Το βραχώδες σύμπλεγμα των Μετεώρων βρίσκεται βορειοανατολικά της πόλης της Καλαμπάκας, στη Θεσσαλία. Το γεωλογικό αυτό φαινόμενο, αν και έχει κατά καιρούς απασχολήσει πολλούς ερευνητές, δεν έχει ακόμη ερμηνευθεί πλήρως. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Γερμανό γεωλόγο Α. Φίλιπσον, ο οποίος επισκέφθηκε την Ελλάδα στα τέλη του 19ου αιώνα, οι γεωλογικοί σχηματισμοί των Μετεώρων αποτελούσαν αρχικά τμήμα της κοίτης ενός μεγάλου ποταμού που κυλούσε στα βουνά της γύρω περιοχής και χυνόταν σε λίμνη που βρισκόταν στη θέση της σημερινής Καλαμπάκας. Στο πέρασμα του χρόνου, λόγω γεωλογικών ανακατατάξεων, προέκυψαν οι σημερινοί βραχώδεις σχηματισμοί. Εντύπωση πάντως προκαλεί το γεγονός ότι οι αρχαίοι συγγραφείς και περιηγητές δεν κάνουν την παραμικρή αναφορά στο μοναδικό αυτό φαινόμενο.
Κατά τον πρώιμο Μεσαίωνα οι βράχοι άρχισαν να κατοικούνται από αναχωρητές, οι οποίοι σταδιακά δημιούργησαν τη μετέπειτα μοναστική πολιτεία.
Η ονομασία Μετέωρα είναι νεότερη και επίσης δεν αναφέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς. Το όνομά τους το οφείλουν στον Άγιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη, κτήτορα της μονής Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (Μεγάλο Μετέωρο). Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, οι πρώτοι αναχωρητές εγκαταστάθηκαν στην περιοχή τον 11ο αιώνα. Στα μέσα του 14ου αιώνα ο μοναχός Νείλος συγκέντρωσε τους μοναχούς που ζούσαν απομονωμένοι σε σπηλιές των βράχων, γύρω από τη σκήτη της Δούπιανης, οργανώνοντας έτσι τη μεταγενέστερη μοναστηριακή πολιτεία. Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες οι μονές των Μετεώρων την εποχή της ακμής τους έφταναν τις τριάντα.
Σήμερα, μετά το Άγιο Όρος, τα Μετέωρα αποτελούν το μεγαλύτερο μοναστικό σύνολο στον ελλαδικό χώρο, με έξι ενεργές μονές, ενώ στην περιοχή διατηρούνται κατάλοιπα από μοναστήρια και σκήτες.
Τα καθολικά των έξι επισκέψιμων μονών των Μετεώρων ακολουθούν αρχιτεκτονικά τον αθωνικό τύπο σε διάφορες παραλλαγές (δικιόνιοι ή τετρακιόνιοι ναοί). Είναι αναστηλωμένα και με συντηρημένο το μεγαλύτερο μέρος του ζωγραφικού τους διακόσμου.
Πρόκειται για τα ακόλουθα:
—Μονή Αγίου Νικολάου του Άσμενος ή Μονή Αναπαυσά
—Μονή Ρουσάνου ή Αρσάνη
—Μονή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, γνωστή και ως «Μεγάλο Μετέωρο»
—Μονή των Αγίων Πάντων ή Μονή Βαρλαάμ
—Μονή Αγίας Τριάδας
—Μονή Αγίου Στεφάνου
Στους χώρους των μονών, εκτός από τα κτίσματα που εξυπηρετούν τις ανάγκες διαβίωσης των μοναχών (κελιά, τράπεζες κ.ά.), λειτουργούν εκθεσιακοί χώροι με ιερά κειμήλια, χειρόγραφα, λειτουργικά σκεύη, άμφια κ.λπ.
Ήδη από το 1921, δηλαδή λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση της περιοχής από τους Οθωμανούς, η Πολιτεία χαρακτήρισε τα μοναστήρια των Μετεώρων ως διατηρητέα μνημεία χρήζοντα κρατικής μέριμνας. Το 1989 ενεγράφησαν στον κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco, ως ιδιαίτερης σημασίας μεικτό αγαθό, πολιτιστικό και φυσικό. Πιο πρόσφατα, οι αρμόδιες Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού επικαιροποίησαν τις διατάξεις προστασίας της περιοχής των Μετεώρων αναπροσαρμόζοντας τα όρια του αρχαιολογικού χώρου και της αδόμητης ζώνης προστασίας.
Παράλληλα, με νόμο του 1995 και κατόπιν σχετικού αιτήματος της μοναστικής κοινότητας, η περιοχή των Μετεώρων αναγνωρίστηκε ως Ιερός Χώρος.
Κρυστάλλω Μαντζανά
Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Τρικάλων
