Ένας θαυμαστός αλλά άγνωστος πολιτισμός, που ήκμασε στο νοτιοανατολικό άκρο της Ευρώπης και στην Ελλάδα από την 5η ως την 3η π.Χ. χιλιετία, παρουσιάζεται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης από τις 7 Οκτωβρίου. Ο τίτλος της έκθεσης είναι εκφραστικός: «Το ξεχασμένο παρελθόν της Ευρώπης. Η κοιλάδα του Δούναβη, 5000-3500 π.Χ.». Ενώ ειδικά για την Ελλάδα, αφού η οργάνωση ανήκει στο Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Αρχαίου Κόσμου του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, προστίθεται μια δεύτερη έκθεση, «… και οι σχέσεις της Ελλάδας με τα Βαλκάνια στη Νεολιθική εποχή».

Προτού ακόμη εμφανιστούν τα πρώτα αστικά κέντρα στη Μεσοποταμία, γύρω στο 4500 π.Χ. αναπτύχθηκε αυτός ο πολιτισμός στις περιοχές της σημερινής Ρουμανίας, της Βουλγαρίας και της Μολδαβίας, φθάνοντας ασφαλώς και νοτιότερα, ως την Ελλάδα. «Αυτή η έκθεση μας δίνει τη δυνατότητα να μελετήσουμε την Ελλάδα τοποθετημένη μέσα στο ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο των Βαλκανίων αλλά και στη συγκεκριμένη εποχή ώστε να κατανοήσουμε τη σχέση της με τα γενικότερα φαινόμενα της 5ης και της 4ης χιλιετίας π.Χ. που οδήγησαν στην ακμή αλλά και στην παρακμή των νεολιθικών πολιτισμών της ΝΑ Ευρώπης», όπως τόνισε ο καθηγητής κ. Νίκος Σταμπολίδης, διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, στη συνεδρίαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου όπου παρουσιάστηκε η έκθεση.

Περί τα 200 αντικείμενα λοιπόν, που προέρχονται από 22 μουσεία αυτών των βαλκανικών χωρών, αλλά και 94 από ελληνικά μουσεία, Εφορείες Αρχαιοτήτων και τη Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή περιλαμβάνονται στην έκθεση, η οποία θα αναπτυχθεί σε διαφορετικές αίθουσες. Είναι εντυπωσιακά ανθρωπόμορφα ειδώλια, που θυμίζουν έργα μοντέρνας τέχνης, αλλά και ζωόμορφα, είναι ομοιώματα σπιτιών αυτής της εποχής, πολύχρωμα αγγεία, αντικείμενα από οστό, όστρεο και κυρίως είναι πολυάριθμα χάλκινα αντικείμενα και τα περίφημα χρυσά κοσμήματα από το Νεκροταφείο της Βάρνας, που στο σύνολό τους συνθέτουν τον πρωιμότερο «θησαυρό» χρυσών αντικειμένων στον κόσμο. Ποιοι ήταν όμως αυτοί οι πολιτισμοί; Οι πληροφορίες συνάγονται σε μεγάλο βαθμό από τα αρχαιολογικά ευρήματα, που εκτός από πτυχές της καθημερινής ζωής και της κοινωνικής οργάνωσης, δείχνουν ότι οι άνθρωποι αυτής της μακράς περιόδου είχαν ιδιαίτερα προηγμένη τεχνολογία και σύνθετα συστήματα συμβολικής αναπαράστασης!


Το πρώτο μοντέλο οικονομίας
Γύρω στην 7η χιλιετία π.Χ. οι κάτοικοι των Βαλκανίων ήταν οι πρώτοι στην ευρωπαϊκή ήπειρο που υιοθέτησαν ένα νέο μοντέλο οικονομίας, βασισμένο στην καλλιέργεια της γης και στην κτηνοτροφία. Γεγονός που σήμανε μια ριζική αλλαγή στον τρόπο αλληλεπίδρασης των ανθρώπων με το περιβάλλον τους, καθώς άρχισαν να κατοικούν σε μόνιμους οικισμούς και να αναπτύσσουν νέες τεχνικές δεξιότητες και τρόπους κοινωνικής συνεργασίας. Ετσι κατά την 5η χιλιετία π.Χ. οι πολιτισμοί αυτοί ήταν από τους πιο προηγμένους της εποχής, με πυκνοκατοικημένους οικισμούς, έντονη κοινωνική διαστρωμάτωση, εντυπωσιακές θρησκευτικές τελετές, σύνθετα δίκτυα ανταλλαγών και σημαντικές κατακτήσεις στον τομέα της μεταλλουργίας. Ωστόσο στα μέσα της 4ης π.Χ. χιλιετίας οι περισσότεροι από αυτούς άρχισαν να καταρρέουν ξαφνικά. Οι λόγοι, άγνωστοι. Πληθυσμιακές μετακινήσεις και εισβολές; Κλιματικές αλλαγές; Εξάντληση των φυσικών πόρων;

ΙΝFΟ: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Μέγαρο Σταθάτου (Νεοφύτου Δούκα 4, Βασ. Σοφίας και Ηροδότου 1, τηλ. 210 7228.321-3). «Το ξεχασμένο παρελθόν της Ευρώπης». Διάρκεια: 7 Οκτωβρίου 2010- 10 Ιανουαρίου 2011.

Πηγή: Το Βήμα, Μ. Θερμού, 9//9/10