Είναι κοινό ζητούμενο όλων των κοινωνιών του σύγχρονου κόσμου η προστασία, διατήρηση και διάσωση των μνημείων ή η έννοια της διάσωσης είναι απόρροια πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών σύγχρονων ισορροπιών και της φιλοσοφίας που ανέπτυξαν μέσω, κυρίως, της θρησκείας και των τρόπων λατρείας τους;

«Η προστασία των μνημείων σε χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής» ήταν το θέμα διάλεξης που έδωσε την περασμένη Τετάρτη στη Θεσσαλονίκη η Ομότιμη Καθηγήτρια του ΑΠΘ Κλαίρη Παλυβού, στο πλαίσιο του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Μνημείων Πολιτισμού» του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

«Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της επιχείρησης συντήρησης και διάσωσης προκολομβιανών μνημείων (ειδωλολατρικών θρησκειών των αυτοχθόνων φυλών) σε χώρες της Λατινικής Αμερικής», ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η καθηγήτρια κα Πολυβού.

«Οι… δυτικοσπουδαγμένοι συντηρητές έφτασαν στις χώρες της Λατινικής Αμερικής κατέχοντας το… know-how του Ευρωπαίου επιστήμονα με στόχο την “υλιστική” διατήρηση της όποιας ιστορικής κληρονομιάς, τη διατήρηση δηλαδή σε όσο το δυνατόν καλύτερη κατάσταση του ίδιου του κτιρίου-μνημείου, της διάσωσης των υλικών του και όχι της “φιλοσοφίας” του, της “ενέργειας” που αυτό εκπέμπει ανά τον χώρο και τον χρόνο ύπαρξής του και… καθάρισαν-αφαίρεσαν από τα μνημεία των ιθαγενών το… παχύ στρώμα κάπνας και σκόνης που είχε επικαθίσει στις επιφάνειές τους ανά τους αιώνες της ζωής τους. Μόνο που έτσι, ουσιαστικά τους αφαίρεσαν όλη τους την… ιερή ενέργεια, αφαίρεσαν τα αναθήματα των πιστών. Τα μνημεία γι’ αυτούς δεν ήταν η ύλη ως στοιχείο κατασκευής (η καθαρότητα της πέτρας λ.χ.) αλλά η θερμότητα που ανέδιδε το κάπνισμά τους και η ενέργεια που αυτά εξέπεμπαν με βάση τη φιλοσοφία της θρησκείας τους».

Ανάλογη (σε αντιδιαστολή με τη δυτική προσέγγιση της συντήρησης και διάσωσης των μνημείων) υπήρξε η εξέλιξη της συντήρησης και των επιπτώσεων της εφαρμογής της στις χώρες της Αφρικής, όπου τα μνημεία τους ουσιαστικά δεν έφεραν την ιστορία της ύλης τους, αλλά ενείχαν το δίκτυο σχέσεων των ανθρώπων με τη φύση (μνημεία όπου οι άνθρωποι έκαναν επικλήσεις προς τους Θεούς για τη βροχή, την προστασία από τους ανέμους). Περιοχές στη συντριπτική τους πλειονότητα αποικιοκρατούμενες, οι συνεχώς υπό διαμόρφωση ολόκληρο τον προηγούμενο αιώνα χώρες της Αφρικής, ετεροπροσδιορίζουν ουσιαστικά τη σχέση τους με τα μνημεία με βάση τη λογική και τη «φιλοσοφία» που φέρουν οι δυτικοί εξουσιαστές-ιδιοκτήτες των χωρών τους (Γάλλοι, Βρετανοί κ.ά.) και αφού την επεξεργαστούν την εξελίσσουν σε εθνικιστική λογική που οδηγεί σε εμπόλεμες εμφύλιες διαμάχες και πολέμους.

Μια «άλλη» φιλοσοφία είναι αυτή των χωρών της Άπω Ανατολής όπου λ.χ. στην Ιαπωνία υπάρχει το «έθιμο» της κατεδάφισης των ναών της θεάς της Αναγέννησης ανά 20ετία και της επαναδόμησής τους, έτσι ώστε να τιμηθεί η θεά που αντιπροσωπεύει την αναγέννηση της ύλης.

Ως συμπέρασμα της ιδιαίτερα ενδιαφέρουσας διάλεξης κατατέθηκε η άποψη-θέση του ιδιαίτερα σημαντικού και καθοριστικού ρόλου στη διάσωση και προστασία των μνημείων που καλούνται να διαδραματίσουν οι τοπικές κοινωνίες, τα έθνη και η φιλοσοφία τους, η συμμετοχή και η ενημέρωση των πολιτών.