Μερικές εκατοντάδες αίθουσες, ορισμένες κοσμημένες με υπέροχες τοιχογραφίες, υδρευτικές δεξαμενές, κανάλια και σήραγγες, όλα σκαμμένα σε έναν πελώριο βράχο. Αυτό είναι το μοναστικό σύμπλεγμα της Vardzia, στη Νότια Γεωργία: ένα αρχιτεκτονικό θαύμα της μεσαιωνικής Γεωργίας, άγνωστο όμως στον υπόλοιπο κόσμο.

Ιδρύθηκε από τον βασιλιά της Γεωργίας Γεώργιο τον Γ΄ ενώ επεκτάθηκε από την κόρη του, βασίλισσα Τάμαρ το 1185 μ.Χ., ως «ανάχωμα» στις μογγολικές επιδρομές. Το 1283 ένας μεγάλος σεισμός προκάλεσε κατολίσθηση που κατέστρεψε μεγάλο μέρος του κτιρίου αλλά αποκάλυψε τους σημαντικότερους κρυμμένους θησαυρούς του! Επρόκειτο για τις τοιχογραφίες που κοσμούσαν αίθουσες στα άδυτα του συμπλέγματος και που τώρα είχαν βγει στην επιφάνεια…

Μορφές της Θεοτόκου, διαφόρων αγίων αλλά και δωρητών συγκαταλέγονται στις τοιχογραφίες αυτές. Ξεχωριστή θέση κατέχει η μορφή της ίδιας της βασίλισσας Τάμαρ, που βρίσκεται στην εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου και δημιουργήθηκε στον όψιμο 12ο αι. Άλλα όμως πρόσωπα είναι δύσκολο να αναγνωριστούν: ο καπνός από το θυμίαμα τελετών που πραγματοποιούνταν εκεί για αιώνες έχει σκεπάσει τα χαρακτηριστικά τους ενώ επιπόλαιες προσπάθειες συντήρησης παλαιότερων εποχών είχαν περισσότερο θετικά παρά αρνητικά αποτελέσματα.

Για τις τοιχογραφίες αυτές λοιπόν, αναπόσπαστο κομμάτι του μνημειακού αρχιτεκτονικού θαύματος της Vardzia, κρούουν σήμερα τον κώδωνα του κινδύνου επιστήμονες από τη Γεωργία και τον κόσμο. Μακρόχρονες μελέτες όπου έχουν εμπλακεί αρχαιολόγοι και συντηρητές ιδρυμάτων όπως το National Agency for Cultural heritage preservation of Georgia, το Tbilisi State Academy of Arts και το Courtauld Institute of Art, έχουν δείξει τον κίνδυνο τον οποίο διατρέχουν οι τοιχογραφίες της Vardzia υπογραμμίζοντας ότι ο επιτυχής καθαρισμός και η προστασία τους θα συντελέσει στην κατανόηση πολλών αινιγματικών στοιχείων της γεωργιανής μεσαιωνικής τοιχογραφίας.

Στα πλαίσια αυτά της έναρξης προγράμματος διάσωσης των τοιχογραφιών της Vartzia, το Courtauld Institute of Art έχει ήδη απευθύνει έκκληση για οικονομική ενίσχυση.