Με την εύρεση νέων θραυσμάτων που ανήκουν στο ζωόμορφο ειδώλιο, που είναι γνωστό ως ο «Άνθρωπος Λιοντάρι», οι αρχαιολόγοι προσπαθούν να απαντήσουν στο ερώτημα εάν πρόκειται τελικά για την απεικόνιση μιας γυναίκας-σαμάνου.

Ο γεωλόγος Otto Völzing εργαζόταν με τη σκαπάνη του στο λιγοστό φως του σπηλαίου Stadel, στα βουνά των Σουηβικών Άλπεων. Τα ευρήματά του ήταν ενδιαφέροντα, αλλά όχι και συνταρακτικά: κυρίως οργανικά κατάλοιπα προϊστορικών γευμάτων. Ξαφνικά, η σκαπάνη χτύπησε πάνω σε ένα σκληρό αντικείμενο και… ο γεωλόγος άθελά του θρυμμάτισε ένα αγαλματίδιο.

Αυτό συνέβη το 1939. Ο Völzing δεν είχε πολύ χρόνο στη διάθεσή του. Είχε ήδη κληθεί να υπηρετήσει στο στρατό και από στιγμή σε στιγμή θα ξέσπαγε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Μάζεψε λοιπόν γρήγορα τα σπασμένα κομμάτια σε ένα κουτί και η ανασκαφή, που χρηματοδοτούνταν από τα Ες Ες, έληξε άδοξα την ίδια κιόλας μέρα.

Για τα επόμενα 30 χρόνια, ελάχιστη προσοχή δόθηκε στα θραύσματα. Ύστερα όμως, συγκολλήθηκαν για να σχηματίσουν ένα από τα πιο εντυπωσιακά γλυπτά της Παλαιολιθικής περιόδου.

Οι αρχαιολόγοι το βάφτισαν «Άνθρωπο Λιοντάρι», είναι καμωμένο από τους χαυλιόδοντες ενός μαμούθ και έχει ύψος 30 εκ. Ο δημιουργός του το γυάλισε χρησιμοποιώντας ένα κομμάτι δέρμα και… σάλιο – και ένα πείραμα έδειξε ότι ο γλύπτης χρειάστηκε περίπου 320 ώρες για να το φιλοτεχνήσει.

Αντίγραφα του περίφημου ευρήματος της Εποχής των Παγετώνων εκτίθενται στη Νέα Υόρκη και στο Τόκιο. Το πρωτότυπο, όμως, έχει σοβαρές φθορές, ενώ λείπει το 30% του σώματός του. Πολλά κομμάτια του έμειναν στο σπήλαιο όταν εκείνη η προπολεμική ανασκαφή διακόπηκε τόσο ξαφνικά. Το αγαλματίδιο πήρε τη σημερινή του μορφή το 1988. Απαρτίζεται από 220 θραύσματα.

Η κακή κατάσταση διατήρησης του αγαλματιδίου προσθέτει στο μυστήριο που το περιβάλλει. Απεικονίζει κάποιο μυθικό πλάσμα, ή έναν σαμάνο που κρύβει τη μορφή του κάτω από ένα προσωπείο ζώου; Και οι έξι λωρίδες στο αριστερό χέρι του είναι σημάδια σκαριφισμού ή κάτι άλλο; Και τι υπήρχε στο δεξί χέρι, που λείπει;

Τα γεννητικά όργανα, επίσης, δεν είναι αναγνωρίσιμα. Ο Γερμανός αρχαιολόγος και ειδικός στην ΑνώτερηΠαλαιολιθική περίοδο Joachim Hahn ερμήνευσε τον τριγωνικό σχηματισμό ως ανδρικό μόριο, ενώ η παλαιοντολόγος Elisabeth Schmidt ως τρίγωνο του εφηβαίου.

Η διαμάχη περί του φύλου του αγαλματιδίου ξέσπασε τη δεκαετία του 1980 και συνεχίζεται ως σήμερα. Το ειδώλιο έχει πάρει διαστάσεις «συμβόλου του γυναικείου κινήματος», λέει ο Kurt Wehberger του Μουσείου της Ulm, στο οποίο ανήκει το έργο.

Εκείνοι που πιστεύουν ότι ο Άνθρωπος Λιοντάρι είναι γυναίκα πιστεύουν επίσης ότι οι πρωτόγονες κοινωνίες ήταν μητριαρχικές. Ισχυρίζονται ότι οι γυναίκες της εποχής εκείνης δεν κάθονταν στο σπίτι φροντίζοντας το μαγείρεμα και τα παιδιά, αλλά κυνηγούσαν μαμούθ και είχαν τον πρώτο λόγο σε ό,τι αφορούσε θέματα θρησκευτικών τελετών και ιερέων. Ήταν όμως πράγματι έτσι;

Η διαμάχη δεν έχει λυθεί ακόμη. Όμως αυτό αναμένεται να αλλάξει τώρα που βρέθηκαν και άλλα τμήματα του αγαλματιδίου.

Τα νέα ευρήματα ήρθαν στο φως όταν οι αρχαιολόγοι αποφάσισαν να επιστρέψουν στο σπήλαιο Stadel και να συνεχίσουν αυτό που είχε μείνει στη μέση το 1939. Βρήκαν 1.000 θραύσματα, που θεωρούν ότι ανήκουν στο αγαλματίδιο.

