Η απελευθέρωση του δούλου Φάλακρου

Ιστορία σε σύντομα επεισόδια μας αφηγείται το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας μέσα από την ενότητα «Το Έκθεμα του Μήνα» που φιλοξενείται στον δικτυακό του τόπο. Στόχος της συγκεκριμένης δράσης είναι αφενός μια διαφορετική προσέγγιση των επιλεγμένων ευρημάτων μέσω της ένταξής τους σε θεματικές ενότητες διαφορετικές από εκείνες της Μόνιμης Έκθεσης του μουσείου, αφετέρου η εστίαση σε αντικείμενα ή λεπτομέρειες παραστάσεων που μπορεί να διαφύγουν την προσοχή του επισκέπτη.

Για τον Ιούνιο, το Μουσείο ξεχώρισε μια λίθινη στήλη με απελευθερωτική επιγραφή, που βρέθηκε το 1960 στην ευρύτερη περιοχή της Γκούμανης (αρχ. Γίτανα) και χρονολογείται στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. Αναφέρεται στην απελευθέρωση του δούλου Φάλακρου από τον κύριό του Ξένυ, γιο του Νικάνορος.

«Η απελευθέρωση έγινε τον μήνα Γαμίλιο, το έτος κατά το οποίο προστάτης του Κοινού των Θεσπρωτών ήταν ο Αλέξανδρος και ιερέας της Θέμιδος, στην οποία αφιερώθηκε ο δούλος, ήταν ο Φυσταίος. Ανάμεσα στους μάρτυρες που ενέκριναν την πράξη αναφέρεται ο Άνδρων, γιος του Νικάνορος, πιθανότατα αδελφός του Ξένυ» εξηγούν οι αρχαιολόγοι του Μουσείου.

«Στην αρχαίο ελληνικό κόσμο, η απελευθέρωση μεμονωμένων δούλων από τον κύριό τους γινόταν από ειλικρινή φιλαλληλία, με πολιτική σκοπιμότητα, για λόγους που επέβαλλαν πολεμικές συγκυρίες κ.ά. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ιδιαίτερα στους Ελληνιστικούς χρόνους, η απελευθερωτική πράξη είχε και μία θρησκευτική διάσταση, καθώς οι δούλοι απελευθερώνονταν υπό την εποπτεία των θεών, αφιερώνονταν ή, ακόμη, «πωλούνταν» σε αυτούς.

»Η συγκεκριμένη επιγραφή προσφέρει σημαντικές πληροφορίες για την πολιτική οργάνωση, τις κοινωνικές δομές και τη θρησκεία στη Θεσπρωτία του 4ου αι. π.Χ. Πρόκειται για το δεύτερο γνωστό ψήφισμα που αναφέρεται στο Κοινό των Θεσπρωτών στο οποίο συνασπίστηκαν τα θεσπρωτικά φύλα στο β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ. Η θέσης εύρεσης της επιγραφής οδήγησε στην αναζήτηση της πόλης-έδρας του Κοινού στην ευρύτερη περιοχή, αποτελώντας ένα ακόμη βασικό στοιχείο για την ταύτιση του αρχαίου οχυρωμένου οικισμού στην περιοχή της Γκούμανης με τα αρχαία Γίτανα. Γνωρίζουμε, άλλωστε, από τις γραπτές πηγές (Livius 42.38.1) ότι στις αρχές του 2ου αι. π.Χ. τα Γίτανα λειτουργούσαν ως χώρος πολιτικών συνελεύσεων του Κοινού των Ηπειρωτών.

»Όπως προκύπτει από την επιγραφή, επικεφαλής του Κοινού των Θεσπρωτών ήταν ο προστάτης, ένα ετήσιο αξίωμα αντίστοιχο με εκείνου του επώνυμου άρχοντα. Από την επιγραφή επιβεβαιώνεται, επίσης, η λατρεία της Θέμιδας στα Γίτανα. Η αναφορά του προστάτη του Κοινού και του ιερέα της Θέμιδας αποτελούσε και χρονολογική υπόμνηση της απελευθερωτικής πράξης.

