Σε κάθε αίθουσα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου υπάρχουν εκθέματα που μπορεί να διαφύγουν την προσοχή του επισκέπτη, «κρυμμένα» στο πλήθος των αντικειμένων της έκθεσης. Μερικές φορές χρειάζεται να κοιτάξουμε από κοντά κάτι για να μας αποκαλυφθεί η ομορφιά, η γοητεία του, αλλά και η σημασία που είχε για την κοινωνία και τον πολιτισμό της εποχής του. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, θέλοντας να εμπλουτίσει την επικοινωνία με το κοινό, φέρνει στο προσκήνιο μη προβεβλημένα εκθέματα των προϊστορικών και ιστορικών χρόνων.

Στο κείμενο που ακολουθεί η Κάτια Μαντέλη, Δρ αρχαιολόγος στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Συλλογή Προϊστορικών, Αιγυπτιακών, Κυπριακών και Ανατολικών Αρχαιοτήτων, παρουσιάζει ένα νεολιθικό σχηματικό ειδώλιο από το Διμήνι (Αίθουσα Νεολιθικού Πολιτισμού, Προθήκη 10, ΕΑΜ 5989).

Ανθρώπινες μορφές και συμβολισμός στις νεολιθικές κοινωνίες

Μία πλάκα λευκού μαρμάρου ή τιτανόλιθου, ύψους 13,5 εκ., σε σχήμα τραπεζίου, από τον νεολιθικό οικισμό του Διμηνίου κοντά στον Βόλο της Θεσσαλίας, θα μπορούσε να θέσει σε κίνηση μπροστά στα μάτια μας στιγμές από τις τελετουργικές πρακτικές του νεολιθικού πολιτισμού στην Ελλάδα την εποχή γύρω στο 4000 π.Χ.

Το αντικείμενο αυτό ονομάζεται ακρόλιθο και συμβολίζει το ανθρώπινο κεφάλι. Στερεωνόταν πάνω σε πήλινο ή ξύλινο σώμα από το οποίο εύκολα αφαιρούνταν μετά το πέρας της τελετουργίας. Μπορούσε λοιπόν να μεταφέρεται και να συνδυάζεται με διάφορα «σώματα», λειτουργώντας ως σημείο ενός κώδικα αναπαραστατικού συμβολισμού.

Η επιζωγράφισή του και στις δύο όψεις με κόκκινες ταινίες σε οριζόντια ή διαγώνια διάταξη πιθανόν μας μεταφέρει από το μακρινό βάθος του χρόνου τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι «ζωγράφιζαν» το πρόσωπο και το λαιμό τους σε ειδικές περιστάσεις τελετουργίας ή κοινωνικής έκφρασης, αλλά αυτό που δεν έχουμε ακόμα αποκρυπτογραφήσει είναι η σημασία που η γεωμετρία των ταινιών είχε στην εικονιστική γλώσσα της εποχής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, η μελέτη της σύστασης του κόκκινου χρώματος, καθώς μας αποκαλύπτει όψεις της χημικής «τεχνογνωσίας» της εποχής.

Γενικά, όλο και περισσότερο ενισχύεται η πιθανότητα να χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι στις νεολιθικές κοινωνίες ένα είδος εικονιστικής ή σχηματικής γραφής. Τα χρώματα, τα διακοσμητικά μοτίβα, οι σπάνιες ζωγραφικές απεικονίσεις της ανθρώπινης μορφής, τα ειδώλια –το καθένα διαφορετικό από το άλλο–, οι σφραγίδες, αλλά κυρίως η μεταβλητή συνδυαστικότητα όλων αυτών, μπορεί να οδηγήσει στην αποκρυπτογράφηση ενός είδους «γραφής» αρκετά στερεότυπης ώστε να γίνεται αντιληπτή, αλλά μη τυποποιημένης.

Δημοσιευμένο: Χρ. Τσούντας 1908. Αι Προϊστορικαί Ακροπόλεις Διμηνίου και Σέσκλου. Αθήναι: Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, σελ. 304, πίν. 37: 10.