Σε κάθε αίθουσα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου υπάρχουν εκθέματα που μπορεί να διαφύγουν την προσοχή του επισκέπτη, «κρυμμένα» στο πλήθος των αντικειμένων της έκθεσης. Μερικές φορές χρειάζεται να κοιτάξουμε από κοντά κάτι για να μας αποκαλυφθεί η ομορφιά, η γοητεία του, αλλά και η σημασία που είχε για την κοινωνία και τον πολιτισμό της εποχής του. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, θέλοντας να εμπλουτίσει την επικοινωνία με το κοινό, φέρνει στο προσκήνιο μη προβεβλημένα εκθέματα των προϊστορικών και ιστορικών χρόνων.
Στο κείμενο που ακολουθεί η Κάτια Μαντέλη, Δρ αρχαιολόγος στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Συλλογή Προϊστορικών, Αιγυπτιακών, Κυπριακών και Ανατολικών Αρχαιοτήτων, παρουσιάζει ένα νεολιθικό χρυσό δακτυλιόσχημο ειδώλιο (Αίθουσα Νεολιθικού Πολιτισμού, Προθήκη 11:2, ΕΑΜ 16650).
Ανθρώπινες μορφές και συμβολισμός στις νεολιθικές κοινωνίες
Άγνωστης προέλευσης, σφυρήλατο, κατασκευασμένο από χρυσό υψηλής καθαρότητας, είναι το ειδώλιο σχηματοποιημένης γυναικείας μορφής που θα δει ο επισκέπτης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αίθουσα του Νεολιθικού Πολιτισμού.
Το ειδώλιο, που φέρει εγχάρακτα σημεία γραφής(;) και στις δύο όψεις, λόγω του μικρού μεγέθους του (ύψος 2,3 εκ., βάρος 2,3 γρ.), θα μπορούσε να έχει χρησιμοποιηθεί ως περίαπτο/φυλακτό, κρεμασμένο στο λαιμό ή επιρραμένο σε ενδύματα.
Χρονολογείται στην Τελική Νεολιθική περίοδο (4500-3200 π.Χ.) όταν η διακίνηση μετάλλων και η χρήση τους για την κατασκευή τέχνεργων μικρού κυρίως μεγέθους άρχισε να διαδίδεται στον ελλαδικό χώρο και το Αιγαίο. Πιο συγκεκριμένα, το μεταλλικό αυτό ειδώλιο παρουσιάζει τυπολογική συνάφεια με αντίστοιχα σύνολα των Βαλκανίων.
Το αρχέτυπο σχήμα του κύκλου με τη μικρή συμφυή πλάκα στην κορυφή συνέχισε να συμβολίζει το γυναικείο σώμα και τη θηλυκότητα. Περίπου δυόμισι χιλιάδες χρόνια μετά, κατά τους Μυκηναϊκούς χρόνους, συναντάμε παρόμοιο εξάρτημα περιδεραίου (ΕΑΜ 11580), αυτή τη φορά φτιαγμένο από ήλεκτρο/κεχριμπάρι, στο θολωτό τάφο Α του Κακόβατου Τριφυλίας στη Μεσσηνία.
Επιπλέον, ο λαμπρός και πάντα αμετάβλητος χρυσός και το βαθύ κόκκινο σαν το αίμα ήλεκτρο, σε συνδυασμό με τη σπανιότητα και των δύο ως πρώτων υλών, εντείνουν και συμπληρώνουν τη σημασία του κυκλικού σχήματος στον κώδικα συμβόλων της προϊστορικής εποχής. Τέλος, δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο το γεγονός ότι στην απεικόνιση του θηλυκού φύλου και σήμερα κυριαρχεί ο κύκλος με έναν μικρό σταυρό στην κάτω πλευρά.
Δημοσιευμένο: Κ. Δημακοπούλου (επιμ.) 1998. Κοσμήματα της Ελληνικής Προϊστορίας. Ο Νεολιθικός Θησαυρός. Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού, Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτρίωσεων, σ. 53: 12 (ΕΑΜ 16650).
ΕΑΜ 11580: K. Mueller. 1909. «Die Funde aus den Kuppelgrabern von Kakovatos», Athenische Mitteilungen, τόμ. 34, σ. 269-328.
