Μια σε βάθος συνομιλία μεταξύ σύγχρονων έργων και αρχαίων εκθεμάτων, που θα αναδείξει διαχρονικά θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς, απώλειας και αποκατάστασης, επιβίωσης και δημιουργίας πολιτισμού, αποτελεί τη βάση της συνεργασίας του Υπουργείου Πολιτισμού, του Μουσείου Ακρόπολης και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών με τον οργανισμό ΝΕΟΝ. Μιας συνεργασίας που κατέληξε σε μια τριλογία που θα αναπτυχθεί το 2025 και το 2026.

Ελληνικές αρχαιότητες και αντικείμενα αρχαίων πολιτισμών από τις περιοχές της νοτιοανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής συνομιλούν με το πολυδιάστατο έργο τού διεθνώς αναγνωρισμένου σύγχρονου καλλιτέχνη Michael Rakowitz, το οποίο βρίσκεται στο επίκεντρο.

Η τριλογία θα ξεκινήσει από το Μουσείο Ακρόπολης, το 2025, θα συνεχιστεί στον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο του Μουσείου Ακρόπολης, στη δυτική του πλευρά προς την οδό Μητσαίων, για να καταλήξει, το 2026, στο Παλαιό Μουσείο της Ακρόπολης.

Η δυναμική αυτής της συνεργασίας μεταξύ αρχαιολογικών μουσείων και σύγχρονων δημιουργών έγκειται στην ικανότητά τους να αμφισβητούν στατικές και φαινομενικά απόμακρες ιστορικές αφηγήσεις. Τα αρχαία εκθέματα, ως προϊόντα ενός παγιωμένου παρελθόντος, με παρεμβάσεις νεότερων έργων, αναδεικνύουν την πολυπλοκότητα και τη συνέχεια της πολιτιστικής κληρονομιάς, εμπλέκοντας ποικίλες βιωμένες εμπειρίες, ταυτότητες και μνήμες. Εκφράζουν την ανάγκη να ανακτήσουμε γρήγορα την κοινή πολιτιστική ιστορία της ανθρωπότητας με τον ίδιο επιταχυνόμενο ρυθμό με τον οποίο αυτή χάνεται.

Πρόκειται για έναν διάλογο με έργα εννοιολογικά, συγκινητικά, φανερά πολιτικά, σίγουρα επίκαιρα, που μας υπενθυμίζει την επανάληψη οδυνηρών γεγονότων της ιστορίας (πόλεμοι, λεηλασίες, κλοπές, αποικιοκρατία, μετανάστευση) και παράλληλα φέρνει στο προσκήνιο τη μοίρα των εμπόλεμων περιοχών, αλλά και τα μάταια ταξίδια διωγμένων ανθρώπων και πολιτιστικών αγαθών. Στο σύνολό της, η τριλογία ενώνει τους κλασικούς και σύγχρονους πολιτισμούς αυτής της γωνιάς του πλανήτη στο Μουσείο Ακρόπολης, στον Βράχο της Ακρόπολης και τον Παρθενώνα, το σύμβολο του Δυτικού Πολιτισμού, και ταυτόχρονα της γόνιμης επαφής με τους πολιτισμούς που σημάδεψαν και σημαδεύουν τον κλασικό και σύγχρονο κόσμο.

«Η συνεργασία του Υπουργείου Πολιτισμού με τον Οργανισμό ΝΕΟΝ έχει δώσει ισχυρά δείγματα γραφής τα τελευταία χρόνια» σημειώνει η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. «Σύγχρονα έργα τέχνης εκτίθενται μέσα σε επιλεγμένους αρχαιολογικούς χώρους, σε έναν πρόσφορο  διάλογο που ενισχύει την ενότητα, στη μεγάλη ιστορική διαχρονία του ελληνικού πολιτισμού. Η συνεργασία μας στην έκθεση της συγκεκριμένης τριλογίας είναι ακόμη πιο ισχυρή και στοχευμένη. Ο θαυμαστός πολιτισμός, των Ασσυρίων, από τους παλαιότερους πολιτισμούς της λεκάνης της Μεσογείου, συνδυάζεται και συνδιαλέγεται με τις ελληνικές αρχαιότητες σε αγαστή και δημιουργική σύμπνοια με τις σύγχρονες δημιουργίες του Michael Rakowitz ο οποίος εμπνέεται από τον πολιτισμό του βιβλικού βασιλείου της αρχαίας Ασσυρίας, που μας κληροδότησε αριστουργηματικά έργα τέχνης της Μεσοποταμίας. Δυστυχώς, κάποια από αυτά αντιμετώπισαν σχετικά πρόσφατα τη δήωση και την καταστροφή. Πολλά, ακέραια ή θραύσματα, εκλάπησαν και απομακρύνθηκαν βιαίως από τους τόπους που τα δημιούργησαν. Πέραν όλων των άλλων μηνυμάτων της τριλογίας, παραπέμπει ευθέως στην καταστροφή και τη βίαιη υφαρπαγή των Γλυπτών του Παρθενώνα».

Ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ιδρυτής του ΝΕΟΝ, είπε σχετικά: «Η συνεργασία του Οργανισμού ΝΕΟΝ με το Υπουργείο Πολιτισμού, το Μουσείο Ακρόπολης και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών σηματοδοτεί τη μακροχρόνια δέσμευσή μας στην σύγχρονη τέχνη και την πολιτιστική κληρονομιά. Το ενδιαφέρον μου επικεντρώνεται στην εξερεύνηση και υποστήριξη νέων μεθόδων κοινωνικής συμμετοχής και πιστεύω ότι το έργο του Michael Rakowitz σε σχέση με τους αρχαίους πολιτισμούς θα ενισχύσει την σταθερή μας προσπάθεια: η τέχνη να είναι πολύπλευρα προσβάσιμη σε ένα ευρύτερο, τοπικό και διεθνές κοινό και οι ιδέες της επιδραστικές».

Πρώτο μέρος: Συνεργασία Μουσείου Ακρόπολης και ΝΕΟΝ

Το πρώτο μέρος της τριλογίας είναι η έκθεση Allspice / Michael Rakowitz & Ancient Cultures, σε επιμέλεια του Γενικού Διευθυντή του Μουσείου Ακρόπολης Καθηγητή Νικόλαου Σταμπολίδη και της Διευθύντριας του ΝΕΟΝ Ελίνας Κουντούρη, που θα παρουσιάζεται στην αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης από τις 13 Μαΐου έως τις 31 Οκτωβρίου 2025.

Τα σύγχρονα έργα του Michael Rakowitz συνεκτίθενται με αρχαιότητες που προέρχονται από το Ινστιτούτο Μελετών Αρχαίων Πολιτισμών (Institute for the Study of Ancient Cultures) του Πανεπιστημίου του Σικάγο και την Κυπριακή Συλλογή Θ. Ζιντίλη, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, συνυφαίνοντας ιστορίες που μας μιλούν για το παρελθόν και το παρόν μας. Η έκθεση περιλαμβάνει και τρεις νέες αναθέσεις στον καλλιτέχνη.

Στην αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης –με εμφανές το κενό ανάμεσα στα γλυπτά του Παρθενώνα– ξεδιπλώνεται η ιστορία της αποικιοκρατίας και αρπαγής λεηλατημένων μουσείων από τον Michael Rakowitz. Ο καλλιτέχνης αναφέρεται σε ένα συνεχιζόμενο και ανοικτό πολιτιστικό τραύμα που συμβαίνει σε όλο τον κόσμο: Αντικείμενα που αποτελούν την πολιτιστική μνήμη ενός λαού και συνθέτουν το πνεύμα μιας χώρας γίνονται αντικείμενα κλοπής, συναλλαγής, καταστροφής και εξαφάνισης.

Ο τίτλος της έκθεσης Allspice (μπαχάρι) αναφέρεται, κυριολεκτικά, στις χειρόγραφες συνταγές της μητέρας του Rakowitz που βρίσκονται στις κολόνες της αίθουσας Περιοδικών Εκθέσεων του Μουσείου, παραπέμποντάς μας στις αλληλεπιδράσεις των πολιτισμών, αλλά και στις μνήμες της εξορίας και της μετανάστευσης ανθρώπων και πολιτισμών. Το έργο αποτελεί νέα ανάθεση στον καλλιτέχνη από τον ΝΕΟΝ. Όπως αναφέρει ο Rakowitz: «Ανατρέχοντας στις ιρακινές συνταγές της μητέρας μου, ένα από τα πιο διαδεδομένα υλικά είναι το μπαχάρι. Αυτό το άγουρο αποξηραμένο μούρο, αλεσμένο σε σκόνη, έχει γεύση που θυμίζει πολλά πράγματα ταυτόχρονα: Κανέλα, γαρύφαλλο, μοσχοκάρυδο, νότες από καρδάμωμο. Αποτελεί ένα από τα βασικά υλικά και κυρίαρχες γεύσεις στο ιρακινό μπαχαρικό μείγμα baharat και, όταν δεν είναι διαθέσιμα τα υπόλοιπα μπαχαρικά, λειτουργεί ως υποκατάστατο, διατηρώντας τη γευστική ταυτότητα της συνταγής.

