H Ελλάδος Περιήγησις του Παυσανία (2ος αι. μ.Χ.) παρουσιάζει σε δέκα τόμους μια μεγάλη περιοδεία στην ηπειρωτική Ελλάδα. Έπειτα από την «ανακάλυψη» της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας μετά τον Διαφωτισμό, η περιγραφή της Ελλάδας από τον Παυσανία αποδείχθηκε ιδιαίτερα επιδραστική ως οδηγός στις ελληνικές αρχαιότητες, κατευθύνοντας περιηγητές και αρχαιολόγους να αποκαλύψουν και να ερμηνεύσουν σημαντικές θέσεις, κυρίως στην Αθήνα, στην Κόρινθο και στην Ολυμπία.
Ωστόσο, πρόσφατες μελέτες που εστιάζουν στην περιγραφή του Παυσανία ως αφηγήματος έχουν επιστήσει την προσοχή στην «κατασκευή» του κειμένου, και τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους ο χώρος και ο τόπος συλλαμβάνονται και σχετίζονται μεταξύ τους. Έτσι έχει επισημανθεί ότι η πρόσληψη της Ελλάδας από τον Παυσανία, όπως και ο δρόμος που ακολουθεί είναι πολύ επιλεκτικά και χαρακτηρίζονται κάποτε από ιδεαλισμό. Αντίθετα με τους σύγχρονους τουριστικούς οδηγούς, ο Παυσανίας δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται να περιγράψει το φυσικό περιβάλλον ή διάφορες ανθρώπινες κατασκευές σχετικές με την υποδομή του δρόμου του (π.χ. γέφυρες). Αντίθετα ο γεωγραφικός σκοπός του έργου είναι μάλλον η περιγραφή της ηπειρωτικής Ελλάδας με έναν «ιδιοσυγκρασιακό» τρόπο: ο Παυσανίας δίνει έμφαση μόνο στην Αττική, την Πελοπόννησο και την περιοχή γύρω από τους Δελφούς, αλλά δεν έχει κάνει προσπάθεια να περιγράψει τις παράκτιες περιοχές ή τα νησιά. Ταυτόχρονα, δεν κινείται απλά στο χώρο σαν να ακολουθεί μια διαδρομή όσο περιγράφει αρχαίες θέσεις ή αντικείμενα (ναούς, αγάλματα). Αντίθετα συσχετίζει θέσεις ή αντικείμενα με άλλα σε μακρινές περιοχές της Μεσογείου, ενώ κινείται και μέσα στο χρόνο, πιστώνοντας στις θέσεις και στα αντικείμενα αυτά ιστορίες για την κατασκευή τους ή την καταστροφή τους. Καθώς λοιπόν το θέμα του χώρου, του χρόνου και της ταυτότητας είναι τόσο συνδεδεμένα μεταξύ τους στην Περιήγηση, είναι αδύνατο να χαρτογραφηθούν με συμβατικά μέσα.
Στις παρατηρήσεις αυτές βασίστηκε το ψηφιακό έργο Digital Periegesis, το οποίο φιλοξενείται στο Centre of Digital Humanities του Πανεπιστημίου της Uppsala (Σουηδία), με επικεφαλής την δρα Άννα Φωκά (επικεφαλής έρευνας του Centre of Digital Humanities Initiative – Institute for Archives, Libraries and Information Science, Museums and Cultural Heritage Πανεπιστήμιο Uppsala), η οποία παρουσίασε μια πρώτη μορφή του έργου στο πλαίσιο της σειράς διαλέξεων FORVM ANTIKE του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Στόχος του Digital Periegesis είναι να ιχνηλατήσει, να χαρτογραφήσει και να αναλύσει το πώς ο Παυσανίας φαντάζεται χωρικά την Ελλάδα.
Αναλύοντας πώς ο συγγραφέας αναπαριστά την ανθρωπογεωγραφία της Ελλάδας του αλλά και πώς το κείμενό του οργανώνεται γύρω από συγκεκριμένους τόπους / χώρους (χωρική δομή), απώτερος στόχος είναι να επισημανθεί το πώς περιγράφει τοποθεσίες και αντικείμενα μέσα σε αυτά αλλά και πώς συσχετίζει τις διάφορες τοποθεσίες μεταξύ τους. Για να προσδιορίσει και να αναλύσει τις διαφορετικές μορφές του χώρου όπως παρουσιάζονται μέσα στην αφήγηση του Παυσανία, καθώς και τη χωρική μορφή (spatial form) της ίδιας της αφήγησης, η ομάδα του Digital Periegesis χρησιμοποιεί τη μέθοδο του σημασιολογικού Γεω-σχολιασμού (semantic geo-annotation). Εντοπίζουν παράλληλα τις προκλήσεις της εφαρμογής μεθόδων όπως του ψηφιακού εντοπισμού γεωχωρικής πληροφορίας (geo-parsing), της χωροχρονικής ανάλυσης (spatio-temporal analysis), της ανάλυση δικτύων (network analysis) και των διασυνδεδεμένων ανοικτών δεδομένων (Linked Open Data) για επανεξέταση της γεωγραφίας σε ένα μη σύγχρονο λογοτεχνικό κείμενο το οποίο βασίζεται περισσότερο στις τοπολογικές συνδέσεις παρά στην τοπογραφική εγγύτητα. Έτσι οι ερευνητές χρησιμοποιούν υπάρχοντα εργαλεία ψηφιακής σημασιολογικής ανάλυσης (digital annotation) όπως η πλατφόρμα Recogito για να μετατρέχουν ουσιαστικά το ίδιο το κείμενο σε μια βάση δεδομένων. Με την κατασκευή επιπλέον ψηφιακών εργαλείων στοχεύουν να οπτικοποιήσουν τις πολυεπίπεδες χωρικές παραμέτρους της Περιήγησης, δημιουργώντας έναν δυναμικό ψηφιακό χάρτη (deep map) της σύνδεσης, της μετακίνησης και της εξέλιξης λαών καθώς και της «μεταμόρφωσης» τόπων σε ένα εξελισσόμενο ιστορικό αλλά και φαντασιακό τοπίο.
Για περισσότερα δείτε
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
