Τολμηρό και πρωτοποριακό όπως ο ιδιοκτήτης του. Από το σαλόνι του πέρασαν πολλά από τα μεγάλα ονόματα της ελληνικής —και όχι μόνο— τέχνης και διανόησης και βρέθηκε να πρωταγωνιστεί στα σαλόνια σπουδαίων περιοδικών και επιθεωρήσεων αρχιτεκτονικής του εξωτερικού.

Είναι το κτίριο που βρίσκεται μόλις μια ανάσα από την Πλατεία Συντάγματος, στην οδό Κριεζώτου 3. Η πολυκατοικία στην οποία έως και πριν από 17 χρόνια ζούσε ο εκ των κορυφαίων της γενιάς του ’30 Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας. Μόλις μπουν και οι τελευταίες πινελιές —σε λίγους μήνες— θα είναι έτοιμο να υποδεχθεί επισκέπτες ως μουσείο-κιβωτός της γενιάς του Μεσοπολέμου, παράρτημα του Μουσείου Μπενάκη, ενώ απέκτησε και τη δική του μονογραφία διά χειρός Εβίτας Αράπογλου.

Λίγο πριν η βαριά σιδερένια πόρτα ανοίξει για το κοινό, «Τα Νέα» με ξεναγό τον ακούραστο διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη Άγγελο Δεληβορριά περιηγήθηκαν τη γεμάτη έργα τέχνης και σπάνια ντοκουμέντα Πινακοθήκη Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, δωρεά του καλλιτέχνη προς το Μπενάκη, και παρουσιάζουν ένα μουσείο-εγκυκλοπαίδεια — ώστε «να μην ντρεπόμεθα ως Νεοέλληνες» όπως λέει χαρακτηριστικά ο Άγγελος Δεληβορριάς.

Δεν υπάρχει σχεδόν κανένα όνομα που να μη βρίσκεται στους πέντε ορόφους της πολυκατοικίας της οδού Κριεζώτου, με παλαιότερο τον Κοσμά Πολίτη που γεννήθηκε το 1888 και νεότερους τους Μάνο Χατζιδάκι και Μίκη Θεοδωράκη (γενν. 1925). Από τα βραβεία Νομπέλ του Γιώργου Σεφέρη και του Οδυσσέα Ελύτη έως το βραβείο Λένιν του Γιάννη Ρίτσου. Από την πρωτότυπη παρτιτούρα των «Ελληνικών Χορών» του Νίκου Σκαλκώτα έως μια επιστολή του Νίκου Καζαντζάκη προς τον Κ.Π. Καβάφη, με την οποία του συστήνει την αγαπημένη του και διανοούμενη Έλλη Λαμπρίδη. Από έναν λογαριασμό όπου το 1938 ζωγράφοι της εποχής —ανάμεσά τους ο Γιάννης Μόραλης και ο Νίκος Νικολάου— πληρώνουν ρεφενέ έως το κομπολόι του Βασίλη Τσιτσάνη. Ντοκουμέντα και φωτογραφίες, προσωπικά αντικείμενα, χειρόγραφα κι έργα τέχνης έχουν βρει τη θέση τους στο νέο μουσείο-κόσμημα.

Στο ισόγειο ένα ολόκληρο σαλόνι του Παρισιού του 19ου αιώνα με έπιπλα και πίνακες από τους 16ο-18ο αι. υποδέχεται τους επισκέπτες για να ακολουθήσουν η «Αποθέωση του γάμου του Καραγκιόζη» του Σωτήρη Σπαθάρη, οι φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου, ο αρχιτέκτονας και ζωγράφος Δημήτρης Πικιώνης, ο Φώτης Κόντογλου, ο Γεράσιμος Στέρης, ο Μιχάλης Τόμπρος, ανάμεσα σε άλλους.

Στον πρώτο όροφο ο λόγος δίνεται στη Nelly’s, στον Στράτη Μυριβήλη και τον Τεριάντ, τον Δημήτρη Ροντήρη, την Μαρίκα Κοτοπούλη, την Αλέκα Κατσέλη και την Κατίνα Παξινού —με όλη τη σειρά της φιλμογραφίας της στο εξωτερικό— την Έλλη Αλεξίου, τον Νίκο Εγγονόπουλο και τον Σπύρο Βασιλείου, ανάμεσα σε δεκάδες μορφές που άφησαν τη σφραγίδα τους στην τέχνη και τη διανόηση.

