Αρχαιολογικοί χώροι

Αμάρυνθος

Εύβοια

Αγγελική Γ. Σίμωσι, Sylvian Fachard, Όλγα Κυριαζή, Tobias Krapf, Tamara Saggini, Thierry Theurillat, Samuel Verdan, Jérôme André

1
Ο Λόφος Παλαιοεκκλησιές (Α)

Γνωστός με το προσωνύμιο «Παλαιοεκκλησιές», λόγω της ύπαρξης δύο εκκλησιών στην κορυφή του, ο λόφος έχει διερευνηθεί ανασκαφικά από την πρώην Εφορεία Αρχαιοτήτων Θηβών (1977, Λιάνα Παρλαμά) και από την πρώην ΙΑ΄ ΕΠΚΑ και την τότε Προϊσταμένη Έφη Σαπουνά–Σακελλαράκη (1988 και 1989). Οι ανασκαφές αποκάλυψαν την ύπαρξη μιας σημαντικής εγκατάστασης της Εποχής του Χαλκού.

2
Η Ανατολική Στοά (Β)

Το πιο εντυπωσιακό μνημείο που έχει αποκαλυφθεί μέχρι σήμερα στο ιερό είναι η πιόσχημη Ανατολική Στοά που ανεγέρθη στη μετάβαση από την Κλασική προς την Ελληνιστική εποχή. Μήκους περίπου 70 μ. και με τουλάχιστον μία είσοδο στην πίσω πλευρά, οδηγούσε στην ιερή αυλή μέσω μιας κιονοστοιχίας από 27 δωρικούς κίονες στην πρόσοψη. Με το μεγάλο μαρμάρινο έδρανο να διατρέχει τον πίσω τοίχο για περίπου 130 μ., παρείχε έναν χώρο ευρύ και προστατευμένο, ο οποίος θα μπορούσε να φιλοξενήσει τις μεγάλες συναθροίσεις έπειτα από τις τελετουργίες που πραγματοποιούνταν στον βωμό απέναντι.

3
Οι Οίκοι (Γ)

Στην προέκταση της βόρειας πτέρυγας της Ανατολικής Στοάς έχουν εντοπιστεί τρία μικρά οικοδομήματα της Κλασικής και της Ελληνιστικής περιόδου, τα οποία διαθέτουν προθάλαμο και κυρίως χώρο. Διατηρείται μερικώς μία σειρά του ορθοστάτη από ασβεστόλιθο. Πρόκειται για θησαυρούς ή μικρούς ναούς, αλλά τα κινητά ευρήματα από το εσωτερικό τους δεν έχουν επιτρέψει την εξακρίβωση της λειτουργίας τους.

4
Ο Ναός (Δ)

Στον πυρήνα του ιερού βρίσκεται ο Ναός, ένα κτήριο με διαστάσεις 30×10 μ. Χάρη στις επιτόπιες μελέτες έχουν τεκμηριωθεί τουλάχιστον δύο οικοδομικές φάσεις που χρονολογούνται στην Αρχαϊκή περίοδο, ενώ τα θεμέλιά τους φαίνεται ότι αλληλοκαλύπτονται μερικώς, τουλάχιστον σε τμήμα του οικοδομήματος. Στο εσωτερικό του αποκαλύφθηκε ένας πλούσιος αποθέτης με αναθήματα του τελευταίου τετάρτου του 6ου αιώνα π.Χ. Σηματοδοτεί, πιθανότατα, την τελευταία οικοδομική φάση του ναού.

5
Ο Βωμός (Ε)

Μπροστά από την ανατολική πρόσοψη του Ναού και στην καρδιά της αυλής του ιερού αποκαλύφθηκε μια μεγάλη θεμελίωση, διαστάσεων περίπου 5×12 μ., που έφερε τον Βωμό. Δυστυχώς από τον Βωμό δεν σώζεται τίποτα εκτός από μερικά μικρά μαρμάρινα στοιχεία διάσπαρτα στην περιοχή.

6
Το Μνημειακό Οικοδόμημα του 7ου αι. π.Χ. (Ζ)

Το αρχαιότερο μνημειακό οικοδόμημα που συνδέεται με το ιερό χρονολογείται στην πρώιμη Αρχαϊκή περίοδο (7ος αι. π.Χ.) και διαρθρώνεται σε τέσσερα δωμάτια. Με μνημειώδεις πύλες και στα δύο άκρα του, αυτό το κτήριο λειτούργησε ως είσοδος στο τέμενος και όριο του ιερού. Μπροστά από το κτήριο βρέθηκε μια δεξαμενή διαμορφωμένη από κορινθιακές κεράμους.

