Την ώρα που η οικονομική κρίση κτυπάει ακόμη και την απλή καθημερινότητα των ανθρώπων, το ερώτημα πόσο θα κινδυνέψει ο πολιτισμός από αυτήν είναι το πλέον δύσκολο για να απαντηθεί. Σε ένα υπουργείο υποχρηματοδοτούμενο ούτως ή άλλως, με μείωση μάλιστα κατά 10% εφέτος στον προϋπολογισμό του, η κατάσταση μπορεί να γίνει δραματική. Διότι η εθνική επιταγή για περιστολή των δαπανών περιλαμβάνει ακόμη και τα μεγάλα έργα όπου υπάρχουν ανειλημμένες υποχρεώσεις, εμπλοκή πολλών φορέων, συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα και καταληκτικές ημερομηνίες. Αλλά ο πολιτισμός απαιτεί χρήματα και το αρχαιολογικό έργο τα περισσότερα όλων, ειδικά για μια χώρα που η πολιτιστική κληρονομιά της δεν είναι μόνον η υπερηφάνεια της αλλά και σοβαρό «χαρτί» οικονομικής ανάπτυξης. Ακόμη και ο «χρυσούς αιών» του Περικλή δεν θα ήταν και τόσο λαμπερός αν τα μεταλλεία του Λαυρίου δεν παρήγαγαν μεγάλες ποσότητες αργύρου χάρη στον οποίον η αθηναϊκή δημοκρατία δημιούργησε τον δυνατό στόλο με τον οποίον επικράτησε στο Αιγαίο, επιβάλλοντας και το νόμισμά της από το ίδιο μέταλλο, την περίφημη γλαύκα. «Ευρώ» της εποχής τη χαρακτηρίζουν σήμερα οι αρχαιολόγοι, αλλά και στη σημερινή κατάσταση ακριβώς αυτό το ευρώ, με τη μορφή κοινοτικών χρηματοδοτήσεων, μπορεί να δώσει λύσεις σε επείγοντα προβλήματα. Ένα ΕΣΠΑ θα μας σώσει, λοιπόν. Διότι τα μόνα χρήματα του υπουργείου Πολιτισμού για την παραγωγή αρχαιολογικού έργου θα προέλθουν από αυτό. Όσα ενταθούν εκεί, έχει καλώς. Τα υπόλοιπα θα περιμένουν καλύτερες ημέρες.
«Από τη στιγμή που η κυβέρνηση αποφασίζει να ενεργοποιήσει το ΕΣΠΑ για τον πολιτισμό, τα μεγάλα έργα δεν θα κινδυνέψουν», διαβεβαιώνει η γενική γραμματέας του ΥΠΠΟΤ κυρία Λίνα Μενδώνη. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, το Λύκειο του Αριστοτέλη, η Ακαδημία Πλάτωνος, ο Επικούριος Απόλλων και άλλα ακόμη, που εντάσσονται σε αυτήν την κατηγορία, έχουν σοβαρές ελπίδες επομένως να χρηματοδοτηθούν, τη στιγμή μάλιστα που η υλοποίησή τους χρονίζει ανεπίτρεπτα. Αλλά και πάλι το ζήτημα δεν είναι απλό. Συνολικά 900 εκατ. ευρώ έχει να διαχειριστεί από το ΕΣΠΑ για τον πολιτισμό το ΥΠΠΟΤ, μόνον που δεν είναι δικά του!
Η ακατανόητη πολιτική της προηγούμενης κυβέρνησης επί υπουργίας του κ. Μιχάλη Λιάπη να αποποιηθεί χρήματα για τον πολιτισμό από το ΕΣΠΑ άφησε το υπουργείο χωρίς ούτε 1 ευρώ! (Τραγελαφική πάντως θα ήταν η πιθανότητα να οφείλεται αυτό το μέγα σφάλμα μόνο στη διένεξη μεταξύ υπουργού και γενικού γραμματέα…) Το ανωτέρω ποσόν λοιπόν βρίσκεται σε ειδικούς κωδικούς σε Περιφερειακά και Τομεακά Προγράμματα από όπου θα πρέπει να τα διεκδικήσει το υπουργείο Πολιτισμού. Και, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, άλλο είναι να έχει κανείς το δικό του πορτοφόλι… Συνέπεια αυτού; Μεγάλη απώλεια χρόνου για διαπραγματεύσεις και υπεράνθρωπη προσπάθεια, προκειμένου να ολοκληρωθεί η διαδικασία ταχέως και να μη χαθούν τα χρήματα.
