Την Τρίτη 11 Φεβρουαρίου 2025, στο Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138, εγκαινιάστηκε η έκθεση «Η Αφρική ανάμεσά μας*», η οποία θα διαρκέσει έως την Κυριακή 25 Μαΐου 2025.
Μια πρόσφατη δωρεά στο Μουσείο Μπενάκη, με αντικείμενα προερχόμενα κυρίως από τη Νιγηρία, το Καμερούν και την Κένυα, υπήρξε η αφετηρία για τη συλλογή ιστοριών ανθρώπων με καταγωγή από χώρες της Αφρικής που γεννήθηκαν ή ζουν στην Ελλάδα. «Η Αφρική ανάμεσά μας*» είναι μια έκθεση συμμετοχική, η οποία φέρνει σε πρώτο πλάνο την αφροδιασπορική κοινότητα της Ελλάδας.
Είναι σχεδιασμένη από, για και μαζί με πάνω από τριάντα μέλη της κοινότητας και πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Πολιτιστικό Κέντρο Αφρικανικής Τέχνης και Πολιτισμών ANASA.
Για την έκθεση
Σύμφωνα με την ανακοίνωση των διοργανωτών, «Η Αφρική ανάμεσά μας*» είναι μια αμφίδρομη και ανθρωποκεντρική έκθεση, με δύο αναγνώσεις: ανάλογα με τη διαδρομή που θα επιλέξει ο επισκέπτης, μπορεί να τη «διαβάσει» από τους ανθρώπους προς τα αντικείμενα, ή από τα αντικείμενα προς τους ανθρώπους.
Παρά την πληθώρα των αντικειμένων που παρουσιάζονται, όλα προερχόμενα από τη Συλλογή John Phillipson, «Η Αφρική ανάμεσά μας*» δεν είναι μια έκθεση αφρικανικής τέχνης. Χρησιμοποιεί τα αντικείμενα ως μεσάζοντες για να ακούσουμε ιστορίες ανθρώπων.
Το σύνολο των αντικειμένων και των μαρτυριών που αποτελούν τον πυρήνα της έκθεσης πλαισιώνεται από τριάντα και πλέον δράσεις, εκδηλώσεις, περφόρμανς, ξεναγήσεις, μουσικές παραστάσεις, εργαστήρια και συζητήσεις, αλλά και από μια «αναδυόμενη» (pop-up) έκθεση καλλιτεχνών αφρικανικής καταγωγής που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα.
«Η Αφρική ανάμεσά μας*» απευθύνεται σε κάθε επισκέπτη με διάθεση να «γνωρίσει» από κοντά τα έργα και, μέσω αυτών, πολιτισμικά και ιστορικά στοιχεία για την Αφρική – ψήγματα γνώσης σε σχέση με το μέγεθος και τον πλούτο της ηπείρου. Εξίσου όμως, ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει από κοντά ανθρώπους αφρικανικής κουλτούρας που γεννήθηκαν ή/και ζουν στην Ελλάδα. Ειδικότερα, η έκθεση παρουσιάζει τον πλούτο της αφρικανικής, ελληνο-αφρικανικής και παν-αφρικανικής πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από μουσειακά και αρχειακά τεκμήρια, ηχητικό και οπτικό υλικό, αλλά και προσωπικά αντικείμενα, καθώς και μέσα από τις αφηγήσεις που τα συνοδεύουν. Υποστηρίζει την καθολική αλήθεια ότι τα αντικείμενα μπορούν να αφηγηθούν ιστορίες που μας ενδυναμώνουν και βοηθούν να χτίσουμε ισχυρές κοινότητες.
Η επιμελητική προσέγγιση της έκθεσης
Η Σοφία Χανδακά, Επιμελήτρια Συλλογών των Πολιτισμών του Κόσμου στο Μουσείο Μπενάκη, και ο Μιχάλης Αφολαγιάν, ιδρυτής του Πολιτιστικού Κέντρου Αφρικανικής Τέχνης και Πολιτισμών ANASA, συνεργάστηκαν συστηματικά με 10 ακόμα μέλη της κοινότητας για την παραγωγή της έκθεσης, ενώ τουλάχιστον 50 ακόμα σύγχρονοι δημιουργοί αφρικανικής καταγωγής θα συμμετάσχουν στις προγραμματισμένες εκδηλώσεις.
H πολυδιάστατη έκθεση επιχειρεί να δημιουργήσει ένα πλαίσιο ανάδειξης της πολιτιστικής ταυτότητας των ανθρώπων αφρικανικής καταγωγής, οι οποίοι, όπως πολλοί Έλληνες με μεταναστευτική καταγωγή, παραμένουν συχνά εκτός του ενδιαφέροντος των ελληνικών μουσείων και της κοινωνίας γενικότερα.