7
Η Ρωμαϊκή Κρήνη (Η)

Μετά την καταστροφή που υπέστη το ιερό κατά τη διάρκεια του Μιθριδατικού πολέμου, ορισμένα τμήματά του αναδιαμορφώθηκαν, συμπεριλαμβανομένου ενός πηγαδιού μπροστά από την Ανατολική Στοά, το οποίο έλαβε μνημειακή μορφή στους ρωμαϊκούς χρόνους, καθώς απέκτησε δύο κλίμακες κατασκευασμένες αποκλειστικά από λίθους σε δεύτερη χρήση, μεταξύ των οποίων αρκετά βάθρα αγαλμάτων και δύο ενεπίγραφες στήλες.

Το ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος

Αν και ο Απόλλωνας ήταν ο προστάτης θεός της αρχαίας πόλης, η λατρεία της αδελφής του Αρτέμιδος ήταν εξαπλωμένη σε όλη την επικράτεια της Ερέτριας.

Οι πηγές, κυρίως ο Στράβωνας, διασώζουν τη μαρτυρία ότι στην Αμάρυνθο υπήρχε σημαντικό ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος. Ο Στράβων δεν επισκέφθηκε την Εύβοια, αλλά άντλησε πληροφορίες από αρχαίες πηγές που αναφέρονταν στα κείμενα που εκτίθενται στο ιερό, πράγμα που επιβεβαιώνεται από τις επιγραφές που βρέθηκαν σε αυτό. Είναι ευρέως γνωστό ότι κατά τη διάρκεια των Αρτεμισίων, ο πληθυσμός της Ερέτριας μετέβαινε στο ιερό συμμετέχοντας σε μια λαμπρή πομπή, κατά μήκος της ιεράς οδού. Η ακριβής θέση του ιερού ήταν άγνωστη έως πρόσφατα. Οι γεωφυσικές έρευνες, γεωτρήσεις και δοκιμαστικές τομές, όμως, που πραγματοποιήθηκαν από το 2003, με αφορμή τις αναζητήσεις του Denis Knoepfler, οδήγησαν στην ταύτιση του ιερού μέσα στη δεκαετία του 2010. Έκτοτε, η συστηματική συνεργατική έρευνα, που πραγματοποιείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας και την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή στην Ελλάδα, έφερε στο φως μια μεγάλη τετράγωνη αυλή που περιβάλλεται από στοές και άλλα κτήρια ιερού χαρακτήρα (οίκοι), στο κέντρο των οποίων δέσποζε ο ναός της Αρτέμιδος και ο βωμός του. Αρκετές επιγραφές που αποκαλύφθηκαν από το 2017 επιβεβαιώνουν την ταύτιση του χώρου. Άλλες επιγραφές βρίσκονται σε δεύτερη χρήση στις εκκλησίες της περιοχής, όπως η βυζαντινή εκκλησία της Θεοτόκου/Παναγίτσας που απέχει 2 χλμ. από το αρχαίο ιερό.

Έτσι, προτείνεται στον επισκέπτη της Ερέτριας να ακολουθήσει τον δρόμο προς τα ανατολικά για 11 χιλιόμετρα —ή 60 στάδια, όπως σημειώνει ο Στράβων—, προκειμένου να επισκεφθεί και το εξωαστικό ιερό της Αρτέμιδος. Φεύγοντας από την Ερέτρια, συναντάμε το ιερό 1,5 χλμ. μετά το σύγχρονο χωριό της Αμαρύνθου στα δεξιά του δρόμου και σχεδόν δίπλα στη θάλασσα, στις παρυφές του παρακείμενου λόφου.

Τα περισσότερα από τα αρχιτεκτονικά λείψανα καλύπτονται για προστασία με γεωύφασμα και στέγαστρα στο διάστημα ανάμεσα στις ανασκαφικές εργασίες που διενεργούνται κάθε καλοκαίρι. Η θέση, και ιδιαίτερα ο πίσω τοίχος της στοάς, παραμένει ορατή από τον δρόμο που διατρέχει τους πρόποδες του λόφου. Η κορυφή του λόφου αξίζει σίγουρα μια επίσκεψη για την πανοραμική θέα που αγκαλιάζει ολόκληρη την περιοχή, όπως επίσης και οι βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες της περιοχής, στην τοιχοποιία των οποίων μπορεί κανείς να εντοπίσει αρχιτεκτονικά μέλη από το ιερό σε επανάχρηση.