Η μνημειακή Μουριά “Ταμβάκη”, Φιλιατρά

Το είδος της μουριάς ανήκει στο γένος Morus της οικογένειας Moracae. Είναι φυλλοβόλο πλατύφυλλο δέντρο με κόμη πυκνή και πλατιά, ενώ στο γένος Morus ταξινομούνται 12 είδη με καταγωγή από τις περιοχές της Β. Αμερικής και της Ασίας. Στην Ελλάδα ευδοκίμησε ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο καθώς ο ιστορικός Μοριάς, σύμφωνα με κάποιους μελετητές, έλκει την ετυμολογική καταγωγή του από τις μουριές. Στον Βίο του Αγίου Μελετίου, που σώζεται σε χειρόγραφο του Βρετανικού Μουσείου του έτους 1111 μ.Χ., απαντάται για πρώτη φορά η λέξη ως «Μοραίας»: «Μνήσθητι Κύριε του δούλου σου Ανδρέου μοναχού του εκ της καθολικής εκκλησίας Ωλένης του Μοραίου». Ο γλωσσολόγος Γεώργιος Χατζηδάκις υποστήριξε το 1893 ότι η λέξη Μοριάς σχετίζεται ετυμολογικά με τη μουριά, λόγω της εκτεταμένης καλλιέργειας του είδους στην Πελοπόννησο. Ειδικότερα, η Μεσσηνία εξελίχθηκε σε σημαντικό κέντρο σηροτροφίας (η τέχνη της εκτροφής μεταξοσκωλήκων που τρέφονται με φύλλα μουριάς για την παραγωγή μεταξιού) όπου η μεταξουργία άκμασε από τον 18ο αιώνα μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, ενώ εμπορικοί οδηγοί πολλών κρατών μιλούσαν για τα μεταξωτά της.
Στο πλαίσιο αυτό, η αιωνόβια μουριά «Ταμβάκη» που βρίσκεται στην κεντρική πλατεία Φιλιατρών αποτελεί σιωπηλό μάρτυρα της ιστορίας του τόπου, καθώς η ηλικία του μνημειακού δέντρου, σύμφωνα με υπολογισμούς, φθάνει τα 300 έτη (η στηθαία περίμετρος του δέντρου ξεπερνά τα 4 μέτρα) Έτσι, κατά τη περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης η μνημειακή μουριά θα ζήσει τις καταστροφές των Τουρκοαιγυπτίων που συντελέστηκαν στην περιοχή, ενώ στις 19 Απριλίου 1829 θα «υποδεχθεί» τα μέλη της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά, καθώς στο πόρισμα των εργασιών τους τα μέλη της Αποστολής σημειώνουν χαρακτηριστικά για την θερμή υποδοχή που συνάντησαν στην πλατεία Φιλιατρών: «Μας υποδέχτηκε πλήθος ως και να ήμασταν συμπατριώτες που ξανάβλεπαν με χαρά. Οι μουσικάντηδες του χωριού, που πληροφορήθηκαν τα της άφιξής μας, κατέφθασαν τρεχάμενοι για να γρατσουνίσουν περιχαρείς τα βιολιά τους, βαδίζοντας μπροστά από τους άνδρες του μηχανικού που ήταν η εμπροσθοφυλακή της ομάδας μας. Δεν σταμάτησαν να παίζουν την ανυπόφορη μουσική τους όση ώρα διήρκησε η εκεί στάση μας. Οι γυναίκες των ντόπιων, από τους οποίους είχαμε νοικιάσει τα μουλάρια, ήρθαν να μας προσφέρουν λουλούδια ενώ ο γιατρός Panaget πήγε να επισκεφθεί τους ασθενείς για τους οποίους είχαν έρθει να μου ζητήσουν βοήθεια και φάρμακα. Βλέποντάς μας να περισυλλέγουμε βότανα φαντάστηκαν πως ήμασταν όλοι σπουδαίοι γιατροί και πως θα είχαμε φάρμακα για πάσα νόσο» (Bory de Saint Vincent, Relation: 1836, σ. 231).
Στα μεταεπαναστατικά χρόνια και μέχρι τα μέσα του εικοστού αιώνα η μνημειακή μουριά θα αποτελεί σημείο αναφοράς για τα Φιλιατρά, καθώς κάτω από την πυκνή σκιά της, στο ιστορικό καφενείο «Η Μουριά», θα βρίσκουν χρόνο για ανάπαυλα και ξεκούραση αγρότες και έμποροι, ενώ τα θέματα γύρω από το προϊόν της σταφίδας θα μονοπωλούν τις συζητήσεις τους (τα Φιλιατρά αποτέλεσαν σημαντικό κέντρο παραγωγής και εμπορίου του εν λόγω προϊόντος).
Σήμερα, το μνημειακό δέντρο στο πλαίσιο του επετειακού ερευνητικού προγράμματος «1821-2021: Δίκτυο Αιωνόβιων Δέντρων Ελληνικής Επανάστασης» του Ινστιτούτου Πολιτισμού Μεσσηνίας, που τελεί υπό την αιγίδα της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», έχει ενταχθεί στο εν λόγω δίκτυο, που αριθμεί 71 μνημειακά δέντρα ελευθερίας σε όλη την Πελοπόννησο. Αξίζει να σημειωθεί ότι, μέχρι τέλους του έτους θα έχουν σημανθεί με επετειακή ετικέτα το σύνολο των δέντρων ελευθερίας του δικτύου, το σχέδιο της οποίας φιλοτέχνησε η καταξιωμένη ομογενής ζωγράφος Joanna Kordos που ζει στη Μελβούρνη και είναι εμπνευσμένο από την εμβληματική μορφή της Ελληνικής Επανάστασης τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, ώστε να αποτελέσουν ένα ενιαίο δίκτυο περιβαλλοντικής και πολιτισμικής κληρονομιάς της Ελλάδας.