Κρήνες, κείμενο: Σταύρος Ζουμπουλάκης, επιμέλεια-έρευνα-τεκμηρίωση: Βασιλική Χατζηγεωργίου, Ματθίλδη Πυρλή, σειρά: ΑΦΕΛΙΑ 8, έκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2020, σελ. 104. ISBN 978-960-250-766-7
Κρήνες, βρύσες και πηγές είναι το θέμα των φωτογραφιών που συγκεντρώνονται στο βιβλίο αυτό και προέρχονται όλες από το Αρχείο Φωτογραφίας του ΕΛΙΑ / ΜΙΕΤ. Οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται ξεκινούν από τα τέλη του 19ου αιώνα και φτάνουν μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Αποτυπώνουν γλαφυρά την κεντρική θέση που είχαν οι πηγές και οι κρήνες στη ζωή των ανθρώπων σε καιρό ειρήνης αλλά και σε καιρό πολέμου.
Ένας σημαντικός αριθμός φωτογραφιών εικονογραφεί τις καθημερινές ανάγκες για νερό που είχε κάθε νοικοκυριό – νερό πόσιμο, νερό για το μαγείρεμα και το πλύσιμο, δουλειά σχεδόν αποκλειστικά των γυναικών. «Το τρεχούμενο νερό μέσα στα σπίτια δεν είναι και τόσο παλιά υπόθεση στον τόπο μας. […]. Οι κοινοτικές βρύσες, τα πηγάδια και οι πηγές ήταν δημόσιος χώρος για τις γυναίκες, τόπος συνάντησής τους, έξω από το σπίτι, αποκλεισμένες καθώς ήταν από την πλατεία και τα λιγοστά μαγαζιά της. […] Όταν οι γυναίκες είχαν να πλύνουν, επειδή χρειαζόταν πολύ νερό, έπρεπε να πάνε στην ίδια την πηγή του, στα πηγάδια, στις βρύσες, στις ποταμιές ή όπου αλλού. Δεν ήταν καθόλου απλό. […] Μπορεί οι κρήνες και οι πηγές να ήταν τόπος συνάντησης και κοινωνικής συναναστροφής των γυναικών, κυρίως όμως ήταν τόπος μόχθου, μεγάλου μόχθου». (Σταύρος Ζουμπουλάκης)
Οι κρήνες ήταν όμως πάντοτε και τόποι ξεκούρασης, περιήγησης και συνάντησης, και ως εκ τούτου προσφιλείς χώροι φωτογράφισης: «Οι κάθε είδους εκδρομείς, του Ορειβατικού Συνδέσμου, της Ελληνικής Περιηγητικής Λέσχης ή όποιοι άλλοι, θα βγάλουν πάντα εκεί μια φωτογραφία». Χαρακτηριστικές επίσης είναι οι φωτογραφίες οι οποίες απεικονίζουν στρατιώτες που έχουν σταματήσει σε κρήνες για να ξεδιψάσουν και να δροσιστούν.
Τέλος, δεν θα μπορούσαν να λείπουν από το λεύκωμα αυτό φωτογραφίες που συνδέονται με την ιερή χρήση του νερού: «δεν υπάρχει θρησκεία που η λατρεία της να μη συνδέεται, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με τη ζωογόνα και καθαρτική λειτουργία του ύδατος». Ο φακός των φωτογράφων αποτυπώνει πηγές που έχουν συνδεθεί με την αρχαία λατρεία, οθωμανικές κρήνες, αγιάσματα, αγιορείτικες φιάλες κ.ά.
Στο βιβλίο περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, φωτογραφίες των Αδελφών Underwood, του Γιώργου Βαφιαδάκη, του Frédéric Boissonnas, του Νίκου Ζωγράφου, του Δημήτρη Παπαδήμου, του Γιώργου Σεφέρη, καθώς και της USIS (Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών) και της Section photographique de l’Armée française.
