«Κυκλαδική κοινωνία 5.000 χρόνια πριν»: παράθυρο σε μια χαμένη πραγματικότητα

Mητέρα με παιδί, γυναίκα με διογκωμένη κοιλιά σε εγκυμοσύνη, γυναίκα λεχώνα, στεατοπυγική γυναικεία μορφή. Θραύσματα από συμπλέγματα αγκαλιασμένων μορφών, η ανάγκη μιας μικρής κοινωνίας για γονιμότητα και οικογένεια. Μία πλάκα με επίκρουστη παράσταση, ενδεχομένως ηλιοαστρικού συμβόλου.

Η έκθεση «Κυκλαδική κοινωνία 5.000 χρόνια πριν» με επίκεντρο τον άνθρωπο, ανοίγει ένα παράθυρο στον χωροχρόνο στα κυκλαδονήσια των μικρών οικισμών –μόλις 10 έως 13 στρεμμάτων γης– και των πρωτοπόρων θαλασσοπόρων. Κι εφόσον δεν υπάρχουν τεκμήρια γραφής για την Πρωτοκυκλαδική περίοδο, παρά μόνον από μετεγενέστερους ιστορικούς τον 5ο αι. π.Χ., η έκθεση δεν μπορεί παρά να είναι «ενσταντανέ μιας χαμένης πραγματικότητας» κατά τον Νίκο Σταμπολίδη, διευθυντή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.

Λιτή, διδακτική, περιεκτική η έκθεση για τα τριαντάχρονα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, που άνοιξε στις 9 Δεκεμβρίου για το κοινό, συνδυάζει αρχαιότητες από τα μουσεία των Κυκλάδων που προέρχονται από ανασκαφές, με εκθέματα της συλλογής του Μουσείου. Συνολικά, 191 αρχαία αντικείμενα, προερχόμενα: από τη συλλογή του ίδιου του Μουσείου, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων (98 έργα από τα Μουσεία Νάξου, Απειράνθου, Σύρου και Πάρου), καθώς και από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου.

«Τα κυκλαδικά ειδώλια στη σημερινή τους μορφή, με την απλότητα και τα λιτά τους περιγράμματα, αγαπήθηκαν από το ευρύ κοινό, συνδέοντάς τα συχνά με έργα τέχνης μοντέρνων καλλιτεχνών του 20ού αιώνα, όπως ο Μοντιλιάνι, ο Μπρανκούζι, ο Ματίς, ο Πικασό κ.ά. Η πρωταρχική θεώρησή τους με μια αυστηρή τυπολογική παρουσίαση και η λαθρανασκαφική απόσπαση της πλειονότητας από την αρχαιολογική τους συνάφεια στέρησε τους συσχετισμούς των αρχαιολογικών εκθεμάτων με τις πολιτισμικές εξελίξεις της κοινωνίας που τα παρήγαγε» τονίζει ο Ν. Σταμπολίδης.

Οι ενότητες της έκθεσης

Η έκθεση διαρθρώνεται σε πέντε ενότητες:

—«Πυρήνες της κοινωνίας»: Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται κυκλαδικά ειδώλια ανδρών και γυναικών και θραύσματα από συμπλέγματα μορφών που σχετίζονται με τη γονιμότητα, την αναπαραγωγή και την οικογενειακή σχέση, όπως π.χ. γυναικεία ειδώλια σε κατάσταση εγκυμοσύνης και λοχείας (εγχαράξεις στην κοιλιακή χώρα) και θραύσμα από σύμπλεγμα ειδωλίων που αναγνωρίζεται ως «Μητέρα και παιδί».

—«Ασχολίες, τέχνες και τεχνικές»: Στη δεύτερη ενότητα επιχειρείται να παρουσιαστεί το σύνολο του φάσματος των ασχολιών των κατοίκων των Κυκλάδων της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου:

Αγροτοκτηνοτροφικές ασχολίες: Εδώ εκτίθενται ομοιώματα πτηνών, ζωόμορφα αγγεία σε σχήμα χοίρων, ζωόμορφα ειδώλια, παραστάσεις κυνηγιού και ψαριών, χάλκινα αγκίστρια, αγγείο με ίχνη ελαιολάδου και πήλινα αγγεία με αποτύπωμα φύλλου στη βάση τους, επιβεβαιώνοντας έτσι την εκ παραλλήλου ενασχόληση των νησιωτών με την κτηνοτροφία, το κυνήγι, την αλιεία και την καλλιέργεια της γης για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών επιβίωσης.

