Μια σειρά πρωτοποριακών δράσεων για μαθητές που πραγματοποιούνται εδώ και δέκα χρόνια στον Νεολιθικό Οικισμό Αυγής Καστοριάς παρουσιάστηκε πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη, κατά την 26η Συνάντηση για το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη (ΑΕΜΘ).

«Το παρελθόν δεν αποτελεί έναν μακρινό, αυθύπαρκτο κόσμο, αλλά μια οντότητα, που ζει και εξελίσσεται μέσα στο σήμερα και αφορά -ή θα έπρεπε να αφορά- κάποιον [>], μια κοινωνική ομάδα ή έναν κοινωνικό σκοπό. Τα αποτελέσματα της αρχαιολογικής έρευνας, είτε έχουν την υλική μορφή ενός ευρήματος, ενός μνημείου ή χώρου, είτε πρόκειται για αρχαιολογικές πληροφορίες, συνιστούν αναμφισβήτητα κοινωνικά αγαθά, που δεν απευθύνονται αποκλειστικά στον επιστημονικό κόσμο. Αντίθετα, θα έπρεπε να καταναλώνονται βιωματικά από ένα ευρύτερο κοινό, να έχουν ενεργό ρόλο στην σύγχρονη εκπαίδευση, στην παραγωγή ιστορικής γνώσης και να συμμετέχουν στη διαμόρφωση του πολιτισμικού τοπίου. Στα παραπάνω πλαίσια, η αρχαιολογική πρακτική είναι σαφώς επιφορτισμένη και με την ευθύνη της ενσωμάτωσης του παρελθόντος στο παρόν, καθώς και με την επιλογή των κατάλληλων μέσων, ώστε να επιτύχει τη σωστή και γόνιμη επικοινωνία με το ‘μη ειδικό’ κοινό».

Με βάση την παραπάνω πεποίθηση των ανασκαφέων του νεολιθικού οικισμού στην Αυγή Καστοριάς, και με σκοπό τη γεφύρωση της επικοινωνίας της αρχαιολογικής πρακτικής με το κοινό οργανώθηκε, ήδη από τα πρώτα χρόνια της έρευνας, μια σειρά προγραμμάτων που θα έφερναν τους κατοίκους της περιοχής πιο κοντά με το έργο των αρχαιολόγων. Η αρχή έγινε με απλές ξεναγήσεις στην ανασκαφή, διαλέξεις και παρουσιάσεις των εργασιών στα τοπικά ΜΜΕ. Οι ενέργειες αυτές καρποφόρησαν. Το παλιό αστυνομικό τμήμα του χωριού παραχωρήθηκε και μετατράπηκε σε Κέντρο Τεκμηρίωσης των ανασκαφών, όπου γίνεται η μελέτη του υλικού καθώς και εκδηλώσεις ενώ το παλιό Δημοτικό σχολείο λειτουργεί ως χώρος αποθήκευσης υλικού αλλά φιλοξενεί και μια μικρή έκθεση αρχαιοτήτων. Η ανασκαφή διαθέτει επίσης διαδραστική ιστοσελίδα, σελίδα στο Facebook  και δικό της blog (ιστολόγιο).

Επόμενο βήμα, όπως θα περίμενε κανείς, ήταν να προσεγγιστούν οι «εκκολαπτόμενοι αρχαιολόγοι», τα παιδιά. Έτσι, μαθητές Δημοτικού και Γυμνασίου από τον νομό Καστοριάς πήραν μέρος σε ένα νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο “Στην Αυγή των Πρώτων Αγροτών”. Χαρακτηριστικά του, η διεξαγωγή σε δημόσιους ανοικτούς χώρους και η ελευθερία έκφρασης. Στα πλαίσια του προγράμματος οι μαθητές παρακολούθησαν ένα ενημερωτικό φιλμάκι σε PowerPoint και συζήτησαν γι αυτό, επεξεργάστηκαν υλικό από την ανασκαφή και μετά βγήκαν στο χωριό όπου εφάρμοσαν τις γνώσεις τους ερευνώντας κτίρια και ερμηνεύοντας τα ευρήματα της μικρής έκθεσης του παλιού Δημοτικού σχολείου.

Ακόμη, το καλοκαίρι του 2012 πραγματοποιήθηκε κι ένα δεύτερο πρόγραμμα με αντικείμενο την τροφή στη νεολιθική Αυγή. Οι συμμετέχοντες κατασκεύασαν μαγειρικά αγγεία τυπολογίας της νεολιθικής Αυγής από ντόπιες πρώτες ύλες, ενώ σε επόμενο στάδιο προγραμματίζεται η πειραματική προετοιμασία τροφής κατά τα νεολιθικά πρότυπα, χρησιμοποιώντας εργαλεία της εποχής παρόμοια με αυτά που έχουν βρεθεί στον οικισμό.

Σύμφωνα με τους ανασκαφείς-διοργανωτές, το πρόγραμμα αυτό είναι μόνο η αρχή. Στην Αυγή πρόκειται να λειτουργήσει εκπαιδευτική ανασκαφή για μαθητές καθώς και να οργανωθούν κύκλοι συζητήσεων για ενήλικες.