»Όσον αφορά τα ανθρωπωνύμια, ορισμένα (Ξένυς, Φάλακρος, Αλέξανδρος, Άνδρων, Νικάνωρ) είναι γνωστά και από επιγραφές που έχουν βρεθεί στην ευρύτερη περιοχή, όπως στη Δωδώνη, τη νότια Ιλλυρία, την Κέρκυρα. Εξαίρεση αποτελεί το όνομα του ιερέα (Φυσταίος), που απαντά για πρώτη φορά σε αυτήν την επιγραφή, όπως και το εθνικό Ικαδωτός, που αναφέρεται στην καταγωγή του ιδιοκτήτη του δούλου, Ξένυ. Αξίζει, επίσης, να επισημανθεί ότι το όνομα του δούλου (Φάλακρος) είναι ελληνικό.

»Ενδιαφέρον, ακόμη, στοιχείο αποτελεί η αναφορά στον μήνα Γαμίλιο, από το οποίο επιβεβαιώνεται ότι στην Ήπειρο, όπως και στη νότια Ιλλυρία και την Κέρκυρα, είχε υιοθετηθεί το Κορινθιακό ημερολόγιο ή μία παραλλαγή αυτού, υπό την επίδραση των εκεί αποικιών. Στο ημερολόγιο αυτό, όπως προκύπτει από τις πρόσφατες μελέτες του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, ο Γαμίλιος ήταν ο ένατος μήνας του έτους το οποίο ξεκινούσε στις αρχές του φθινοπώρου».

Η λίθινη στήλη εκτίθεται στην Αίθουσα 2 – Ενότητα 3: Δημόσιος βίος.

Το κείμενο της επιγραφής

ΑΓΑΘΑΙ ΤΥΧΑΙ ΕΠΙΠΡΟ [Σ] / ΤΑΤΑ ΘΕΣΠΡΩΤΩΝ ΑΛΕ / ΞΑΝΔΡΟΥ ΙΕΡΕΟΣ ΔΕ ΦΥ / ΣΤΑΙΟΥ ΜΗΝΟΣ ΓΑΜΙΛΙ / ΟΥ ΑΦΗΚΕ ΞΕΝΥΣ ΝΙΚΑΝ / ΟΡΟΣ ΙΚΑΔΩΤΟΣ ΦΑΛΑΚ / ΡΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΚΑΙ ΑΝ / ΕΘΗΚΕ ΤΑΙ ΘΕΜΙΤΙ ΣΥΝ / ΕΥΔΟΚΟΥΝΤΩΝ ΑΝΔΡΩ / ΝΟΣ ΤΟΥ ΝΙΚΑΝΟΡΟΣ [ΣΩ]Σ / [–] ΑΝΤΙΓΟΝ[–]

Βιβλιογραφία

Cabanes P., L’Épire de la mort de Pyrrhos à la conquête romaine (272-167 av. J.-C.), Paris 1976, σ. 576-577, No 49.

Δάκαρης Σ., ΑΔ 16 (1960), Χρονικά, σ. 207.

Δάκαρης Σ., Θεσπρωτία, σειρά: «Αρχαίες Ελληνικές Πόλεις», αρ 15, Αθήνα: Αθηναϊκό Κέντρο Οικιστικής 1972, σ. 36, 86.

Dakaris S., «Chronique des fouilles et découvertes archéologiques en Grèce en 196», BCH 85 (1961), σ. 733, 737.

Dakaris S., «Organisation politique et urbanistique de la ville dans l’Épire antique», στο Cabanes P. (επιμ.), L’Illyrie méridionale et l’Epire dans l’Antiquité – I. Actes du Ière Colloque International de Clermont-Ferrand, 22-25 Octobre 1984, Paris: De Boccard 1987, σ. 71-80 (ειδικά σ. 75).

Davies J.K., «A wholly non-Aristotelian universe: the Molossians as ethnos, state and monarchy», στο Brock R. και Hodkinson S. (επιμ.), Alternatives to Athens: varieties of political organization and community in ancient Greece, New York: Oxford University Press 2000, σ. 249, D7.

Κάντα-Κίτσου Κ., Πάλλη Ο. και Αναγνώστου Ι., Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας, Ηγουμενίτσα: ΥΠΠΟ – ΛΒ΄ ΕΠΚA 2009, σ. 44.

Supplementum Epigraphicum Graecum (SEG) 26-717 (Έτος Έκδοσης 1976-1977).