Ένα νέο αρχαιολογικό πρόγραμμα ξεκίνησε μόλις στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου από την Αρχαιολογική Εταιρεία Αλεξάνδρειας, με χορηγία του Ιδρύματος Α.Γ. Λεβέντη και με την εποπτεία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας Αιγύπτου. Αφορά στην αναβάθμιση και προβολή ενός από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Αλεξάνδρειας, της λεγόμενης Νεκρόπολης του Σάτμπυ. Το πρόγραμμα διευθύνει η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Αλεξάνδρειας και Πρόεδρος της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αλεξάνδρειας δρ Μόνα Χαγκάγκ, σε συνεργασία με τον δρα Κυριάκο Σαββόπουλο του Κέντρου Μελέτης Αρχαίων Εγγράφων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.

Το συγκεκριμένο νεκροταφείο βρίσκεται στην καρδιά της σύγχρονης πόλης (περιοχή του Σάτμπυ), μόλις μερικές εκατοντάδες μέτρα ανατολικά της Νέας Βιβλιοθήκης Αλεξανδρείας (Bibliotheca Alexandrina). Αποτελεί τον αρχαιότερο αρχαιολογικό χώρο της πόλης, με την πρωιμότερη φάση να χρονολογείται στα τελευταία χρόνια του 4ου με αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. Με άλλα λόγια η μνημειώδης αυτή ελληνιστική νεκρόπολη εκπροσωπεί τις γενιές Ελλήνων Αλεξανδρινών που «έχτισαν» τη σημαντικότερη, από κάθε άποψη, πόλη του ελληνιστικού κόσμου.

Η Νεκρόπολη του Σάτμπυ αποκαλύφθηκε στην αυγή του 20ού αιώνα από τον τότε διευθυντή του Ελληνορωμαϊκού Μουσείου και Γενικό Γραμματέα της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αλεξάνδρειας Evaristo Breccia. Πρόκειται για μνημειακό σύμπλεγμα ταφικών θαλάμων, λαξευμένων γύρω από υπαίθρια αυλή, στο φυσικό βραχώδες έδαφος της Αλεξάνδρειας. Οι προσόψεις των θαλάμων φέρουν μνημειακή ανάγλυφη διακόσμηση, με στοιχεία δανεισμένα από την οικιστική και ναϊκή αρχιτεκτονική, σε ιωνικό και δωρικό ρυθμό. Στους ταφικούς θαλάμους συναντούμε ταφικές θήκες (loculi), που περιείχαν τις τεφροδόχους ή τις σορούς των «κατοίκων» του συμπλέγματος. Τα loculi σφραγίζονταν με πλάκες που έφεραν ζωγραφιστές απομιμήσεις θυρωμάτων, πάνω από τα οποία αναγραφόταν το όνομα του νεκρού.

Σε έναν ταφικό θάλαμο, δεσπόζουν δύο λαξευτές ταφικές κλίνες (σαρκοφάγοι για την τοποθέτηση τεφροδόχων), προσφέροντας συμβολικά στον νεκρό τη δυνατότητα ενός «ιδιαίτερου» ταφικού συμποσίου με θέα την αιωνιότητα… Η Νεκρόπολη του Σάτμπυ έδωσε έναν πραγματικό θησαυρό ευρημάτων και κτερισμάτων, όπως ζωγραφιστές ταφικές στήλες με γνωστά μοτίβα από άλλες περιοχές του ελληνικού κόσμου (κυρίως Μακεδονία και Θεσσαλία), άθικτες τεφροδόχους (τύπου Hadra), πληθώρα έργων μικρογλυπτικής, χάλκινα στέμματα, νομίσματα και μεγάλη ποικιλία κεραμικής.

«Δυστυχώς στο πέρασμα του χρόνου το ταφικό συγκρότημα έχει υποστεί σημαντικές ζημιές. Από τη ζωγραφιστή διακόσμηση σώζονται μόνο ίχνη, τα νεότερα οικοδομήματα που φιλοξενούσαν παλαιότερα τα γραφεία του αρχαιολογικού χώρου είναι σε άθλια κατάσταση, ενώ ο ανεσκαμμένος χώρος του συμπλέγματος έχει γεμίσει με στρώση άμμου που δεν επιτρέπει την απομάκρυνση του νερού κατά τις περιόδους βροχής. Έτσι διαμορφώθηκε ένα τοπίο απρόσιτο και αδιάφορο στον κάτοικο ή τον περιηγητή της πόλης και άγνωστο στη νέα γενιά. Η ύπαρξη της πτολεμαϊκής αυτής νεκρόπολης αγνοείται τόσο από τουριστικούς ξεναγούς όσο και από τους εκπαιδευτικούς. Την ίδια στιγμή, τα αντίστοιχα μνημεία του μεσογειακού χώρου, όπως αυτά της Πάφου και της Βεργίνας, προστατεύονται από την UNESCO και δέχονται χιλιάδες επισκέπτες» επισημαίνουν οι υπεύθυνοι του προγράμματος.

Σε πρακτικό επίπεδο το πρόγραμμα περιλαμβάνει τον καθαρισμό του συμπλέγματος και τη δημιουργία συστήματος απομάκρυνσης των ομβρίων υδάτων, πλήρη αναβάθμιση του αρχαιολογικού χώρου με βελτίωση του τρόπου πρόσβασης, φυτεύσεις τοπικών ειδών βλάστησης, επιδιόρθωση των νεότερων κτισμάτων και μετατροπή τους σε πληροφοριακό κέντρο με εποπτικό υλικό και σε γραφεία φύλαξης και εξυπηρέτησης επισκεπτών, ψηφιακή τεκμηρίωση-αποτύπωση, δημοσίευση οδηγού σε τρεις γλώσσες (αραβικά, ελληνικά, αγγλικά), ενημέρωση/επιμόρφωση φορέων τουρισμού και εκπαίδευσης, και αρχαιολογική μελέτη της νεκρόπολης με βάσει τα αρχεία και τα ευρήματα των παλαιών ανασκαφών.

Ιδιαίτερη σημασία, για όλα τα επίπεδα του προγράμματος, έχει η συνεργασία με το Ινστιτούτο Κύπρου και συγκεκριμένα με ειδικούς επιστήμονες των ‘Εργαστηρίων Χαρακτηρισμού Τέχνης Ανδρέας Πίττας’/ STARC για την ψηφιακή τεκμηρίωση-αποτύπωση και οπτικοποίηση της νεκρόπολης. Τα αποτελέσματα της εν λόγω συνεργασίας θα συμβάλουν στη διεύρυνση της επιστημονικής ερευνάς του σημαντικότατου αρχαιολογικού χώρου, αλλά και στην προβολή του στα διάφορα ψηφιακά ή έντυπα μέσα.