Τα τελευταία 18 χρόνια, το Μουσείο Μπενάκη, μέσα από μια σειρά τιμητικών εκδηλώσεων οι οποίες συνδυάζονται με τον ετήσιο εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων (18 Μαΐου), αναδεικνύει το έργο μουσειακών οργανισμών της ελληνικής περιφέρειας, οι οποίοι δραστηριοποιούνται στους τομείς της μελέτης και της ανάδειξης του πολιτισμού. Η φετινή τιμητική εκδήλωση είναι αφιερωμένη στο «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – Πινακοθήκη “Κωνσταντίνος Ξενάκης”» στις Σέρρες και θα πραγματοποιηθεί στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού (Κουμπάρη 1), τη Δευτέρα 26 Μαΐου 2025 και ώρα 19:30. Στόχος της εκδήλωσης είναι η ανάδειξη του μουσείου που είναι αφιερωμένο στον διεθνούς φήμης Έλληνα εικαστικό Κωνσταντίνο Ξενάκη (1931-2020).

Το «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – Πινακοθήκη “Κωνσταντίνος Ξενάκης”»,  στο Πάρκο Πολιτισμού «Κωνσταντίνος Καραμανλής», καθιστά τις Σέρρες έναν δυναμικό πολιτιστικό κόμβο με διεθνή απήχηση. Στην καρδιά αυτού του πρωτοποριακού πολιτιστικού εγχειρήματος βρίσκεται η σπουδαία συλλογή του διεθνώς αναγνωρισμένου Έλληνα εικαστικού Κωνσταντίνου Ξενάκη. Ο καλλιτέχνης, ο οποίος ανέπτυξε βαθιά σχέση με την πόλη, προχώρησε σε μια γενναιόδωρη πράξη δωρεάς προς τον Δήμο Σερρών, παραχωρώντας  έργα από το σύνολο της διαδρομής του -από όλες τις δημιουργικές του περιόδους- με το όραμα να ιδρυθεί ένα μοναδικό στο είδος του μουσείο.

Ιστορικό

Το όραμα του Ξενάκη υλοποιήθηκε χάρη στη διαχρονική, επίμονη και συντονισμένη προσπάθεια των Δημοτικών Αρχών του Δήμου Σερρών, με καθοριστική συμβολή του καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αριστοτέλη Νανιόπουλου, του Σωματείου «Σερραίων Πολιτεία» και της «Εταιρείας Μελέτης Έρευνας Ιστορίας Σερρών» (ΕΜΕΙΣ).

Μέσω του έργου Cultural Dipole του Προγράμματος Εδαφικής Συνεργασίας INTERREG V-A «Ελλάδα – Βουλγαρία 2014-2020» και με ιδίους πόρους, ο Δήμος Σερρών ανακαίνισε ένα διατηρητέο κτήριο εντός του πρώην στρατοπέδου Παπαλουκά, μετατρέποντάς το σε έναν σύγχρονο, καινοτόμο και σχεδόν ενεργειακά αυτόνομο μουσειακό χώρο, απόλυτα προσβάσιμο και φιλικό προς τα άτομα με αναπηρία. Σημαντικό είναι ότι ο ίδιος ο Ξενάκης συμμετείχε ενεργά στα πρώτα στάδια σχεδιασμού και υλοποίησης του μουσείου, επιβλέποντας τη διαμόρφωση ενός χώρου αντάξιου της δημιουργικής του πορείας.

Περιεχόμενο / Ενότητες Συλλογής

Στον εκθεσιακό χώρο, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να εξερευνήσει την πλήρη καλλιτεχνική διαδρομή του Ξενάκη, μέσα από σύγχρονα τεχνολογικά μέσα που συνδυάζουν γνώση και εμπειρία. Σε συνεργασία με τον καλλιτέχνη, οι πανεπιστημιακοί και μουσειολόγοι Ματούλα Σκαλτσά και Πάνος Τζώνος (ΑΠΘ) σχεδίασαν μια μουσειακή αφήγηση που συνδυάζει γνωσιακή τεκμηρίωση με βιωματική πρόσληψη.

Η περιήγηση ξεκινά με μια εντυπωσιακή ψηφιακή εγκατάσταση: προβολές φωτογραφιών από την παιδική ηλικία του Ξενάκη και από σημαντικές στιγμές της ζωής του δημιουργούν ένα «σύμπαν ανθρώπων και τόπων», που καλωσορίζει τον επισκέπτη στο εικαστικό του σύμπαν.