Εργαλεία και τέχνες: Στην υποενότητα αυτή παρουσιάζεται ο εργαλειακός εξοπλισμός που είχαν στη διάθεσή τους οι τεχνίτες για την παραγωγή τεχνέργων: λεπίδες, λίθινα πριονωτά εργαλεία, χάλκινοι πελέκεις, μαχαίρια, πριόνια και σμίλες, αγγεία προετοιμασίας και αποθήκευσης του χρώματος.

Στη συνέχεια εκτίθενται Πρωτοκυκλαδικά τέχνεργα, όπως π.χ. πήλινα αγγεία, μαρμάρινα αγγεία και ειδώλια, υφαντικά βάρη και αγγεία με αποτύπωμα ψάθας στη βάση τους, αποδεικνύοντας την ενασχόληση των νησιωτών της 3ης χιλιετίας π.Χ. με την υφαντική, την καλαθοπλεκτική, την αγγειοπλαστική, τη μαρμαρογλυπτική, την κατασκευή δηλαδή μαρμάρινων αγγείων και ειδωλίων, αλλά συγχρόνως και με τη ναυπηγική τέχνη. Μικρό τμήμα αφορά στις επισκευές ειδωλίων και σκευών. Ειδική είναι η υποενότητα που αφορά στα ειδώλια, τα ευδιάκριτα σύμβολα του Πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού.

—«Μια ματιά στην κοινωνική ζωή»: Στην τρίτη ενότητα παρουσιάζεται μία συνάθροιση κοινωνικού ή τελετουργικού χαρακτήρα στις Κυκλάδες κατά την 3η χιλιετία π.Χ. Παρουσιάζονται μαρμάρινα ειδώλια μουσικών, ο «Αρπιστής» και ο «Αυλητής», το ειδώλιο του «Εγείροντος πρόποσιν», ειδώλια καθιστών γυναικείων μορφών, θραύσματα από συμπλέγματα αγκαλιασμένων μορφών και μια πλάκα με επίκρουστη παράσταση χορού, αποτελώντας μαρτυρίες για τη σημασία της μουσικής, του ποτού και του χορού στην Πρωτοκυκλαδική κοινωνία.

—«Κοινωνική ιεραρχία»: Στην τέταρτη ενότητα παρουσιάζονται έργα που μπορούν να μας χαρίσουν πληροφορίες για την κοινωνική διαστρωμάτωση της Πρωτοκυκλαδικής κοινωνίας. Τεκμηρίωση για την ύπαρξη της κοινωνικής ιεραρχίας παρέχεται τόσον από εμβλήματα εξουσίας (π.χ. διαδήματα) όσο και από διακριτικά μιας υψηλής κοινωνικής τάξης, όπως π.χ. το χάλκινο επαργυρωμένο εγχειρίδιο και οι σφραγίδες από τη Νάξο, η αργυρή ταινία, καθώς και τα κοσμήματα. Ορισμένα μάλιστα από τα μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια αποτυπώνουν τέτοιου είδους κατηγορίες διαστρωμάτωσης, όπως π.χ. το μαρμάρινο ειδώλιο του πολεμιστή ή κυνηγού και της συντρόφου του.

—«Πίστεις και δοξασίες»: Στην πέμπτη ενότητα παρουσιάζονται αντικείμενα, όπως π.χ. το «αγγείο των περιστεριών», τηγανόσχημο σκεύος με παραστάσεις κυμάτων και αστρικών συμβόλων αλλά και του γυναικείου ηβικού τριγώνου, κέρνοι, μια πλάκα με παράσταση σπείρας, το γυναικείο άγαλμα και το τμήμα ανδρικού αγάλματος, το λεγόμενο «αρσενικούδι», από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, τα οποία έχουν σχετιστεί με την ύπαρξη θρησκευτικών και μεταφυσικών αντιλήψεων και την άσκηση τελετουργιών κατά την Πρωτοκυκλαδική περίοδο.

Παράλληλα με την έκθεση «Κυκλαδική κοινωνία 5.000 χρόνια πριν» λειτουργεί η έκθεση φωτογραφίας «Robert Mc Cabe.Αναμνήσεις και Μνημεία του Αιγαίου» της δεκαετίας του ’50.