Μετά από πρόσφατη επίσκεψή μου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Βενετίας εντυπωσιάστηκα -αν μη τι άλλο- από τις πλούσιες συλλογές του μουσείου που αφορούν τις ελληνικές αρχαιότητες. «Αγάλματα, επιγραφές και άλλα αντικείμενα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού αποτέλεσαν δωρεά της οικογένειας Grimani προς την Δημοκρατία της Βενετίας κατά τον 16ο αι.» μας εξήγησε ένας από τους υπεύθυνους της συλλογής. Μάλιστα, επισήμανε ότι το μουσείο φιλοξενεί περίπου 200 αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά γλυπτά, τα οποία σήμερα κοσμούν την κεντρική σάλα.

Η προσοχή μου κατά κύριο λόγο παρέμεινε επικεντρωμένη στις αρχαίες ελληνικές επιγραφές και μια αίσθηση χαράς και δέους με συνεπήρε όταν συνειδητοποίησα το προνόμιο που είχα έναντι των άλλων περιηγητών του χώρου∙ την ικανότητα να διαβάζω και να αντιλαμβάνομαι τα «κρυμμένα» για τους υπόλοιπους επισκέπτες νοήματα των αρχαίων κειμένων. Επρόκειτο για τις λίθινες στήλες των επιγραφών που όλοι θαύμαζαν αλλα για τους περισσότερους παρέμεναν ένας γρίφος.

Ανάμεσα στο πλήθος των επιγραφών που δέσποζαν, επέλεξα να παρουσιάσω εκείνη, που παρά το περιορισμένο αριθμό λέξεών της, μαρτυρά όψεις και πτυχές του παρελθόντος λιγότερο γνωστές, αφηγείται τη δική της μοναδική ιστορία, προκαλεί αναστοχασμό και προβληματίζει. Η αναλυτική παρουσίαση της επιγραφής παρατίθεται ακολούθως.

Χρονολόγηση

Πρόκειται για μία επιτάφια επιγραφή (σημ.1)  που αποτελεί βάση γυναικείου επιτύμβιου αγάλματος. Χρονολογείται τη ρωμαϊκή εποχή (τέλη 2ου – αρχές 3ου αι. μ.Χ). Ωστόσο, το άγαλμα φέρει γνήσια ελληνική κεφαλή που χρονολογείται το 2ο αι. π.Χ. Βρέθηκε στην Ακρόπολη των Αθηνών, ενώ σήμερα φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Βενετίας. Σημαντικοί χρονολογικοί δείκτες της επιγραφής και κατά συνέπεια του αγάλματος είναι τα γράμματα C και W που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά τη ρωμαϊκή περίοδο.

Το κείμενο

Το περιεχόμενο του κειμένου της επιγραφής είναι το εξής: «πρὸς θεῶν σοι μηδὲν ἀκρωτηριάσῃς ἐνθάδ[ε].»Πρόκειται για μια συχνή περίπτωση επιτάφιας επιγραφής που περιέχει φράση για την προστασία του μνημείου ώστε να αποφευχθεί η περίπτωση βεβήλωσής του. Οι κατάρες ή οι απειλές έχουν στόχο την αποτροπή του ακρωτηριασμού του αγάλματος από οποιονδήποτε θελήσει να το καταστρέψει. Με τη φράση «πρὸς θεῶν» δηλώνεται εμφανώς ότι το άγαλμα βρίσκεται υπό την προστασία των θεών, οι οποίοι δεν θα διστάσουν να τιμωρήσουν οποιοδήποτε πιθανό παραβάτη της εντολής που φέρει η επιγραφή.

Βασικό μέλημα του αναθέτη του επιτάφιου μνημείου είναι η διατήρησή του όσο το δυνατό μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο μέλλον. Έτσι, ενώ προτάσσει την αναγγελία με σκοπό τη προστασία του αγάλματος, αμελεί να συμπεριλάβει στην επιγραφή στοιχεία για τον νεκρό (όνομα, επάγγελμα, καταγωγή κλπ), για τον ίδιο (τον αναθέτη) ή τη μεταξύ τους σχέση (σύζυγος, γονέας κλπ).

Η τοποθέτησή του σε δημόσιο χώρο ώστε να μπορεί να ιδωθεί και να αναγνωσθεί από τους διαβάτες-περαστικούς του τόπου θα πρέπει να ήταν ο αρχικός προορισμός του συγκεκριμένου γλυπτού. Έτσι, δικαιολογείται η εύρεσή του στην Ακρόπολη της Αθήνας, η οποία κατείχε κυρίαρχη θέση στα πολιτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δρώμενα της ζωής των Αθηναίων πολιτών (σημ.2). 

Καταληκτικά, όπως όλες, έτσι και η συγκεκριμένη επιτάφια επιγραφή αποτελεί μια άμεση μαρτυρία που εξηγεί και περιγράφει τα τελετουργικά ταφικά έθιμα και ταυτόχρονα βοηθάει στην κατανόηση της δόμησης της κοινωνίας που συμμετείχε σε αυτά. Η αξία τους για την μελέτη της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας είναι τεράστια, διότι δεν αποτελούν μονάχα ένα μέσο αυτοπαρουσίασης του νεκρού, αλλά και ένα μέσο παρουσίασης των κανόνων, των ιδεολογιών και των αντιλήψεων που έπρεπε να διέπουν την αρχαία ελληνική/ρωμαϊκή κοινωνία (σημ.3). 

[1] IG II2 13228

[2] Lamentani 1991, 177-181

[3] Werner 2012, 491-501

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Επιγραφικές συλλογές

IG                         Inscriptiones Graecae

-Βιβλιογραφία

-Ηλεκτρονικές Διευθύνσεις