»Η λέξη “υποκατάστατο” – substitute προέρχεται από το λατινικό substituere, που προέρχεται από το statuere, του οποίου το ουσιαστικό παράγωγο είναι το statua, ή άγαλμα — έννοιες κεντρικές στην εργασία μου, ως γλύπτης, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, δημιουργώντας γλυπτά που αποτελούν «υποκατάστατα» άλλων γλυπτών που έχουν εξαφανιστεί ή καταστραφεί».

Η έκθεση ξεκινά με το βίντεο The Ballad of Special Ops Cody που γυρίστηκε στο Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Στο έργο, ο Special Ops Cody, ένα παιχνίδι, μια μινιατούρα πεζοναύτη των ΗΠΑ φτιαγμένη με απόλυτη λεπτομέρεια, εισέρχεται στις βιτρίνες του Ινστιτούτου, όπου φυλάσσονται αναθηματικά αγάλματα της Μεσοποταμίας, και επιχειρεί να τα «απελευθερώσει».

Στην έκθεση περιλαμβάνονται αρχαία αντικείμενα από τη Μέση Ανατολή και τη νοτιοανατολική Μεσόγειο, που γενναιόδωρα παραχωρήθηκαν: Δεκατρία από το Ινστιτούτο Αρχαίων Πολιτισμών του Πανεπιστημίου του Σικάγο, ένα αντικείμενο από τη Συλλογή Κυπριακών Αρχαιοτήτων Θ. Ζιντίλη, σήμερα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα, και ένας μεγάλος αριθμός σύγχρονων έργων από τη σειρά Ο αόρατος εχθρός δεν πρέπει να υπάρχει (The invisible enemy should not exist) του Rakowitz. Τα έργα του Rakowitz από τη σειρά The invisible enemy should not exist (Northwest Palace of Nimrud-Kalḫu) αποτελούν «επανεμφανίσεις» ιστορικά λεηλατημένων και πρόσφατα κατεστραμμένων ανάγλυφων γλυπτών που κοσμούσαν τους τοίχους του αρχαίου ασσυριακού παλατιού της Νιμρούντ-Kalḫu.

Οι ανάγλυφες αυτές πλάκες–«επανεμφανίσεις» παρουσιάζονται με κενά ανάμεσά τους, κάνοντας εμφανείς τις ρωγμές (ζημιές από την αρχαιότητα, πόλεμοι, λεηλασίες), που δεν μπορούν να κρυφτούν. Αντίθετα μαρτυρούν την ιστορία και γίνονται πλέον μέρος της ταυτότητας του έργου.

Τα νέα γλυπτά γίνονται από πεπιεσμένο χαρτί, σύγχρονες εφημερίδες της Μέσης Ανατολής και συσκευασίες τροφίμων του Βόρειου Ιράκ. Τα αναλώσιμα υλικά υπογραμμίζουν ακριβώς την απουσία των πρωτότυπων αντικειμένων που λείπουν.

«Για τις αρχαιότητες θα πρέπει κανείς να κάνει τον βασικό διαχωρισμό: είναι πρόσφυγες ή αιχμάλωτοι;» αναφέρει ο καθηγητής Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης, Γενικός Διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης και συνεπιμελητής της έκθεσης. «Αν εκπατρίστηκαν από τον τόπο τους για λόγους σωτηρίας, θα μπορούσε να τις θεωρήσει κάποιος ως πρόσφυγες, που σε οποιαδήποτε στιγμή που οι συνθήκες θα το επέτρεπαν θα μπορούσαν και θα έπρεπε να επιστρέψουν στις κοιτίδες τους. Αυτός ο εκπατρισμός, όμως, δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να συνδέεται με κλοπή, αρπαγή ή εμπόριο. Αν πάλι εκπατρίστηκαν βιαίως από κλοπή, αρπαγή, συναλλαγή, δωροδοκία, για λόγους παράνομης ιδιοκτησίας, πλουτισμού κ.λπ., τότε οι αιχμάλωτες αρχαιότητες θα πρέπει να αποδοθούν εκεί που ανήκουν… Έως ότου υπάρξει αποκαταστατική Δικαιοσύνη, τα έργα του Rakowitz, είτε αυτά που είναι ολόκληρα είτε αυτά που αποτελούνται από τμήματα διαμελισμένων αγαλμάτων, αρχιτεκτονικών συνόλων ή από “επανεμφανίσεις”, παραμένουν ουσιαστικά σκιές και φαντάσματα με ένα άρωμα μνήμης και “ανθρωπιάς”, που λειτουργούν και ως υπόμνηση της απώλειας χιλιάδων αντικειμένων, που κινούνται μεταφερόμενα από έκθεση σε έκθεση κι από χώρα σε χώρα, ευαισθητοποιώντας συνειδήσεις έως την επιδιωκόμενη αποκατάσταση της Δικαιοσύνης».

