Στην ελληνική «συλλογική συνείδηση» οι Τούρκοι είναι εχθροί ως διάδοχοι των οθωμανών κατακτητών. Οι Ιταλοί είναι ύποπτοι, λόγω του νωπού στη µνήµη ελληνοϊταλικού πολέμου. Για τους δυτικούς εν γένει μας διακατέχει μια δυσπιστία – του «ξένου», του Φράγκου κατακτητή και επιδρομέα. Τι γίνεται όμως με τους κατοίκους της Ισπανίας (Βάσκους, Καταλανούς και τους υπόλοιπους Ισπανούς); Είναι «φίλοι μας» ή «εχθροί μας»;

Το ερώτημα καλείται να απαντήσει ο διευθυντής του Ινστιτούτου Θερβάντες της Αθήνας Εουσέμπι Αγιένσα Πρατ μέσα από την παρουσίαση μιας ισπανικής κατάκτησης ελληνικού εδάφους. Καθηγητής ο ίδιος Αρχαίας και Νέας Ελληνικής Γλώσσας στο Πανεπιστήμιο της Χιρόνα, ο κ. Αγιένσα οργάνωσε την παρουσίαση ως κύκλο διαλέξεων όπου κάλεσε αποκλειστικά Έλληνες ομιλητές προκειμένου να µην υπάρξει οποιαδήποτε χροιά πρόκλησης. Στόχος του Καταλανού διευθυντή του κατεξοχήν φορέα διάδοσης του ισπανικού πολιτισμού στη χώρα μας, είναι να υπενθυμίσει μια περίοδο που ξεχάστηκε αν και κράτησε 77 ολόκληρα χρόνια (1311-1388): την κυριαρχία σε μεγάλο μέρος της Ελλάδας του Δουκάτου των Αθηνών, έργου Καταλανών κατακτητών, που φέτος συμπληρώνει επτακόσια χρόνια.

Σε γενικές γραμμές, οι γνώσεις µας για την εποχή είναι ελάχιστες. Δεν υπάρχει βιβλίο για το Δουκάτο των Αθηνών, ενώ η δράση των Καταλανών κρύβεται πίσω από τη λέξη «Φράγκοι» – αν και οι ίδιοι οι Καταλανοί δεν είχαν αναγκαστικά καλές σχέσεις µε πολλούς άλλους «Φράγκους». Όπως εξηγεί η αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας Μέσων και Νεωτέρων Χρόνων στο Πανεπιστήµιο Αθηνών Μαρία Ντούρου-Ηλιοπούλου, «η καταλανική εταιρεία των Αμογαβάρων βρέθηκε στην υπηρεσία του βυζαντινού αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄». Το 1305 δολοφονήθηκε ο αρχηγός των Καταλανών, Ρογήρος ντε Φλορ και η συμμαχία διαλύεται. Τότε άρχισε η “καταλανική εκδίκηση” µε λεηλασίες σε Θράκη και Μακεδονία η οποία κατέληξε στην κατάλυση του βουργουνδικού δουκάτου των Αθηνών […] το 1311 και την ίδρυση του καταλανικού δουκάτου». Οι Καταλανοί είχαν εχθρικές σχέσεις με τους Βουργουνδούς – που συνέχισαν να θεωρούν το δουκάτο νόµιµη κτήση τους – , όλους τους Φράγκους της Ρωμανίας και τον Πάπα, ο οποίος και τους αφόρισε. Οι ίδιοι πάντως προχώρησαν στην κατάκτηση των Νέων Πατρών (Υπάτης), του Σιδερόκαστρου, του Λιδορικίου, των Σαλώνων (Άμφισσας), της Βιτρινίτσας, του Ζητουνίου (Λαµίας), της Καρύστου και της Αίγινας. Το δουκάτο αργότερα δέχθηκε πολλές επιθέσεις, κυρίως από Ναβαρέζους και περιήλθε οριστικά στους Φλωρεντινούς Ατσαϊόλι. Μόνο τα Σάλωνα διατηρήθηκαν υπό καταλανική κατοχή έως το 1394, όταν κατακτήθηκαν από τον Βαγιαζήτ, όπως και η Αίγινα, όπου οι Καταλανοί Caupena διατηρήθηκαν έως το 1451. Οι δούκες πάντως δεν κατοικούσαν, ούτε επενέβαιναν στην Ελλάδα. Tην εξουσία την ασκούσε ο αραγωνέζος βασιλέας της Σικελίας µέσω ενός βικαρίου (τοποτηρητή).

Ποιες ήταν όμως οι σχέσεις κατακτητών και Ελλήνων; Από τη μία πλευρά, υπάρχουν τεκµήρια για την παιδεία ορισμένων κατακτητών και για την εκτίμηση που έχαιρε η καταλανική γλώσσα. Η Αραγωνία γνώριζε πολιτιστική ανάπτυξη και οι ευγενείς της λάμβαναν κλασική παιδεία. Η δε καταλανική γλώσσα είχε διαδοθεί στους κατοίκους και χρησιμοποιούνταν από τους νοταρίους στην επικύρωση των εγγράφων, αν και δεν επέζησε ούτε επηρέασε τη δημώδη γλώσσα της εποχής όπως η φραγκική. Φαίνεται πάντως ότι οι κατακτητές εκείνοι ήταν οι πρώτοι που εκτίμησαν την Ακρόπολη! Πενήντα χρόνια πριν από την αναγέννηση, σε έγγραφο του 1380, ο βασιλιάς της Αραγωνίας Πέτρος ∆΄ εκφράζει τον θαυμασμό του για την Ακρόπολη, λέγοντας ότι πρόκειται για «το πολυτιμότερο κόσμημα του κόσμου» και πως «όλοι οι χριστιανοί ηγεμόνες αν συναθροίζονταν δεν θα μπορούσαν να κατασκευάσουν παρόμοιο». Η έκφραση αυτού του θαυμασμού είναι µάλλον η πρώτη δημόσια αναγνώριση από τη ∆ύση της Ακρόπολης ως μεγάλου μνημείου πολιτισμού – μέχρι τότε τη θεωρούσαν απλώς ένα κάστρο.

Από την άλλη πλευρά, «Η βιαιότητα των Καταλανών έχει περάσει στη δηµώδη λαϊκή παράδοση και έχει καταγραφεί σε σύγχρονες βυζαντινές και δυτικές πηγές δηµιουργώντας µια πολύ αρνητική εικόνα γι’ αυτούς στη λαϊκή παράδοση» λέει η Μαρία Ντούρου. «Όσο για τους Έλληνες της εποχής… «Ο ρόλος τους δεν φαίνεται να ήταν σημαντικός. Οι σχέσεις των Καταλανών µε τους ορθοδόξους και τις τοπικές κοινωνίες παρέμειναν ελάχιστες έως ανύπαρκτες».

Πηγή: Τα Νέα, 04/04/11

Ζ.Ξ.