Τα αντικείμενα της συλλογής του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος (Ε.Μ.Ε.) είναι ταξινομημένα σε πέντε βασικές θεματικές κατηγορίες: Judaica, Ιστορική Συλλογή, Εθνολογική-Λαογραφική Συλλογή, Συλλογή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Ολοκαυτώματος και Συλλογή Σύγχρονης Τέχνης. Η εκτεταμένη συλλογή αντικειμένων Judaica, της εβραϊκής δηλαδή θρησκευτικής τέχνης, περιλαμβάνει συναγωγικά αντικείμενα, καθώς και αντικείμενα που προορίζονταν για την οικιακή λατρεία. Συναγωγικά σκεύη και υφάσματα, καθώς και το εσωτερικό της Συναγωγής της Πάτρας, εκτίθενται στο υπόγειο του Ε.Μ.Ε. Στις προθήκες του ίδιου επιπέδου βρίσκονται μεταξύ άλλων και ένα αντιπροσωπευτικό σύνολο από ξύλινες, προστατευτικές θήκες για το Σέφερ Τορά (Κύλινδρος του Νόμου), οι οποίες προέρχονται από διάφορες εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδας.

Κατά τη γενική πρακτική της ορθής αποθήκευσης των βιβλίων στην αρχαιότητα, το Σέφερ Τορά φυλασσόταν σε όρθια θέση, μέσα σε μια κυλινδρική ξύλινη ή πλεκτή θήκη, το Τικ, όπως είναι γνωστό στα εβραϊκά, από την ελληνική λέξη «θήκη». Οι Ρωμανιώτες (σημ. 1), όπως και οι εβραϊκές κοινότητες της Βορείου Αφρικής, της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, διατήρησαν την παράδοση της φύλαξης κάθε Κυλίνδρου του Νόμου σε ξεχωριστό Τικ.

Το πορτοκαλοκόκκινο Τικ με το αυθεντικό Σέφερ Τορά να φαίνεται εντός του, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα μιας ρωμανιώτικης θήκης για την Τορά (εικ. 1). Δόθηκε από την Κοινότητα της Πάτρας στο Ε.Μ.Ε. το 1979. Η διακόσμησή του με επιχρυσωμένο πρόστυπο ανάγλυφο και η εντυπωσιακή επίστεψη της περιμέτρου της οροφής του πρίσματος είναι τυπικά στοιχεία των Τικίμ (πληθ. του Τικ) της υπό βενετικής κυριαρχίας Κέρκυρας του 19ου αιώνα. Στην εσωτερική πλευρά των στοιχείων της επίστεψης διακρίνει κανείς προσαρτημένες μεταλλικές υποδοχές για το στολισμό με ανθούς ή στάχυα, κατά ορισμένες εορτινές λειτουργίες. Οι επιστέψεις των ορθοστατών του Κυλίνδρου, οι οποίες στα εβραϊκα καλούνται Ριμονίμ (ρόδια), είναι ένα πανάρχαιο σύμβολο γονιμότητας και ζωής. Συνήθως είναι κατασκευασμένα από ασήμι και σπανιότερα από ξύλο, όπως το ζεύγος αυτού του Τικ.

Η Τορά περιλαμβάνει τα πρώτα πέντε βιβλία της Εβραϊκής Βίβλου. Καλείται και Πεντάτευχος και αποτελεί την ιερότερη Γραφή του Ιουδαϊσμού. Στη συναγωγή έχει πάντα τη μορφή χειρόγραφης περγαμηνής, που τυλίγεται γύρω από ξύλινους ορθοστάτες, σχηματίζοντας το Σέφερ Τορά. Οι Κύλινδροι του Νόμου μιας συναγωγής φυλάσσονται στο Εχάλ (ή Αγία Κιβωτός), σε ένα ερμάριο δηλαδή, το οποίο είναι συχνά ενσωματωμένο σε μια περίτεχνη κατασκευή κτισμένη στον ανατολικό τοίχο της συναγωγής. Περικοπές από την Τορά αναγιγνώσκονται στη συναγωγή το Σσαμπάτ (Σάββατο), τις θρησκευτικές εορτές, καθώς και τα πρωινά κάθε Δευτέρας και Πέμπτης.

Μια ποικιλία αντικειμένων που προορίζονταν για τις συναγωγικές και τις οικιακές τελετές κατά τις ημέρες των θρησκευτικών εορτών εκτίθενται στην προθήκη «Εορτές» στο δεύτερο επίπεδο του Μουσείου, συμπεριλαμβανομένου ενός συνόλου από Κυλίνδρους της Εσθήρ (στα εβραϊκά στον πληθυντικό Μεγγιλότ Εστέρ, στον ενικό Μεγγιλάτ Εστέρ). Ο Κύλινδρος αυτός με την ιστορία της Εσθήρ αναγιγνώσκεται κατά την Εορτή του Πουρίμ (Εορτή των Κλήρων), σε ανάμνηση της σωτηρίας των Εβραίων της Βαβυλώνας, χάρη στην Εβραία βασίλισσά τους Εσθήρ, από την πλεκτάνη του Αμάν, υψηλού αυλικού αξιωματούχου, ο οποίος στόχευε να εξοντώσει όλους τους Εβραίους της Περσικής Αυτοκρατορίας, τον 5ο αιώνα π.Χ.

