Αρχαιολόγος, αραβολόγος, εξερευνήτρια, διπλωμάτης και κατάσκοπος! Αυτή ήταν η Γερτρούδη Μπελ, συνάδελφος του διάσημου Τ. Ε. Λώρενς (γνωστού και ως Λώρενς της Αραβίας), η γυναίκα που σχεδίασε τα σύνορα του σύγχρονου Ιράκ αλλά και δημιούργησε το Αρχαιολογικό Μουσείο της Βαγδάτης.

Και σ’ αυτήν είναι αφιερωμένη η έκθεση που εγκαινιάζεται τη Δευτέρα 26 Σεπτεμβρίου στο Κέντρο Ανθρωπιστικών Επιστημών Γουΐτνεϊ του αμερικανικού Πανεπιστημίου Γέιλ. «Η Γερτρούδη Μπελ στη Μεσοποταμία» είναι ο τίτλος της έκθεσης στην οποία συγκεντρώνονται επιστολές, χάρτες, βιβλία, μυστικές εκθέσεις πληροφοριών και φωτογραφίες προκειμένου να τεκμηριωθεί η ζωή της. Παρ’ ότι άλλωστε η διπλωματική δραστηριότητά της υπήρξε σαφώς πιο εντυπωσιακή —και μυστική σε μεγάλο βαθμό— η έκθεση επικεντρώνεται στην προσωπικότητα αυτής της ικανότατης Βρετανίδας παρά στην πολυσχιδή δραστηριότητά της.

Μαζί με τον Λώρενς, η Γερτρούδη Μπελ (1868-1926) υπήρξε η πιο γνωστή Ευρωπαία αραβολόγος των αρχών του 20ού αιώνα. Ήταν η δεύτερη γυναίκα που αποφοίτησε από την Οξφόρδη, ταξίδεψε επανειλημμένα σε όλη τη Μέση Ανατολή, όπου έζησε για μακρά χρονικά διαστήματα, έμαθε περσικά και αραβικά (ενώ ήδη μιλούσε γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά και τούρκικα), εξάσκησε την αρχαιολογία, που ήταν πάντα η μεγάλη της αγάπη και στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν επικεφαλής σημαντικών αρχαιολογικών αποστολών στη Συρία και στο Ιράκ, για τις οποίες μάλιστα έγραψε στη συνέχεια, δημοφιλή άρθρα.

Κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά τον Α′ Παγκόσμιο πόλεμο, η Μπελ υπηρέτησε ως αξιωματούχος της Βρετανικής Κυβέρνησης στο Ιράκ και ήταν υπεύθυνη για την κατάρτιση των συνόρων του κράτους, αλλά και ενεργειών για την ενθρόνιση του βασιλιά Φεϊζάλ, βοηθώντάς τον εξάλλου στην καταστολή της εξέγερσης του 1920.

Από νωρίς άρχισε να συγκεντρώνει αρχαιότητες με σκοπό τη διάσωση του πολιτισμού και της ιστορίας του Ιράκ, της χώρας που περιλαμβάνει τα σπουδαία κατάλοιπα των πολιτισμών της Μεσοποταμίας και την παραμονή τους στον τόπο καταγωγής τους. Συγκέντρωσε έτσι στη Βαγδάτη μεγάλο αριθμό σπουδαίων έργων τέχνης, όπως της Βαβυλωνιακής αυτοκρατορίας και αυτή η συλλογή αποτέλεσε τον πυρήνα του μουσείου, το οποίο εγκαινιάστηκε τον Ιούνιο του 1926, έναν μόλις μήνα πριν από το θάνατό της.

Η Γερτρούδη Μπελ φέρεται να αυτοκτόνησε στις 12 Ιουλίου 1926, για την ακρίβεια βρέθηκε νεκρή, φαινομενικά λόγω υπερβολικής δόσης υπνωτικών χαπιών. Μεγάλη συζήτηση έχει γίνει όμως αν αυτή η υπερβολική δόση ήταν μία σκόπιμη αυτοκτονία ή ατύχημα (ή ό,τι άλλο), τη στιγμή που είχε ζητήσει από την υπηρέτριά της να την ξυπνήσει… Ειπώθηκε πάντως ότι ο βασιλιάς Φεϊζάλ παρακολούθησε από το μπαλκόνι του την πομπή με τη σωρό της προς το νεκροταφείο.

Η Μπελ δεν παντρεύτηκε ποτέ, ούτε απέκτησε παιδιά, είχε όμως μία «παράνομη» σχέση με έναν παντρεμένο, με τον οποίο είχε ανταλλάξει ερωτικές επιστολές (από το 1913 ως το 1915) ενώ μετά από το θάνατό του στην Καλλίπολη θεωρείται ότι έπαθε κατάθλιψη και αφοσιώθηκε στη δουλειά της. Η συναρπαστική ζωή της πάντως ενδέχεται να γυριστεί και ταινία από τον Βέρνερ Χέρτσογκ με τη Ναόμι Γουότς να την ενσαρκώνει. Έχει προηγηθεί άλλωστε η βιογραφία της με τίτλο «Γερτρούδη Μπελ, η βασίλισσα της ερήμου».

Την έκθεση στο Γέιλ επιμελείται ο Ρόμπερτ Μάιερς, επισκέπτης ερευνητής στο Κέντρο Ανθρωπιστικών Επιστημών Γουΐτνεϊ, διακεκριμένος θεατρικός συγγραφέας επίσης και καθηγητής λογοτεχνίας και δημιουργικής γραφής στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού. Ο ίδιος μάλιστα έχει σχεδιάσει την έκθεση σε συνδυασμό με σκηνική ανάγνωση του έργου «Μεσοποταμία», που θα πραγματοποιηθεί στις 21 και 22 Οκτωβρίου.