Ξέρετε ότι η πρώτη και η πιο σκληρή ιδιωτικοποίηση, «μνημονιακού χαρακτήρα», που έγινε ποτέ στην Ελλάδα ήταν λίγα μόλις χρόνια αφότου συστάθηκε το νεοελληνικό κράτος; Το 1834 ο Όθωνας και οι Βαυαροί αξιωματούχοι του έκλεισαν τα 412 από τα 546 μοναστήρια της ελληνικής επικράτειας, προκειμένου οι προύχοντες να οικειοποιηθούν τις περιουσίες τους.

Αυτό αναφέρει στο καινούργιο του λεύκωμα-έρευνα για τα Μοναστήρια των Κυκλάδων ο Γιώργος Ανωμερίτης, Κυκλαδίτης ο ίδιος και γνωστός από την πολιτική του δραστηριότητα, ο οποίος παραθέτει κι ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα του στρατηγού Μακρυγιάννη: «Διάλυσαν τα μοναστήρια συμφώνησαν με τους Μπαβαρέζους και πούλαγαν τα δισκοπότηρα κι όλα τα γερά εις το παζάρι. Αφάνισαν όλως διόλου τα μοναστήρια, τα πρώτα προπύργια της απανάστασής μας».

Το θέμα του καλαίσθητου ιστορικού λευκώματος «Μοναστήρια των Κυκλάδων με πατριαρχικά σταυροπηγιακά σιγίλλια» (εκδ. Μίλητος) είναι τα μοναστήρια που υπήρξαν ή συνεχίζουν να λειτουργούν στα 24 Κυκλαδονήσια. Αυτά τα αρχιτεκτονικά κοσμήματα που, κτισμένα σαν φρούρια σε γκρεμούς, κρεμασμένα ανάμεσα σε ουρανό και θάλασσα, θαυμάζουμε όλοι.

Πατρίδα και πίστη

«Θεοφρούρητα μοναστήρια του Αιγαίου», τα χαρακτηρίζει ο Γ. Ανωμερίτης, σημειώνοντας ότι «κανένα βιβλίο δεν θα μπορέσει να περιγράψει τις εικόνες του κτιστού και φυσικά τις πέραν του ακτίστου σκέψεις, αν δεν βρεθεί στα μοναστήρια του Αιγαίου, εκεί που το πνεύμα ενώνεται με την καρδιά, η πατρίδα με την πίστη, ο ουρανός με τη θάλασσα».

Ο συγγραφέας εστιάζει την έρευνά του, για το πέμπτο αυτό βιβλίο του πάνω σε κυκλαδικά θέματα, στα πατριαρχικά σταυροπηγιακά σιγίλλια, τα οποία εκδόθηκαν για τα μοναστήρια των Κυκλάδων.

Η ονομασία σιγίλλια, δηλαδή σφραγίδες, προέρχεται από το ρωμαϊκό βυζαντινό Δίκαιο, σύμφωνα με το οποίο η επίσημη αλληλογραφία ή οι αποφάσεις σφραγίζονταν για την εγκυρότητα του εγγράφου με μολύβδινη σφραγίδα (βούλα), το sigillum. Η λέξη σταυροπηγιακό προέρχεται από το «σταυρόν πήγνυμι», δηλαδή την απόθεση ενός σταυρού συνήθως στο Καθολικό του ναού και δηλώνει ότι το μοναστήρι υπάγεται στον πατριάρχη.

Υπάρχουν πατριαρχικά σιγίλλια και για ελάχιστους ναούς ιδιαίτερης σημασίας στα νησιά, όπως αυτόν της Αγίας Αικατερίνης στην Οία Σαντορίνης, ενώ για τις πιο παλαιές μονές έχουν εκδοθεί περισσότερα του ενός σιγίλλια.

Αφορούν, πάντως, εκκλησιαστικές υποθέσεις. Λ.χ. με ένα σιγίλλιό του ο πατριάρχης Παΐσιος καθαίρεσε το 1654 τον αρχιεπίσκοπο Μήλου και Κιμώλου διότι δεν κατέβαλε τα εκκλησιαστικά δικαιώματα στο πατριαρχείο.

Γενικώς αποτελούν, όπως παρατηρεί ο συγγραφέας, σημαντικότατες πηγές γνώσης της ιστορίας μας, καθώς μέσω αυτών γνωρίζουμε καταστάσεις, πρόσωπα, περιουσίες κ.λπ.

Πολιτισμός

«Στις Κυκλάδες ο πολιτισμός διασώθηκε από τους μοναχούς. Διαβάζοντας τα Ευαγγέλια, σκαλίζοντας την πέτρα και το μάρμαρο, ζωγραφίζοντας τοίχους και φορητές εικόνες… Μα πάνω απ’ όλα μεταδίδοντας τη γλώσσα και τα γράμματα όχι σε κρυφά, όπως λέγεται, μα σε φανερά σχολεία, στα κελιά και στις αυλές των μοναστηριών».

Βυζαντινή πινακοθήκη

Ο συγγραφέας αναφέρεται στα εισαγωγικά του κείμενα σε ενδιαφέροντα θέματα:

Για την Εκκλησία στις Κυκλάδες, οι οποίες αποτελούν «μια απέραντη βυζαντινή πινακοθήκη», από την πρωτοχριστιανική εποχή έως και, κυρίως, την περίοδο της Κρητικής Σχολής.

Για τον μοναχισμό στο Αιγαίο – «Ο μαχητής ιερέας του χωριού που σώζει ζωές και ψυχές και ο μοναχός που σώζει την ψυχή του και διά της προσευχής τον κόσμο υπήρξαν θέματα συγκλίσεων και συγκρούσεων επί αιώνες».

Για τη δύσκολη σχέση του Δουκάτου του Αιγαίου και της Εκκλησίας, που είχε ως αποτέλεσμα την αθρόα ίδρυση μοναστηριών μετά τον 16ο αιώνα.

Τέλος, για τα πατριαρχικά σιγίλλια, σύνολο 131 μόνο για τις Κυκλάδες, δείγμα των οποίων παρουσιάζεται στον τόμο για κάθε νησί ξεχωριστά, μαζί με πληροφορίες για τα μοναστήρια και τις μονές.