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συμφωνήσει στις εκχωρήσεις αυτών των μέτρων για τον πολιτισμό από Περιφερειακά και Τομεακά Προγράμματα, έτσι το υπουργείο μπορεί να διεκδικήσει τον ρόλο του στη διαχείριση του στρατηγικού σχεδιασμού και να έχει τη δυνατότητα υλοποίησης αναπτυξιακού προγράμματος επέμβασης στην πολιτιστική κληρονομιά και στον σύγχρονο πολιτισμό»λέει η κυρία Μενδώνη. Παρ΄ όλο λοιπόν που το ΕΣΠΑ παρουσιάζει αυτή τη στιγμή 0% απορροφητικότητα όσον αφορά τον πολιτισμό, η ίδια είναι αισιόδοξη:«Η πολιτική κατεύθυνση έχει τον χαρακτήρα του κατεπείγοντος» επισημαίνει.
Μερικά χρόνια πίσω όμως, τον Δεκέμβριο του 2003 συγκεκριμένα, το επιχειρησιακό πρόγραμμα του ΥΠΠΟ είχε αξιολογηθεί από την Ευρωπαϊκή Ενωση με βαθμό 9,84 (με άριστα το 10). Και το Γ Δ ΚΠΣ είχε απορροφητικότητα 106%-107%! Η δυναμική του δηλαδή ήταν τέτοια ώστε θα μπορούσε να «τρέξει» άνετα και στα επόμενα χρόνια. Επιπλέον τα στοιχεία αυτά αποτελούσαν ένα τεράστιο διαπραγματευτικό όπλο για τους επόμενους, ασχέτως αν ουδείς τα εκμεταλλεύτηκε.
Πέραν του ΕΣΠΑ, ωστόσο, το ΥΠΠΟΤ δεν έχει να ελπίζει σε άλλα κονδύλια. Εξαιρουμένων των χορηγιών, οι οποίες θα είναι καλοδεχούμενες. Η κατάργηση εξάλλου το 2008 του Ειδικού Λογαριασμού- σε μια «επίδειξη» διαφάνειας λόγω της χρήσης του και για μικροκομματικές επιδοτήσεις σε ημετέρους- υπήρξε σοβαρή απώλεια, διότι το μεγαλύτερο μέρος του χρησιμοποιούνταν για τις ανάγκες των υπηρεσιών του υπουργείου. Ο κίνδυνος λοιπόν σήμερα για το υπουργείο Πολιτισμού δεν αφορά μόνο τα έργα του αλλά κυρίως την καθημερινότητά του, που αναμένεται να δοκιμαστεί ιδιαίτερα. Μονόδρομος άλλά και ζητούμενο επομένως είναι η άριστη διαχείριση των κονδυλίων.
Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου
Η ανακαίνιση και επέκταση του μουσείου άρχισε το 2006 και ως σήμερα έχει ολοκληρωθεί μόνον κατά το κτιριακό του μέρος. Οι εκθεσιακοί χώροι είναι 1.150 τ.μ. και σε αυτούς πρόκειται να εκτεθούν περί τα 6.000 ως 7.000 αρχαία αντικείμενα, που καλύπτουν ιστορία 5.000 ετών, με το κύριο βάρος να πέφτει στον μινωικό πολιτισμό.
Αιτία της καθυστέρησης: παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις της προηγούμενης κυβέρνησης, το κονδύλι για την ολοκλήρωσή του δεν είχε εξασφαλιστεί. Μόλις σήμερα το υπουργείο Πολιτισμού έλαβε από το υπουργείο Οικονομίας 250.000 ευρώ για την εκτέλεση της μουσειογραφικής μελέτης, που περιλαμβάνει την κατασκευή προθηκών, φωτισμούς, κ.λπ. Θα ακολουθήσει η έκθεση των αντικειμένων, αφού προηγηθεί η συντήρησή τους, με προϋπολογισμό που δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί, καθώς άλλοι μιλούν για 6.000.000 ευρώ και άλλοι για 13.000.000. Η μεγάλη απόκλιση έχει προκαλέσει σκεπτικισμό στο υπουργείο και το θέμα αναμένεται να λυθεί σε σύσκεψη που θα συγκληθεί εντός των ημερών. Διαφωνίες καταγράφονται επίσης και μεταξύ του επιστημονικού προσωπικού. Η ένταξη πάντως στο ΕΣΠΑ αποτελεί μονόδρομο.