Η δεύτερη νέα ανάθεση, με τίτλο A Baghdadi Amba Dictionary, παρουσιάζεται μέσα στη βιτρίνα των βιβλίων, διαφορετικών χρονικοτήτων και πολιτισμών, και συνδέεται με την παρουσίαση του Λεξικού της Ασσυριακής του Σικάγο (CAD) και με την ευθραυστότητα της γλώσσας και των πολιτισμών.

Το Λεξικό αποτελεί την εγκυκλοπαιδική μελέτη μιας γλώσσας που δεν ομιλείται εδώ και 2.000 χρόνια και συντάχθηκε από μελετητές του Ινστιτούτου Μελέτης των Αρχαίων Πολιτισμών του Πανεπιστημίου του Σικάγο, προσφέροντας ένα παράθυρο σε έναν από τους πρώιμους αστικούς πολιτισμούς. Το τελικό αποτέλεσμα είναι 21 τόμοι. Πρόκειται για μια πλήρη καταγραφή της Ακκαδικής, της αρχαιότερης γνωστής Σημιτικής γλώσσας, γραμμένης με τη σφηνοειδή γραφή. Οι καταχωρήσεις του παραθέτουν σημαντικές πηγές σφηνοειδούς γραφής από διάφορες περιοχές και περιόδους του πολιτισμού της Μεσοποταμίας, και ως εργαλείο έρευνας συμβάλει στη μελέτη των μεταγενέστερων Σημιτικών γλωσσών.

Στη νέα αυτή ανάθεση, ο Rakowitz διατηρεί και μεταφέρει μια διάλεκτο της διασποράς που έμαθε από την Ιρακινο-Εβραία μητέρα του. Δημιουργεί χειροποίητα βάζα με Άμπα-amba (ένα τουρσί με βάση το μάνγκο που κατέχει σημαντική θέση στην κουζίνα του Ιράκ και πωλείται στο Σικάγο σε ασσυριακά παντοπωλεία) στο εξωτερικό των οποίων έχει γράψει στο γυαλί ένα γλωσσάριο όρων και εκφράσεων που του έμαθε μέσα στα χρόνια η μητέρα του Yvonne. Αυτά τα βάζα θα προσφερθούν στη λήξη της έκθεσης.

Με το έργο του, ο Rakowitz υπενθυμίζει πως η εύθραυστη κατάσταση πολύτιμων κειμηλίων αντηχεί την επισφάλεια της μνήμης αυτών που ζουν στο πλαίσιο της διασποράς. Ο μελετητής της καταγραφής μιας ξεχασμένης γλώσσας και αργότερα ο συντηρητής που αναλαμβάνει την αποκατάσταση ενός ταλαιπωρημένου βιβλίου αντιμετωπίζει παρόμοια διλήμματα με τον εκπατρισμένο, ο οποίος καλείται να συνταυτίσει την κληρονομιά και την κουλτούρα του, με αυτές της νέας του πατρίδας. Τι συνεχίζει να κρατά από αυτές; Τι εγκαταλείπει; Πώς διατηρείται και προστατεύεται κάτι που ξεθωριάζει; Πώς κρατάει κανείς ενωμένη μια κατακερματισμένη ταυτότητα;

Στην τρίτη ανάθεση του ΝΕΟΝ, ο Michael Rakowitz δημιουργεί ένα είδος κολάζ μεταξύ πολιτισμών, «συνδέοντας» το σώμα της ασσυριακής θεότητας lamassu με τη γενειοφόρο ανδρική κεφαλή από την Κύπρο. Στο έργο Study for a Lamassu inspolia, απεικονίζεται ένα σκίτσο του σώματος του lamassu, ζωγραφισμένο απευθείας πάνω στο γυαλί της βιτρίνας που φιλοξενεί την πέτρινη ανδρική κεφαλή από την Κύπρο της Συλλογής Θ. Ζιντίλη, δάνειο από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Ο Rakowitz  προτείνει μία πιθανή σύνδεση δύο θραυσμάτων, όπως συμβαίνει συχνά στα spolia, μια αρχαία τεχνική κατά την οποία πέτρες από παλιά κτίρια χρησιμοποιούνται εκ νέου για λειτουργικούς ή διακοσμητικούς σκοπούς.

