Από τις 7 Ιουνίου και για τρία χρόνια, στο Μουσείο Ευρωπαϊκού και Μεσογειακού Πολιτισμού, στη Μασσαλία της Γαλλίας, θα αναδεικνύεται η πολιτισμική ταυτότητα των Σαρακατσαναίων, με όχημα ένα «κονάκι», μια παραδοσιακή καλύβα των νομάδων κτηνοτρόφων.

Η όλη δραστηριότητα ξεκίνησε πριν από δύο χρόνια, στο αντάμωμα της Αδελφότητας Σαρακατσαναίων Ηπείρου, στον Γυφτόκαμπο Ζαγορίου. Στον χώρο, όπου τα τελευταία χρόνια διοργανώνεται και έκθεση φωτογραφίας, βρέθηκαν ειδικοί επιστήμονες στην προσπάθειά τους να συλλέξουν στοιχεία για πρόγραμμα σχετικό με την ευρωπαϊκή κληρονομιά της αιγοπροβατοτροφίας και του ποιμενικού βίου κατά το παρελθόν. Οι επιστήμονες αναζητούσαν συγκεκριμένα στοιχεία για την Ελλάδα, για τους νομάδες και τις μετακινήσεις τους – τις διαδρομές που ακολουθούσαν από τα χειμαδιά στα βουνά.

Όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δημήτρης Τάγκας, Γραμματέας της Αδελφότητας των εν Αθήναις Σαρακατσαναίων Ηπείρου, η συνεργασία με τους εκπροσώπους ενός Πανεπιστημίου κι ενός Ιδρύματος που συμμετείχαν στην υλοποίηση του προγράμματος απέδωσε «καρπούς».

Ο Γάλλος ερευνητής Eduard de Labrie, που συμμετείχε στο πρόγραμμα και ανέλαβε την οργάνωση των θεμάτων που αφορούν τη γεωργία και την κτηνοτροφία στο κατασκευαζόμενο Μουσείο Ευρωπαϊκού και Μεσογειακού Πολιτισμού στη Μασσαλία, πρότεινε τους Σαρακατσαναίους ως εκφραστές της νομαδικής κτηνοτροφίας στην Ευρώπη.

Πριν από έναν χρόνο, ο Eduard de Labrie γνωστοποίησε, με επιστολή του, την πρόθεση του Μουσείου για συνεργασία με την Αδελφότητα. Μεταξύ άλλων, στην επιστολή αναφέρει: «Συμμετέχω στην πραγματοποίηση της ημι-μόνιμης έκθεσης που θα τιτλοφορείται “Πινακοθήκες της Μεσογείου”. Σε έναν χώρο 1.500 τ.μ. θέλουμε να παρουσιάσουμε λίγη από τη μοναδικότητα της περιοχής της Μεσογείου, από την Προϊστορία μέχρι σήμερα. (…) Στόχος μου είναι να δείξω, μέσα από όμορφα αντικείμενα της καθημερινότητας, τη ζωή των Σαρακατσαναίων. Θα ήθελα να παρουσιάσω μια αχυρένια καλύβα που χρησιμοποιούσαν οι νομάδες βοσκοί, αλλά και τα αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν καθημερινά: αντικείμενα για το άρμεγμα προβατίνων, για την παραγωγή τυριού, για την κουρά των προβάτων και την ύφανση, έθιμα της καθημερινής ζωής κ.λπ. Θα ήθελα, επίσης, να παρουσιάσω αντικείμενα που απεικονίζουν τη μετάβαση από το νομαδισμό στη μη νομαδική ζωή, όπως επιβλήθηκε από τις πολιτικές αρχές».

Συναντήσαμε τον κ. Τάγκα στο χωριό Κουκούλι Ζαγορίου και η συζήτηση για τη ζωή και την πορεία των Σαρακατσαναίων ήταν αποκαλυπτική. Το κονάκι, όπως επισημαίνει, συμβολίζει την παραδοσιακή νομαδική διαβίωση των Σαρακατσαναίων. Εκεί, όπως λέει, έζησαν στιγμές χαράς. Όλη η οικογένεια συμμετείχε στο στήσιμό του γιατί ήταν το σπίτι τους. Πολύ μικρό μεν, όμως αρκετό για να μείνει μια πολυμελής οικογένεια. Οι Σαρακατσαναίοι ήταν περήφανοι για τα κονάκια τους. Ήθελαν να είναι όμορφα, να έχουν ωραίο σχήμα ώστε να το θαυμάζουν όλοι.

Με το ίδιο μεράκι, τα μέλη της Αδελφότητας των εν Αθήναις Σαρακατσαναίων έστησαν και το «κονάκι» στον εκθεσιακό χώρο του Μουσείου της Μασσαλίας, στο χρονικό διάστημα από 11 έως 15 Μαρτίου, καθώς κρίθηκε αναγκαίο από τους υπεύθυνους του Μουσείου να στηθεί από ανθρώπους που έχουν βιώσει τη νομαδική κουλτούρα.

Ο λόγος ήταν πως όσο λεπτομερής και να είναι η περιγραφή της κατασκευής και όσο πλήρη να ήταν τα σχέδια, θα ήταν αδύνατο να δημιουργηθεί από άτομα που δεν έχουν κατασκευάσει ή δεν έχουν ξαναδεί κονάκι. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν είναι βρίζα – σίκαλη, που τη θέρισαν το περασμένο καλοκαίρι από τα Άνω Πεδινά Ζαγορίου, καλάμια από την Κωπαΐδα και ξύλα από φράξο που κόπηκαν στα Ιωάννινα.

Ο Δημήτρης Τάγκας μας λέει ότι, ένα από τα κονάκια της στάνης ήταν το σχολείο, το λεγόμενο «δασκαλοκάλυβο». Συνήθως, εκεί πήγαιναν τα αγόρια – λιγότερο τα κορίτσια. Υπήρξαν μεγάλοι δάσκαλοι, πολύ γνωστά ονόματα που ήταν δάσκαλοι στα σαρακατσάνικα κονάκια. Ο πιο σημαντικός ήταν ο λογοτέχνης Μενέλαος Λουντέμης, ο οποίος, όπως αναφέρει ο Γραμματέας της Αδελφότητας, έκανε 2-3 χρόνια δάσκαλος σε σαρακατσάνικα κονάκια. Μάλιστα, κάποια από τα διηγήματά του –ιδιαίτερα «Το γλυκοχάραμα»– είναι επηρεασμένο από τη ζωή στη σαρακατσάνικη στάνη.

Ο Δημήτρης Τάγκας, κλείνοντας τη συνομιλία τονίζει: «Η διάδοση της πολιτισμικής ταυτότητας των Σαρακατσαναίων είναι από τις βασικές υποχρεώσεις μας και είναι η συνέχεια της διάσωσης εκείνων των στοιχείων της παράδοσής μας που πρέπει να μεταφερθούν από γενιά σε γενιά στα παιδιά μας».