Χρόνος ολοκλήρωσης: Αν οι εργασίες άρχιζαν αύριο θα απαιτούνταν περί τα τρία έτη ώστε το μουσείο να λειτουργήσει. Όπως λέει όμως η διευθύντριά του κυρία Αθανασία Κάντα, ενδεχομένως το υπουργείο να αποφασίσει να το ανοίξει τμηματικά, ανά όροφο. Εν τω μεταξύ, οι διαμαρτυρίες της τοπικής κοινωνίας και των επισκεπτών «διασκεδάζονται» με μια μικρή έκθεση 400 αντικειμένων στο υπόγειο γκαράζ του κτιρίου.
Λύκειο Αριστοτέλη
Πενιχρά τα κατάλοιπα που αποκαλύφθηκαν το 1996 στην οδό Ρηγίλλης, αλλά μεγάλη η σημασία τους, αφού συνδέονται με τη διδασκαλία του Αριστοτέλη και τη Φιλοσοφική Σχολή του. Δεκατέσσερα χρόνια μετά όμως ο αρχαιολογικός χώρος παραμένει κλειστός για το κοινό, η εικόνα που παρουσιάζει είναι καθαρά ανασκαφική, ενώ μικρά και πρόχειρα είναι τα στέγαστρα που προστατεύουν τα αρχαία. Το ζητούμενο, που είναι η γενικότερη προστασία και ανάδειξη του Λυκείου, προκάλεσε εσχάτως και πολιτική αντιπαράθεση.
Ο λόγος; Την εξεύρεση 4.000.000 ευρώ, μέσω χορηγίας(!) του ΟΠΑΠ, είχε ανακοινώσει προ των εκλογών ο κ. Σαμαράς για την κατασκευή στεγάστρου, το μέγεθος του οποίου πάντως- δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με τα φυλασσόμενα αρχαία- έχει αμφισβητηθεί πολύ.
Οι εποχές των ισχνών αγελάδων τις οποίες διανύουμε όμως, αλλά και η ανακοστολόγηση του έργου που φθάνει πλέον τα 6.000.000 ως 6.500.000 ευρώ οδήγησαν τον υπουργό Πολιτισμού κ. Π. Γερουλάνο στην επανεξέτασή του. Στόχος πλέον είναι η ουσία και όχι ο εντυπωσιασμός.
Προοπτική: το βέβαιο είναι ότι με πολύ λιγότερα χρήματα, της τάξεως περίπου του 1.500.000 ευρώ, το ΥΠΠΟ μπορεί μέσω των υπηρεσιών του να προχωρήσει στις απαιτούμενες συντηρήσεις των αρχαίων, να μεριμνήσει για τη διαχείριση των ομβρίων υδάτων, τον φωτισμό, τη χάραξη διαδρομής για τους επισκέπτες και τη στέγαση των πλέον ευπαθών σημείων. Εκκρεμεί εξάλλου η ενοποίηση του αρχαιολογικού χώρου με το πάρκο του Βυζαντινού Μουσείου.
Ακαδημία Πλάτωνος
Περί τα 130 στρέμματα στον Κολωνό, διχοτομημένα από δρόμοτην οδό Κρατύλου που εν συνεχεία αλλάζει σε Δράκοντος- από τον οποίο διέρχονται και λεωφορεία, συνθέτουν τον χώρο όπου ιδρύθηκε αρχικώς κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. ένα από τα τρία ονομαστά Γυμνάσια των Αθηνών και εν συνεχεία, το 387 π.Χ., από τον Πλάτωνα η περίφημη σχολή του. Σήμερα οι δύο επιμέρους χώροι και ένας πολύ μικρότερος είναι αλσύλλια, περιφραγμένα αλλά ελεύθερα για το κοινό. Χάρις στη Γ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων η κατάσταση διατηρείται άψογη, ωστόσο απουσιάζει μια πινακίδα με τις απαραίτητες πληροφορίες. «Λόγω των οικονομικών προβλημάτων του υπουργείου δεν έχουμε κατορθώσει να εξοικονομήσουμε το ποσό των 7.000 ευρώ που απαιτείται για αυτή την ειδική πινακίδα»,ομολογεί η προϊσταμένη της Εφορείας κυρία Νικολέττα Διβάρη-Βαλάκου.