Κατά το έθιμο, η Μεγγιλά δινόταν στην Ελλάδα ως δώρο, από τον πατέρα της νύφης στο γαμπρό. Ως εκ τούτου, η ποιότητα της περγαμηνής και της θήκης του Κυλίνδρου αντανακλούσε την κοινωνική και οικονομική θέση των γονέων της νύφης.

Έναν τύπο Κυλίνδρων της Εσθήρ από τα Ιωάννινα –διαδεδομένος στις οικογένειες της υψηλής κοινονικής τάξης, γνωστής στα Ιωάννινα ως «πρώτη σκάλα»– αποτελεί η Μεγγιλά (εικ. 2) με την ασημένια και μερικώς επιχρυσωμένη θήκη, η οποία χρονολογείται στον 19ο αιώνα. Η έκτυπη διακόσμηση δείχνει ως κεντρικό θέμα τις Πλάκες του Νόμου χαραγμένες με τις αρχικές λέξεις των Δέκα Εντολών στα εβραϊκά, που περιβάλλονται από το αρχαίο θέμα του δάφνινου στεφανιού, συμβόλου της νίκης. Κάποιοι Κύλινδροι της Εσθήρ φέρουν και γραπτή διακόσμηση με γεωμετρικά και σχηματοποιημένα άνθινα θέματα.

Σύνολα αντικειμένων σχετικά με τον κύκλο της ζωής εκτίθενται στο τελευταίο επίπεδο της μόνιμης έκθεσης του Ε.Μ.Ε. Μεταξύ αυτών βρίσκεται και ένα σύνολο από παραδοσιακά δώρα για την τελετή Μπαρ Μιτσβά («Υιός του Καθήκοντος»), ενός σπουδαίου σταθμού της θρησκευτικής ενηλικίωσης για τα αγόρια με τη συμπλήρωση του δέκατου τρίτου έτους (εικ. 3). Γι’ αυτή την τελετή, το αγόρι λαμβάνει το δικό του ζεύγος Τεφιλίν (δερμάτινες κυβόσχημες θήκες), που περιέχουν μικρές περγαμηνές με αποσπάσματα από την Τορά και στηρίζονται με λουριά στο αριστερό χέρι και στο μέτωπο αντίστοιχα, καθώς και ένα Ταλέθ, ένα υφαντό σάλι προσευχής, από βαμβάκι ή μετάξι, με μπλε ή μαύρα υφάδια στις άκρες του και μικρούς θυσάνους στις γωνιές, τα Τσιτσίτ. Εκτός από αυτά, μια Κιπά, ένα σκουφάκι προσευχής, για να υπενθυμίζει την πανταχού παρουσία του Θεού –στην περίπτωση αυτή ένα πολύχρωμο κεντημένο σκουφάκι από το Μοναστήρι (Μπίτολα)– καθώς και ένα Σιντούρ, ένα προσευχολόγιο για τις καθημερινές προσευχές. Αυτό το Σιντούρ, «Σέντερ Τεφιλότ», εκδόθηκε το 1885 στην Κέρκυρα από τον εκδοτικό οίκο «Ο Κοραής» και περιέχει εβραϊκές προσευχές, κατά το σεφαραδίτικο τυπικό (σημ. 2), ενώ περιλαμβάνει και την πρώτη μετάφραση του προσευχολογίου αυτού στα ελληνικά από τον Ιωσήφ Σολομών Ναχαμούλη, τον ίδιο τον εκδότη. Ο τελευταίος ίδρυσε το πρώτο τυπογραφείο εβραϊκών βιβλίων στην Κέρκυρα, στα τέλη της δεκαετίας του 1870.

Η καστανέρυθρη βελούδινη θήκη για το Ταλέθ είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα κεντητικής των Ιωαννίνων του β΄ τετάρτου του 20ού αιώνα. Είχε κατασκευαστεί για τον Μωυσή Ματαθία Ισαάκ, το 1938. Στα Ιωάννινα, τέτοιες βελούδινες θήκες για το Ταλέθ, διακοσμημένες με το θέμα των Πλακών του Νόμου στην πρόσθια πλευρά και το όνομα του ιδιοκτήτη και τη χρονολογία στην οπίσθια, ήταν συνήθως δώρα του γάμου, τα οποία δίδονταν από τη νύφη στο γαμπρό.

Η Εθνολογική-Λαογραφική Συλλογή του Ε.Μ.Ε. περιλαμβάνει ρωμανιώτικες και σεφαραδίτικες γιορτινές ενδυμασίες και φορεσιές για τους σημαντικούς σταθμούς του κύκλου της ζωής, από τα τέλη του 18ου μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, καθώς και κοσμήματα, κεντήματα και οικιακά σκεύη. Στην προθήκη του έκτου επιπέδου της μόνιμης έκθεσης με θέμα τον «Κύκλο της Ζωής» εκτίθεται μια λινή πουκαμίσα από τα Ιωάννινα του 19ου αιώνα, η οποία είναι αντιπροσωπευτική της μορφής των γυναικείων εσωρούχων, που ακολουθούν στο αχνάρι τους τη δαλματική τουνίκα (εικ. 4). Η τραχηλιά του ρούχου είναι διακοσμημένη στην ούγια της με πλέξη από επάργυρο και επίχρυσο σύρμα, σε ρομβοειδή σχέδια. Τα συμμετρικά κεντήματα του στήθους, συρμακέσικης τεχνικής, παριστούν άνθη και πουλιά, συνήθη μοτίβα στην ηπειρωτική τέχνη.

Χριστίνα Μέρη-Μπούρμπεκ, Επιμελήτρια