Τσατάλ Χουγιούκ, Τουρκία: Δύο υπόστεγα που μοιάζουν βγαλμένα από ταινία επιστημονικής φαντασίας και ορθώνονται μέσα από τις καλλιέργειες ζαχαρότευτλων και κριθαριού στην πεδιάδα της Κόνυα (Ικόνιο), είναι η πρώτη ένδειξη πως πλησιάζουμε στη θέση του ερευνητικού προγράμματος του Τσατάλ Χουγιούκ, όπου οι αρχαιολόγοι ανασκάπτουν ένα νεολιθικό χωριό ηλικίας 9000 ετών.

Οι ειδικοί, οπλισμένοι με νυστέρια, έξυσαν προσεκτικά λεπτές στρώσεις λευκού επιχρίσματος από έναν τοίχο που αποκαλύφθηκε σε μεγάλο βάθος κατά τις ανασκαφές του προηγούμενου μήνα, για να αποκαλύψουν αυτό που ο επικεφαλής του προγράμματος, ο Βρετανός αρχαιολόγος Ίαν Χόντερ χαρακτήρισε «πολύ ενδιαφέρουσα» και «ιδιαίτερα μυστηριώδη» ζωγραφική σε αποχρώσεις του βαθυκόκκινου και πορτοκαλοκόκκινου, που φαίνεται ότι έγινε με κόκκινη ώχρα και κιννάβαρη.

Η ομάδα Τούρκων και Βρετανών συντηρητών αφαιρούσε με μεγάλη προσοχή τις στρώσεις επιχρίσματος, όταν εντόπισαν ίχνη χρώματος. Στην αρχή, οι ειδικοί δεν μπορούσαν να διακρίνουν κάποιο συγκεκριμένο σχήμα, αλλά σταδιακά άρχισε να αποκαλύπτεται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο, το καλύτερα σωζόμενο που έχει δει ποτέ ο Ίαν Χόντερ στο Τσατάλ Χουγιούκ, με πολύ φωτεινά χρώματα και συμμετρικές γραμμές.

«Είναι μακράν το πιο περίπλοκο και καλοδουλεμένο δείγμα ζωγραφικής που έχουμε βρει κατά τις ανασκαφές μας από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 και μετά», είπε ο Δρ Χόντερ.

Ωστόσο, η ερμηνεία του σχεδίου δεν φαίνεται να είναι τόσο απλή. «Μια ενδιαφέρουσα πτυχή της ζωγραφικής στο Τσατάλ είναι πως πρόκειται για πολύ αινιγματικά σχήματα, αμφίσημα και δυσερμήνευτα». Πιθανόν να πρόκειται για ένα γεωμετρικό σχέδιο, ο συμβολισμός του οποίου δεν είναι ξεκάθαρος. «Μια άλλη περίπτωση είναι να μην πρόκειται για ένα απλό γεωμετρικό σχέδιο, αλλά για ένα είδος αναπαράστασης πλίνθων, μιας τοιχοποιίας», ένα πρώιμο αρχιτεκτονικό σχέδιο δηλαδή της Εποχής του Λίθου.

Οι οικίες ήταν «ένα πολύ σημαντικό σύμβολο της κοινωνίας και βρίσκονταν στο επίκεντρο της ζωής στο Τσατάλ» λέει ο Χόντερ. Ίσως να υπάρχει κάποια σύνδεση του σχεδίου αυτού με τις κατοικίες, αλλά οι αρχαιολόγοι δεν είναι ακόμη βέβαιοι.

Το Τσατάλ Χουγιούκ –όπου οι άνθρωποι κατοικούσαν σε σπίτια από ωμοπλίνθους από το 7400 π.Χ. έως το 6000 π.Χ.- βρίσκεται νοτιοανατολικά του Ικονίου , στην Κεντρική Τουρκία. Μια διεθνής ομάδα 22 ειδικών εργάστηκε στη συγκεκριμένη θέση τη φετινή χρονιά, με επικεφαλής ερευνητές από το Stanford University της Καλιφόρνια και από το University College London της Μ. Βρετανίας.