Η κύρια εκθεσιακή διαδρομή, με αριστερόστροφη ροή, ξεκινά με την πρώτη ενότητα, «Όρια της τέχνης – Η αφαίρεση, το φως, η κίνηση: 1955-1970», η οποία παρουσιάζει τα πρώιμα έργα του καλλιτέχνη, με έμφαση στην πειραματική χρήση του φωτός, της κίνησης και της υλικότητας. Η ενότητα κορυφώνεται με τα τρισδιάστατα ηλεκτροκινητικά του έργα, τα οποία παρουσιάζονται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο και ενεργοποιούνται για να βιώνονται σε πραγματικό χρόνο.

Η δεύτερη ενότητα, «Τέχνη και Πολιτική: 1970-1974», σκιαγραφεί την περίοδο που ο Ξενάκης μετατοπίζεται από την καλλιτεχνική και τεχνολογική πρωτοπορία προς την πολιτική διαμαρτυρία. Χαρακτηριστική είναι η εγκατάσταση με τεράστια πανό και «μανιφέστα-εφημερίδες» που ο επισκέπτης μπορεί να πάρει μαζί του, σε ένα σκηνογραφημένο περιβάλλον πόλεων-σταθμών όπως το Βερολίνο, η Αθήνα και η Μάλμε.

Η τρίτη ενότητα, «Κοινωνική Τέχνη: 1973-2005», αποτυπώνει τους ώριμους προβληματισμούς του Ξενάκη γύρω από τις κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές της εποχής. Προβλέποντας την έλευση της μεταμοντέρνας συνθήκης, ο καλλιτέχνης εστιάζει στις νέες μορφές επικοινωνίας και στις αναδυόμενες τεχνολογίες που αρχίζουν να επηρεάζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά.

Η τέταρτη και τελευταία ενότητα, «Ένας αδύναμος κόσμος: 1990-2017», είναι βαθιά υπαρξιακή. Η εικαστική του γραφή σχολιάζει τις απειλές της παγκοσμιοποίησης, τη μοναξιά του σύγχρονου ανθρώπου, τις κοινωνικές ανισότητες, αλλά και τις ελπίδες για έναν πολιτισμό που αντλεί σοφία από διαφορετικές παραδόσεις πέρα από τη Δύση.

Οπτικοακουστικά μέσα

Καθ’ όλη τη διάρκεια της περιήγησης, προβλέπονται σύντομες οπτικοακουστικές παρεμβάσεις σε κρυφές οθόνες πίσω από πανό, ενισχύοντας την κατανόηση των έργων χωρίς την παραδοσιακή χρήση λόγου ή κειμένου. Παράλληλα, έχουν ενσωματωθεί καινοτόμα στοιχεία προσβασιμότητας: εκθέματα για απτική εξερεύνηση από άτομα με προβλήματα όρασης, επεξηγηματικά κείμενα σε γραφή braille, καθώς και QR codes με ηχογραφημένες πληροφορίες.

Η σκηνοθεσία του χώρου –με εστιασμένο φωτισμό, πολυχρωμίες που αναδεικνύουν τα έργα, διαφοροποιημένες επιφάνειες και σημεία ανάπαυσης για προβολές– δημιουργεί μια πλούσια, πολυμορφική εμπειρία σε μια κατά τα άλλα γραμμική μουσειακή διαδρομή.

Το πρόγραμμα της τιμητικής εκδήλωσης

Στην τιμητική εκδήλωση του Μουσείου Μπενάκη για την ιστορία, την προσφορά και τις δράσεις του «Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης – Πινακοθήκη “Κωνσταντίνος Ξενάκης”», θα απευθύνουν χαιρετισμό ο Επιστημονικός Διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη Γιώργης Μαγγίνης και η Δήμαρχος Σερρών Βαρβάρα Μητλιάγκα.

Θα μιλήσουν ο Αριστοτέλης Νανιόπουλος (Ομότιμος Καθηγητής ΑΠΘ, Πρόεδρος Σωματείου «Σερραίων Πολιτεία»), ο Βασίλης Βαφειάδης (Εικαστικός) και η Λεμονιά Κεσούλη (Εντεταλμένη σύμβουλος Τουρισμού, Εξωστρέφειας, Πολιτιστικών και Εκπαιδευτικών δράσεων Δήμου Σερρών).

Η είσοδος είναι ελεύθερη για το κοινό.