Αποφασίστηκε λοιπόν να αποσυναρμολογηθεί το αγαλματίδιο και να συγκολληθεί και πάλι κομμάτι κομμάτι από την αρχή. Οι επιστήμονες ελπίζουν πως έτσι θα μπορέσουν να το δουν επιτέλους στην αρχική του μορφή.

Το «αναγεννημένο» ειδώλιο θα είναι σίγουρα ψηλότερο, καθώς ανάμεσα στα θραύσματα ορισμένα ανήκουν στο λαιμό του. Το δεξί του χέρι βρέθηκε δε ολόκληρο. Ακόμη και διακοσμητικά στοιχεία του ήρθαν στο φως.

Το αγαλματίδιο βρέθηκε κοντά σε ίχνη καύσης σε μια κόγχη, σε απόσταση 27 μ. από το στόμιο του σπηλαίου. Ο Kind βρήκε επίσης ένα δόντι ταράνδου, τους κοπτήρες μιας αρκτικής αλεπούς και χάντρες από ελεφαντόδοντο. Όλα αυτά ίσως ανήκαν σε κάποιο τελετουργικό ένδυμα. Άρα, η κόγχη αυτή ίσως χρησιμοποιούνταν από κάποιον σαμάνο, για να αλλάζει ρούχα πριν από τις τελετές.

Θεωρείται πιθανό οι προϊστορικοί μάγοι να φορούσαν γούνες ως στολές στις τελετές που έκαναν γύρω από τη φωτιά του καταυλισμού. Τέτοιες μορφές –μισοί άνθρωποι, μισοί τέρατα- συναντάμε ακόμη σε σπηλαιογραφίες στη Γαλλία.

Φαίνεται πως τα αγαπημένα ενδύματα των σαμάνων ήταν οι προβιές των πιο επικίνδυνων εκπροσώπων της πανίδας της περιόδου. Την Εποχή των Παγετώνων, το λιοντάρι των σπηλαίων ζύγιζε πάνω από 250 κιλά. Ένα χτύπημα με την πελώρια πατούσα του ήταν αρκετό για να ρίξει κάτω τον εχθρό του.

Μελέτες για τους πρωτόγονους λαούς της Σιβηρίας προτείνουν τι ακριβώς συνέβαινε σε αυτές τις τελετές. Ακόμη και μέχρι τους νεότερους χρόνους, οι σαμάνοι τους φορούσαν ελαφοκέρατα στο κεφάλι. Ανάλογες μαρτυρίες υπάρχουν για τους Ινδιάνους της Βόρειας Αμερικής. Οι μάγοι-ιατροί τους χόρευαν φορώντας αρκουδοτόμαρα υπό τους ήχους τυμπάνων.

Ο Άνθρωπος Λιοντάρι στέκεται στις μύτες των ποδιών του. Φαίνεται σαν να χορεύει.

Ποιος κρύβεται όμως κάτω από τη… στολή; Ανέκαθεν το λιοντάρι θεωρούνταν σύμβολο που εξέφραζε τις ανδρικές αρετές της δύναμης και της τόλμης. Σαμάνοι υπάρχουν ακόμη και στις μέρες μας στην περιοχή του Αμαζονίου και στην Αυστραλία. Οι περισσότεροι είναι άνδρες.

Από την άλλη μεριά, το αγαλματίδιο έχει χαρακτηριστικά που μπερδεύουν τον ερμηνευτή του. Ο τονισμένος ομφαλός, για παράδειγμα, σύμβολο τεκνοποίησης. Ή η οριζόντια γραμμή χαμηλά στην κοιλιακή χώρα, ένα τυπικό γυναικείο χαρακτηριστικό.

H παλαιοντολόγος Schmid πιστεύει ότι το αγαλματίδιο είχε αρχικά στήθη, τα οποία όμως αποκολλήθηκαν. Πιστεύει επίσης ότι οι γλουτοί του ειδωλίου παραπέμπουν σε γυναικείο σώμα. Η παλαιοντολόγος έφτιαξε ένα γύψινο μοντέλο , που τώρα φυλάσσεται στο Ulm. Παριστάνει τον Άνθρωπο Λιοντάρι με πλούσιο στήθος.

Πολλοί ερευνητές απέρριψαν την πρότασή της ως αβάσιμη. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει ένα τουλάχιστον στοιχείο που συνηγορεί υπέρ της θεωρίας της. Η εικόνα ενός ανθρώπινου σώματος με κεφάλι ζώου, ηλικίας 14.000 ετών, η οποία βρέθηκε στο σπήλαιο Las Caldas της Ισπανίας είναι προφανέστατα γυναικεία. Το κεφάλι θυμίζει κάποιο είδος αίγαγρου, ενώ το κάτω μέρος του σώματος παριστάνει γυναικεία γεννητικά όργανα.

Μήπως αυτό σημαίνει ότι υπήρχαν και γυναίκες σαμάνοι; Είχαν οι γυναίκες τον πρώτο λόγο στα θρησκευτικά ζητήματα των προγόνων μας; Τα νέα ευρήματα ίσως λύσουν μια για πάντα το ερώτημα. Για την ώρα μένει να συγκολληθούν τα εκατοντάδες μικροσκοπικά θραύσματα. Και, όπως λέει ένας από τους ανασκαφείς, έχει βρεθεί αρκετό υλικό για να αποκατασταθούν και τα γεννητικά όργανα. «Θα δούμε το φύλο!» λέει.