Ο πρώτος που διενήργησε ανασκαφές στην περιοχή ήταν ο Βρετανός James Mellaart τη δεκαετία του ’60, ο οποίος απέδειξε ότι το Τσατάλ Χουγιούκ υπήρξε τόπος κατοικίας ενός ανεπτυγμένου πολιτισμού. Οι πρώτοι κάτοικοί του πέρασαν από τον νομαδικό τρόπο ζωής των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών στη γεωργία και τη μόνιμη εγκατάσταση.

Οι κατοικίες τους ήταν όλες ομοιόμορφες και ορθογώνιες, η είσοδος ήταν συνήθως μία οπή στη στέγη. Όλες είχαν εστία και υπερυψωμένα επίπεδα που προφανώς χρησίμευαν ως κλίνες. Όταν προέκυπτε η ανάγκη ενός νέου σπιτιού, αυτό χτιζόταν πάνω από το παλιό. Τα σπίτια χρησίμευαν επίσης ως νεκροταφεία: Οι νεκροί θάβονταν κάτω από το δάπεδο.

Άλλο ένα εύρημα του φετινού θέρους είναι μία σειρά από 11 αποτυπώματα χεριών στο εσωτερικό ενός σπιτιού και πάνω από μία ταφή. Ένα άλλο ήταν η κεφαλή ενός νεαρού ταύρου ζωγραφισμένη με κόκκινο χρώμα πάνω σε υπερυψωμένο δάπεδο που κάλυπτε εννέα ταφές.

Οι αρχαιολόγοι σημειώνουν ότι κοινό γνώρισμα των ζωγραφισμένων έργων είναι πως βρίσκονται κοντά σε ταφές. «Δεν ξέρουμε ποια ακριβώς είναι η σύνδεση. Ήταν ένας τρόπος επικοινωνίας με τους νεκρούς; Μια άλλη εξήγηση είναι πως οι τοιχογραφίες είχαν σκοπό να προστατεύουν τους ζωντανούς από τους νεκρούς, ή το αντίστροφο».

Σε μια περίοδο που διαρκεί για πάνω από 1400 χρόνια, υπήρξαν 16 στρώματα κατοίκησης, το καθένα από τα οποία αντιστοιχεί σε 8.000 κατοίκους. Η ομάδα του δρα Χόντερ ανέσκαψε και τα δεκαέξι αυτά στρώματα, για να φτάσει στον πυθμένα μιας λίμνης του Πλειστόκαινου.

Σύμφωνα με τα ως τώρα στοιχεία των ανασκαφών, τα σπίτια στο Τσατάλ Χουγιούκ ήταν κτισμένα το ένα πάνω στο άλλο. Δεν υπήρχαν δρόμοι ανάμεσά τους. Η κατοίκηση ήταν εξαιρετικά πυκνή. Στο επίπεδο των στεγών θα πρέπει να υπήρχε πολύ μεγάλη κινητικότητα: Για να διασχίσουν τον οικισμό, οι κάτοικοι θα χρησιμοποιούσαν τις στέγες. Ανάμεσα στις συστάδες των σπιτιών υπήρχαν ανοιχτοί χώροι όπου πετούσαν τα απορρίμματά τους. Αυτές οι περιοχές είναι οι πλουσιότερες σε ό,τι αφορά τα ευρήματα και παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους αρχαιολόγους.

Οι αρχαιολόγοι στο Τσατάλ Χουγιούκ προσπαθούν να καταλάβουν για ποιο λόγο οι νεολιθικοί κάτοικοι είχαν διαλέξει αυτό τον τόπο για να ζήσουν. «Παρατηρούμε αυτό που ονομάζουμε “τέχνη” τους. Γιατί τους ενδιέφεραν τόσο οι ταύροι; Γιατί χρησιμοποιούσαν συγκεκριμένα γεωμετρικά σχέδια; Ποιες ήταν οι καθημερινές τους δραστηριότητες;» λέει η επικεφαλής της έρευνας πεδίου Σαχίνα Φαρίντ.

Η ανασκαφική ομάδα έχει τρεις επίσημους στόχους: την ανασκαφή, τη συντήρηση των ευρημάτων και την παρουσίασή τους στο κοινό.

Μέχρι στιγμής έχουν ανασκάψει μόνο το 4% της θέσης. Από αυτό το πολύ μικρό κομμάτι που έχουν διερευνήσει οι αρχαιολόγοι προσπαθούν να συνάγουν συμπεράσματα για τον τρόπο ζωής στο Τσατάλ Χουγιούκ.