Τις μέρες τούτες αναρωτήθηκα τι σημαίνουν τα έθιμα που διαιωνίζονται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Οι μελετητές βλέπουν σ’ αυτά τη συνέχεια της αρχαιότητας με τα Διονυσιακά Μυστήρια. Όμως κι αυτό τι σημαίνει άραγε; 

Όπως η γραφή διαιωνίζει τη γνώση (scripta manent), έτσι και τα έθιμα διατηρούν ζωντανή μια μνήμη, όπως και η απεικόνιση (ζωγραφική, χάραξη, γλυπτική).

Ένα έθιμο δίνει τις ίδιες ακριβώς πληροφορίες με ένα γραπτό κείμενο, μόνο που εμείς έχουμε πια χάσει τον κώδικα για να το «διαβάσουμε». Ας μην ξεχνάμε τη γενική παραδοχή πως μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις.

Οι λέξεις καταγεγραμμένες μάς απαλλάσσουν, μας ελευθερώνουν μπορεί να πει κανείς, από την υποχρέωση να απομνημονεύουμε ένα κείμενο. Η απαλλαγή αυτή οδηγεί στη λήθη. Όμως το δρώμενο, με το τυπικό του και με τις ατάκες που ανήκουν στην κάθε εποχή που παίζεται, αποτελεί τη ζωντανή μετάδοση ενός μηνύματος που παραμένει πάντοτε σύγχρονο.

Εδώ θα χρησιμοποιήσω το παράδειγμα της Μπούλας (Καρναβάλι Νάουσας).

Ολόκληρος ο θίασος αποτελείται αποκλειστικά από άντρες. Η Μπούλα θα ντυθεί τελετουργικά, αλλά ποτέ δεν θα φτάσει να γίνει γελοία. Εθιμοτυπικά φιλάει το χέρι των συγγγενών, στη συνέχεια γίνεται ο Έρανος για τα όπλα του Αγώνα (αναφορά στην Ελληνική Επανάσταση του ’21) και κατόπιν την παίρνουν δυο Γιανίτσαροι με τους οποίους θα ενταχθεί στο μπουλούκι.

Mε την επίσκεψη στο Δήμαρχο, αρχίζει και η χορευτική δράση του θιάσου, ξεκινώντας με την ελευθέρου τύπου μελωδία (Ζαλιστός). Οι Γιανίτσαροι κατά ζεύγη κτυπούν με κοφτές κινήσεις τα νομίσματα του στήθους τους, υπό τον ήχο των ζουρνάδων. Τότε η Μπούλα υποκλίνεται βαθιά, ενώ ο κόσμος σωπαίνει γιατί η τελετουργία αρχίζει.

Στους κατεξοχήν ανδρικούς χορούς, η Μπούλα συμμετέχει ελάχιστα. Κινείται συμβολικά μαζί με τους άλλους Γιανίτσαρους, αλλά ο δικός της χορός είναι η μελωδία Μακρινίτσα, τραγούδι ταυτισμένο με τη θυσία των γυναικών στο χαλασμό της Νάουσας το 1822.

Όσο ο θίασος βρίσκεται σε πορεία και φοράει τις μάσκες, κανείς από τους θεατές δεν επιτρέπεται να χορέψει μαζί τους ούτε και να σύρει το χορό. Αυτό μπορεί να γίνει αφού βγουν οι μάσκες, γιατί από τότε και μετά ο χορός χάνει την τελετουργική του σημασία και εξελίσσεται σε λαϊκό πανηγύρι, όπου ο καθένας μπορεί να πει τα δικά του.

Στο δρώμενο αυτό βλέπουμε πώς έχει συνταιριάξει το αρχαιοελληνικό στοιχείο (νεκρική μάσκα χθόνιας λατρείας για την ανοιξιάτικη τελετή της αναγέννησης της φύσης) με το νεότερο στοιχείο του 1821 (η νεκρωμένη Ελλάδα ζωντανεύει ξανά) και πώς οι παρευρισκόμενοι μπορούν να προσθέσουν, στο περιθώριο, και το δικό τους στοιχείο στη δράση. Είναι σαφές πως «κοσμοϊστορικά γεγονότα»  που παρεμβαίνουν μπορούν, τελικά, να ενταχθούν επίσημα στην τελετή.