Ένα ξεχωριστό παλαιοχριστιανικό µνηµείο, η Αχειροποίητος της Θεσσαλονίκης, που χτίστηκε περί το 450, θα δεχτεί τώρα τη φροντίδα των ειδικών του υπουργείου Πολιτισµού. Είναι η µοναδική εκκλησία στην Ανατολική Μεσόγειο που σώζεται σχεδόν αναλλοίωτη επί 16 αιώνες.

Ο ναός ανεγέρθηκε στα μέσα του 5ου αιώνα και παρά τις πολλές επεμβάσεις, που έχει υποστεί κατά τη διάρκεια των αιώνων παραμένει ένα από τα σημαντικότερα και καλύτερα διατηρημένα πρωτοβυζαντινά μνημεία του τύπου της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με υπερώα.

Οι αρχιτεκτονικές επεμβάσεις στον ναό έχουν ξεκινήσει ήδη από τον 7ο αιώνα και συνεχίστηκαν στα όψιμα βυζαντινά χρόνια (14ος και 15ος αιώνας). Μετά την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωµανούς το 1430, ήταν ο πρώτος χριστιανικός ναός που µετατράπηκε σε τζαµί. Στις μέρες μας, εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης του ναού και των τοιχογραφιών πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1910 και του 1920, καθώς και μετά τους σεισμούς του 1978. Σήμερα, στο µικροσκόπιο θα µπουν τα δάπεδα του βόρειου και του νότιου κλίτους, τα ψηφιδωτά – χρονολογούνται τον 5ο αιώνα –, αλλά και γλυπτά των αρχιτεκτονικών µελών που κοσµούν το κεντρικό κλίτος. Ρωγµές, αποκολλήσεις, αιθάλη, ρύποι είναι µερικά από τα προβλήµατα της παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Θα προβλεφθούν ο έλεγχος του µικροκλίµατος του χώρου, ο σωστός εξαερισµός και θα µπουν νέες εγκαταστάσεις θέρµανσης.

Αρχικά η εκκλησία ήταν αφιερωμένη στη Θεοτόκο. Η επωνυμία «Αχειροποίητος» αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφο του 1320 και οφείλεται στη λατρευτική εικόνα της Παναγίας δεόμενης, που υπήρχε στον ναό και η οποία, σύμφωνα με την παράδοση αλλά έγινε από θαύμα. Μετά την άλωση της Πόλης, η βασιλική έγινε ο πρώτος χριστιανικός ναός που μετατράπηκε σε τζαμί. Καθ’ όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας ήταν το επίσημο τζαμί των κατακτητών, γνωστό με την ονομασία Εσκί Τζαμί, που σημαίνει παλιό τζαμί και αφορούσε την παλιά προσευχή της Παρασκευής, γι’ αυτό και ο ναός αναφερόταν τον 19ο αιώνα από τους Έλληνες ως Αγία Παρασκευή. Ξαναλειτούργησε ως εκκλησία το 1930.