Πληροφορίες

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα 09:00-17:00, Τρίτη-Τετάρτη-Πέμπτη 09:00-20:00, Παρασκευή 09:00-22.00, Σάββατο-Κυριακή 09:00-20:00

Είσοδος ελεύθερη με την έκδοση εισιτηρίου ελεύθερης εισόδου από τα ταμεία εισιτηρίων του Μουσείου Ακρόπολης.

Ομαδικές κρατήσεις (από 15 έως 30 άτομα) πραγματοποιούνται μέσω αποστολής ηλεκτρονικού μηνύματος (groupbookings@theacropolismuseum.gr).

Οργανωμένες ξεναγήσεις στην έκθεση ξεκινούν την Κυριακή 18 Μαΐου από τους αρχαιολόγους του Μουσείου, με απαραίτητη την ηλεκτρονική κράτηση (περισσότερα εδώ).

Δεύτερο μέρος: Συνεργασία Μουσείου Ακρόπολης και ΝΕΟΝ

Τον Οκτώβριο του 2025, στο δεύτερο μέρος της έκθεσης Michael Rakowitz & Ancient Cultures, που επιμελούνται ο καθ. Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης και η Ελίνα Κουντούρη, θα παρουσιαστεί το έργο The Invisible Enemy Should not Exist, Lamassu of Nineveh (2018) στον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο του Μουσείου Ακρόπολης, στη δυτική του πλευρά προς την οδό Μητσαίων. Το Lamassu of Nineveh (2018), που αποτελεί ανάθεση για το The Fourth Plinth της πλατείας Τραφάλγκαρ του Λονδίνου, είναι μια προέκταση της σειράς The Invisible Enemy Should not Exist. Το Lamassu του Rakowitz είναι φτιαγμένο από μεταλλικά κουτιά από κονσέρβες σιροπιού χουρμά από το Ιράκ και «αναπαριστά» το μήκους περίπου 4,3 μέτρων άγαλμα του φτερωτού ταύρου, της προστατευτικής ασσυριακής θεότητας που βρισκόταν στην είσοδο της Πύλης Nergal της Νινευή από το 700 π.Χ. μέχρι τον Φεβρουάριο του 2015, όταν το ISIS το κατέστρεψε μαζί με αντικείμενα στο κοντινό Μουσείο της Μοσούλης.

Η θέση φέρνει το Lamassu σε συνομιλία με την ανασκαφή που απλώνεται στη βάση του Μουσείου Ακρόπολης, με τον βράχο της Ακρόπολης που δεσπόζει με τα μνημεία του, όσο και με το αστικό τοπίο που το περιβάλει, καθώς και με το σύγχρονο κτίριο του Μουσείου.

Διάρκεια: Οκτώβριος 2025 – Δεκέμβριος 2026

Τρίτο μέρος:  Συνεργασία της ΕΦΑ Πόλης Αθηνών και του ΝΕΟΝ

Η τριλογία ολοκληρώνεται με την έκθεση στο Παλαιό Μουσείο της Ακρόπολης, από τον Μάιο έως τον Δεκέμβριο του 2026. Η προετοιμασία ξεκινά με τη συνεργασία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών του Υπουργείου Πολιτισμού και του ΝΕΟΝ. Η ιδέα περιστρέφεται γύρω από τις ιστορίες διασποράς και το πώς αντικείμενα από διαφορετικά ιστορικά, γεωγραφικά και αρχαιολογικά συμφραζόμενα διαμορφώνουν αφηγήσεις που δεν προέρχονται μόνο από γεωγραφικές οντότητες, αλλά και από ιστορικές. Η αρχαία πλίνθος (το τούβλο) ως δομικό υλικό οικοδόμησης, ιστοριών και αναμνήσεων και ο πηλός από το οποίο κατασκευάζεται, βρίσκονται στο επίκεντρο της νέας ανάθεσης.