εποχή αρχιτεκτονικό τύπο (μεταβατικός σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλλο) και τμήμα μικρού νεκροταφείου ενός άγνωστου μέχρι σήμερα βυζαντινού οικισμού.
Σε μικρή απόσταση από το σημερινό Ακραίφνιο και παραπλεύρως της Εθνικής Οδού Αθηνών-Λαμίας, εκτεταμένες ανασκαφικές έρευνες έφεραν στο φως τα κατάλοιπα βυζαντινού αγροτικού οικισμού κτισμένου στα ανατολικά της λίμνης Κωπαῒδας, με διάρκεια ζωής από το 10ο έως τα τέλη του 13ου αιώνα.