Προβλήματα: Η διάσπαση του χώρου είναι το σοβαρότερο. Το υπουργείο Πολιτισμού και το ΥΠΕΧΩΔΕ έχουν πραγματοποιήσει ωστόσο πολλές απαλλοτριώσειςολοκληρώθηκαν στη δεκαετία του 1990- προκειμένου οι νησίδες αρχαίων, που είχαν έρθει στο φως από τις ανασκαφές ανάμεσα στις σύγχρονες οικίες, να ενοποιηθούν. Σύμφωνα με την κυρία Διβάρη-Βαλάκου, απομένουν οι απαλλοτριώσεις μικρών ιδιοκτησιών-συνολικά 6,5 στρέμματα-, τα οποία με τιμή μονάδας που ορίστηκε το 2009 θα κοστίσουν 2.300.000 ευρώ. Υπάρχουν; Οχι βέβαια.
Προοπτικές:«Στόχος μας είναι η κατάργηση του δρόμου,η ενοποίηση του αρχαιολογικού χώρου,η ανάδειξη και ανάπλασή του», λέει η προϊσταμένη της Εφορείας. Πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτό; Ως πιθανή λύση αναφέρεται η ένταξη του έργου στις δραστηριότητες της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων. Η κυρία Λίνα Μενδώνη άλλωστε διευκρινίζει ότι θα υπάρξει κοινό πρόγραμμα με το ΥΠΕΧΩΔΕ για πλήρη αναβάθμιση της περιοχής. Ο προϋπολογισμός του πάντως είναι άγνωστος. Το ίδιο και ο χρόνος περάτωσης. Ας προστεθεί εξάλλου ότι στον ίδιο χώρο πρόκειται να ανεγερθεί ένα νέο Αρχαιολογικό Μουσείο για την Αθήνα, η ένταξη του οποίου όμως στο ΕΣΠΑ δεν είναι εξασφαλισμένη.
Επικούριος Απόλλων
Από το 1965, και συστηματικά από το 1982, έχει αναλάβει το υπουργείο Πολιτισμού το έργο της συντήρησης και αναστήλωσης του ναού (420- 400 π.Χ.), τον οποίο φαίνεται να δημιούργησαν ένας μεγάλος αρχιτέκτονας της αρχαιότητας, ο Ικτίνος, και ένας εξίσου μεγάλος γλύπτης, ο Παιώνιος.
Η καθυστέρηση: Οφείλεται στις μεγάλες δυσκολίες που έχουν προκύψει λόγω των ιδιαιτεροτήτων του ίδιου του μνημείου, αλλά και της απομακρυσμένης θέσης του επί του όρους Κωτίλιο στα όρια Αρκαδίας, Ηλείας και Μεσσηνίας. (Εξ ου και το ζήτημα της «διεκδίκησής» του από τους Νομούς Ηλείας και Μεσσηνίας, καθώς προ των εκλογών «παραδόθηκε» στους Μεσσήνιους από τον κ. Σαμαρά, ενώ προ ολίγων ημερών «επέστρεψε» στους Ηλείους κατόπιν αποφάσεως του κ. Γερουλάνου). «Είναι ένα τεράστιο έργο με ειδικές απαιτήσειςπου δεν μπορεί να ολοκληρωθεί βιαστικά», λέει η γενική γραμματέας του ΥΠΠΟ, η οποία διαβεβαιώνει πάντως ότι θα ενταχθεί στο ΕΣΠΑ. Κανείς δεν είναι σίγουρος όμως για τον χρόνο παράδοσης. Ως τότε οι επισκέπτες θα εξακολουθούν να βλέπουν τον ναό καλυμμένο με στέγαστρο (από το 1987), αναγκαία συνθήκη για την προστασία του από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες της περιοχής. Εναλλακτικά μπορούν να θαυμάσουν τη γλυπτή ζωφόρο του στο Βρετανικό Μουσείο, όπου κατέληξε μετά την αφαίρεσή της από τον ναό το 1812 από φιλάρχαιους ξένους επιστήμονες…
Πηγή: Το Βήμα, Μ. Θερμού, 31/1/10