Πρόκειται για ένα επιμελητικό εγχείρημα συν-σχεδιασμού της έκθεσης και συν-δημιουργίας νέας γνώσης που ξεπερνά την αυθεντία του επιμελητή και επιδρά ως εργαλείο εκδημοκρατισμού. Για πρώτη φορά πραγματοποιείται στην Ελλάδα μια έκθεση με τόσο καινοτόμο σύλληψη και υλοποίηση προγράμματος, επισημαίνεται στη σχετική ανακοίνωση.
Στους χώρους της έκθεσης γεφυρώνονται πολιτιστικές αφηγήσεις και ταυτότητες και τίθενται σημαντικά θέματα σχετικά με την ελληνικότητα, τη μαυρότητα, την πολιτειότητα, την ιθαγένεια, τη δικαιοσύνη, την εκπροσώπηση, τον ρατσισμό και τις διακρίσεις, ενώ προβάλλεται παράλληλα ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.
Η επιμελήτρια Σοφία Χανδακά αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η συνδημιουργία αποτελεί κεντρικό στοιχείο της έκθεσης από τη σύλληψή της. Η διαδικασία γνωριμίας και συνεργασίας με την κοινότητα απαιτεί χρόνο, και διάθεση εκ μέρους της επιμελήτριας να αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεται και λειτουργεί, να “ξεμάθει” τη θέση/σχέση της με τα αντικείμενα, τη γνώση και το αφήγημα της έκθεσης και να λειτουργήσει ως μέρος ενός ευρύτερου συνόλου, που προφανώς περιλαμβάνει διαφορετικές φωνές και απόψεις. Να ακούσει και να μοιραστεί, ώστε να χτίσει σταθερές και ουσιαστικές σχέσεις εμπιστοσύνης με τους ανθρώπους που έχει προσκαλέσει να συμμετάσχουν στον σχεδιασμό της έκθεσης. Ο επιμελητής γίνεται διαμεσολαβητής και το περιεχόμενο της έκθεσης δημιουργείται συλλογικά».
Ο Μιχάλης Αφολαγιάν συμπληρώνει: «Θέλησαμε να αφηγηθούμε κάποιες από τις ιστορίες της Μαύρης διασποράς στην Ελλάδα, ιστορίες που μας δείχνουν τη δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος και την πανανθρώπινη ανάγκη για κάτι καλύτερο με αφορμή κάποια αντικείμενα, που, ενώ έχουν την ιστορία τους, ξυπνούν ωστόσο μνήμες και αφηγούνται μια παράλληλη ζωντανή ιστορία. Προφορικές παραδόσεις που αποκαλύπτουν στοιχεία της ταυτότητάς μας. Οι μνήμες αυτές μας ταξιδεύουν στην Αφρική που βρίσκεται ανάμεσά μας. Αφανείς ήρωες που κτίζουν τον δρόμο για τη νέα γενιά και τη βοηθούν να ορίσει την ταυτότητά της αλλά και δίνουν την ευκαιρία να γνωριστούμε όλοι μεταξύ μας λίγο καλύτερα».
Λίγα λόγια για τον συλλέκτη
Ο John Phillipson ήταν Ελληνοκαναδός μηχανικός μεταλλείων και εξερευνητής γεωλόγος, πολυμαθής και μανιώδης συλλέκτης, αλλά και καταξιωμένος μεταφραστής της ποίησης του Κ.Π. Καβάφη. Είχε την έδρα του στην Αφρική από τη δεκαετία του 1960 και πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του ταξιδεύοντας σε διάφορες χώρες της ηπείρου, με βάση κυρίως την Κένυα. Έζησε επίσης στη Μοζαμβίκη και στο Γιαουντέ του Καμερούν. Συγκρότησε το μεγαλύτερο μέρος της Συλλογής κατά τη δεκαετία του 1990. Απεβίωσε το 2015 και η συλλογή του δωρήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη, στη μνήμη του, από τη σύζυγό του Connie, εκπληρώνοντας τη βαθιά προσωπική επιθυμία του συλλέκτη να προωθήσει την εκτίμηση των πολιτισμών και των καλλιτεχνικών εξελίξεων της Αφρικής στην Ελλάδα, τη χώρα όπου γεννήθηκε.
Ξεναγήσεις
Σε όλη τη διάρκεια της έκθεσης θα πραγματοποιούνται ξεναγήσεις από τους επιμελητές της έκθεσης και από μέλη της αφρικανικής κοινότητας σε δύο γλώσσες (ελληνικά και αγγλικά).
Οι πρώτες έχουν προγραμματιστεί για τις ημερομηνίες:
Κυριακή 16 Φεβρουαρίου 2025, ώρα 12:00
Κυριακή 23 Φεβρουαρίου 2025, ώρα 12:00
Σάββατο 1 Μαρτίου 2025, ώρα 12:00
Κυριακή 2 Μαρτίου2025, ώρα 12:00
Κυριακή 16 Μαρτίου 2025, ώρα 12:00