Στον δεύτερο όροφο πρωταγωνιστούν από τον Νίκο Νικολάου —ακόμη και τα μπαστούνια του εκτίθενται—, τον Νίκο Εγγονόπουλο, τη Βάσω Κατράκη, τον Νίκο Μπελογιάννη και τον Εμμανουήλ Κριαρά έως τη Διδώ Σωτηρίου και τον Ιάκωβο Καμπανέλλη, τον Άγγελο Τερζάκη, τον Διαμαντή Διαμαντόπουλο σε μια φωτογραφία στον πόλεμο του ’40 μαζί με τον Γιάννη Τσαρούχη, τον Νίκο Καββαδία, τον Τάσσο, τον Κάρολο Κουν, τον Νίκο Γκάτσο…

Στον τρίτο όροφο, τις φωτογραφίες του Κώστα Μπαλάφα και του Τάκη Τλούπα διαδέχονται τα κείμενα των Ελένη Βακαλό και Κορνήλιου Καστοριάδη, τα γλυπτά του Κώστα Κουλεντιανού, τα έργα του Γιάννη Παππά και του Γιάννη Μόραλη, βιβλία και σχέδια του Μποστ, δίσκοι των Μάνου Χατζιδάκι και Μίκη Θεοδωράκη μαζί με έργα του Γιώργου Σισιλιάνου και αφιέρωμα στο ελληνικό χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου.

Και αν οι τρεις όροφοι της πολυκατοικίας της οδού Κριεζώτου, που χτίστηκε το 1933 και αποτέλεσε κατοικία του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα από το 1955 έως τον θάνατό του το 1994, προτείνουν μια γενναία βουτιά στην τέχνη και τη διανόηση που σφράγισε τον 20ό αιώνα, οι δύο τελευταίοι είναι αφιερωμένοι στον ιδιοκτήτη του κτιρίου καθώς αποτέλεσαν το σπίτι και το ατελιέ του επί τέσσερις δεκαετίες.

Ήδη από το μέσο του τρίτου ορόφου ο καλλιτέχνης είναι παρών. Τα έπιπλα από τα διάφορα σπίτια του, έργα, εκδόσεις αλλά και φωτογραφίες με αγαπημένους του φίλους όπως ο Τεριάντ, ο Πίτερ Ουστίνοφ, ο Ζυλ Ντασσέν, ο Γιάννης Μόραλης δίνουν την πρόγευση πριν ανεβούμε στο κυρίως διαμέρισμα του πέμπτου ορόφου.

Εκεί ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει. Τα πάντα είναι στη θέση τους. Από τους καναπέδες ώς τα μικροσκοπικά κινέζικα βάζα καπνού που συνέλεγε ο Γκίκας. Για να αποκωδικοποιήσει όμως κάποιος το διαμέρισμα και να μάθει τα μυστικά που διατηρούν την αισθητική του επίκαιρη μέχρι σήμερα είναι απαραίτητη η μονογραφία της ιστορικού τέχνης Εβίτας Αράπογλου που κατέγραψε το ιστορικό της πολυκατοικίας, την οποία σχεδίασε ο κύριος εισηγητής της αστικής πολυκατοικίας στην Ελλάδα Κώστας Κιτσίκης.

Αντισεισμικοί τσιμεντόλιθοι και διάτρητα τούβλα σε διακοσμητικό ρόλο, στιλπνό πράσινο δάπεδο, γκρίζο και λευκό στους τοίχους, μια μπετονένια βιβλιοθήκη είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία που διάλεξε ο Γκίκας για να διαμορφώσει το διαμέρισμά του, ενώ στο εργαστήριό του στον πέμπτο όροφο κυριαρχούν οι μεγάλες τζαμαρίες αλλά και η απόλυτη τάξη στα πινέλα και τα χρώματα.

«Το πιο γοητευτικό στοιχείο είναι πως το σπίτι αυτό εξελισσόταν ανάλογα με τις αλλαγές στη ζωή του Γκίκα», λέει στα «Νέα» η Εβίτα Αράπογλου που παρουσιάζει στον τόμο την ιστορία του κτιρίου πλεγμένη με εκείνη του καλλιτέχνη και ακαδημαϊκού δασκάλου.

Στη μνημειακή έκδοση ο αναγνώστης δεν θα βρει μόνο την ιστορία του κτιρίου σε συνδυασμό με την προσωπική και καλλιτεχνική πορεία του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, μέσα από πλούσιο αρχειακό υλικό και φωτογραφίες που δείχνουν πώς ήταν το σπίτι στα χρόνια που κατοικούσε ο ζωγράφος και πώς είναι σήμερα που είναι έτοιμο να υποδεχθεί επισκέπτες ως μουσείο. Θα βρει και το σύνολο των έργων του που έχουν δωρηθεί στο Μουσείο Μπενάκη και είτε κοσμούν τους χώρους του νέου μουσείου είτε βρίσκονται στις αποθήκες.