Antonio Corso, The Birth and Development of the Idealized Concept of Arcadia in the Ancient World, Archaeopress, Oxford 2022, 188 σελ. ISBN 978-1-80327-164-4, ISBN 978-1-80327-165-1 (e-Pdf)

«Η αφήγηση γύρω από την κλασική Ελλάδα εστιάζει κυρίως σε θέματα οργάνωσης της  κοινωνίας σύμφωνα με τους θεσμούς της πόλης όπως επίσης και στα αντιπροσωπευτικά όργανα στα οποία ο πολίτης όφειλε να συμμετάσχει κατά τη διάρκεια της ζωής του και να είναι έτοιμος να πεθάνει γι’ αυτά, ιδιαίτερα στη δημοκρατική μορφή οργάνωσης της κοινωνίας.

»Το παρόν βιβλίο, αντίθετα, παρουσιάζει την άλλη όψη του νομίσματος. Το ενδιαφέρον σε αυτό επικεντρώνεται στην άρνηση της πόλης, στη διάθεση φυγής από την κοινότητα, στην αγάπη για τη μοναξιά, τα βουνά και τα δάση.

»Ήδη στον Ησίοδο και κατόπιν στους μύθους του Αισώπου συναντά κανείς αυτή την αρνητική διάθεση απέναντι στην πόλη. Εκφράζεται η άποψη ότι η πόλη είναι γεμάτη από  άτομα που θέλουν να σου κάνουν κακό και ότι στα όργανα εξουσίας βρίσκονται ανέντιμοι και διεφθαρμένοι.

»Αντίθετα, η ζωή μακριά από την πόλη γαληνεύει την ψυχή και είναι επιπλέον ένας τόπος ιερός όπου συναντάς τους θεούς της φύσης και γοητευτικές νύμφες που σε σαγηνεύουν.

»Η μορφή του βοσκού αποκτά, σύμφωνα με αυτές τις ιδέες, μεγάλη σημασία. Ήδη ο Στησίχορος αναφέρεται στον ερωτευμένο βοσκό, ο οποίος, καθισμένος κάτω από τη σκιά ενός δέντρου, παίζει ένα μουσικό όργανο συνθέτοντας ποιήματα, ενώ το κοπάδι βόσκει στο λιβάδι.

»Το μυθικό παράδειγμα της φύσης της Αρκαδίας, η οποία έχει την ικανότητα να αναγεννά και να θεραπεύει, συναντάται και στον μύθο των θυγατέρων του Προίτου από το  Άργος, οι οποίες παραφρόνησαν και κατόπιν θεραπεύτηκαν στο ιερό της Αρτέμιδος στους Λουσούς.

»Η ιδέα ότι τα βουνά και τα ρυάκια  της Αρκαδίας είναι τόπος κατοικίας του Πανός εκφράζεται σαφώς στο έργο του Πίνδαρου και του Βακχυλίδη. Ο Βακχυλίδης παρουσιάζει με λεπτομέρειες τον μύθο των Προιτιδών και δίνει έμφαση στις θεραπευτικές ικανότητες της Αρτέμιδος.

»Οι προσεγγίσεις αυτές αποτελούν στο σύνολό τους αναπόσπαστο κομμάτι ολιγαρχικών πεποιθήσεων που συνάδουν με την περιφρόνηση των θεσμών και των οργάνων της πόλης καθώς και του κόσμου που ζει σε αυτήν.

»Η κεντρική σημασία της Αρκαδίας εμφανίζεται και σε μερικά έργα της αγγειογραφίας του 4ου αι. π.Χ., όπως π.χ. στην απεικόνιση της Καλλιστώς τη στιγμή που μεταμορφώνεται σε αρκούδα σε ένα βραχώδες βουνό, ανάμεσα σε δάση, σε μια περιοχή όπου πιθανόν υπήρχε και το ιερό της Αρτέμιδος Καλλίστης.

»Η ιδέα του ονείρου της Αρκαδίας εκφράζεται επίσης σε ένα έργο ζωγραφικής του Απελλή το οποίο αντανακλάται σε μια τοιχογραφία στο Ερκουλάνουμ. Η τοιχογραφία αυτή παρουσιάζει την προσωποποίηση μιας περιοχής, πιθανόν της Αρκαδίας, με ένα σκήπτρο στο αριστερό χέρι, σύμβολο υπεροχής και δύναμης.

»Κάτω από τη γυναικεία μορφή μια ελαφίνα θηλάζει τον Τήλεφο ως βρέφος, ενώ η παρουσία του αετού υπονοεί ότι η περιοχή είναι ιερή, αφιερωμένη στον Δία. Παράλληλα ο Ηρακλής και το λιοντάρι της Νεμέας ανακαλούν μυθικές μνήμες της περιοχής,  ενώ ο Παν που παίζει τη σύριγγα εκφράζει τη χαρά που προκαλεί η μουσική δημιουργία. Τέλος, το καλάθι με τα φρούτα στα δεξιά της γυναικείας μορφής συμβολίζει τη γονιμοποιό γη της συγκεκριμένης τοποθεσίας που είναι η ορεινή περιοχή μεταξύ Τεγέας και Αργολίδας. Είναι πολύ πιθανόν η πόλη της Τεγέας να είχε αναθέσει στον καλλιτέχνη τη δημιουργία του έργου στο γ’ τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. Η σπουδή του καλλιτέχνη σε αυτό το δημιούργημα είναι να αποδώσει την υπεροχή και τη μοναδικότητα του τόπου αυτού ως πατρίδα  θεών και ηρώων και παράλληλα ως γη πλούσια και δυνατή.

»Στα ποιήματα της Ανύτης από την Τεγέα, περί το 300 π.Χ., απαντά η αποθέωση του ονείρου της Αρκαδίας. Η ποιμενική ζωή στην περιοχή της Τεγέας παρουσιάζεται ως μια πραγματικότητα ευχάριστη και γαλήνια χωρίς μίση και κακεντρέχειες».

Antonio Corso