Ηταν πιστή για πολλά χρόνια στον κύριό της, από τη γέννησή του ακόμη, ο άνθρωπός του, πέρα από την εξ αίματος οικογένεια. Δούλη φυσικά από κάποιο μακρινό μέρος, που βρέθηκε, επειδή η τύχη το έφερε, σε αυτή την περιοχή της Κρήτης. Και όταν ο κύριός της πέθανε, σε προχωρημένη ηλικία πλέον και η ίδια, τον ακολούθησε εκούσια ή όχι στον θάνατο. Επάνω στην πυρά του προστάχθηκε να γονατίσει, κι εκεί της πήραν τη ζωή, ως υπέρτατη προσφορά στον νεκρό. Εμεινε εκεί, όπως απαιτούσαν τα ταφικά έθιμα, ανάμεσα στα κάρβουνα που έκαιγαν ακόμη, για να αποκαλυφθεί 2.650 χρόνια μετά ένα εύρημα που αφήνει πολλά περιθώρια για μυθιστορηματικές λεπτομέρειες σαν αυτές που παρατέθηκαν πιο πάνω, παρέχοντας ωστόσο και τη δυνατότητα της επιστημονικής ερμηνείας. «Τα στοιχεία δείχνουν ότι μόνον ως προσφορά μπορεί να νοηθεί η παρουσία του σκελετού επάνω από αυτήν την πυρά» λέει ο καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης, ο οποίος αποκάλυψε στην νεκρόπολη της αρχαίας Ελεύθερνας αυτό το δράμα που παίχτηκε πριν από αιώνες. Βεβαίως πρόκειται για ένα συμπτωματικό εύρημα αφού ο στόχος της ανασκαφής ήταν άλλος: η αναζήτηση των γυναικών της Ελεύθερνας. Ο χώρος ταφής δηλαδή των γυναικών υψηλού κύρους, οι οποίες ήταν μητέρες, σύζυγοι ή αδελφές των πριγκίπων πολεμιστών, για τους οποίους επιφυλάσσονταν ειδικές τιμές, όπως άξιζαν στην τάξη και στη θέση τους.
Ένας αναλημματικός τοίχος, ο οποίος κτίστηκε από αγρότες στη σύγχρονη εποχή, έκρυβε το νέο σπουδαίο εύρημα της Ελεύθερνας. Μετά την αφαίρεση των λίθων του τοίχου και μέσα πλέον στο φυσικό έδαφος μία μεγάλη λιθορριπή προβλημάτισε τον ανασκαφέα. Είχε μήκος 4,5 μέτρα και στο βόρειο και νότιο άκρο της πατούσε σε δύο μεγάλους, παράλληλους κτιστούς τοίχους περί τα δύο μέτρα ψηλούς και με πάχος 45 εκατοστά. Γρήγορα αποκαλύφθηκε ότι ανάμεσά τους βρίσκονταν δύο πιθάρια ύψους δύο μέτρων το καθένα, τοποθετημένα πλαγιαστά και εν σειρά. Το ένα μέσα στο άλλο δηλαδή, ώστε το στόμιο του πρώτου να σφραγίζεται από την απόληξη του δεύτερου. Και δεν ήταν μόνον αυτό. Το αρχικό κλείσιμο της εισόδου ανάμεσα στους δύο τοίχους είχε μετακινηθεί στην αρχαιότητα για να περάσει ο πυθμένας ενός τρίτου πίθου, ανάλογου ύψους, σφραγίζοντας έτσι το στόμιο και του προηγούμενου. «Για κάποιον λόγο θέλησαν να ενώσουν αυτούς τους τρεις πίθους μεταξύ τους και αυτό συνιστά τη μοναδικότητα του ευρήματος, αφού τέτοιο τρόπο ταφής δεν είχαμε ξανασυναντήσει ως τώρα. Σπάνια όμως είναι και η κάλυψή τους με λίθους που σχημάτιζαν θόλο. Είχαμε δηλαδή έναν ψευδοθολωτό τάφο, οι μόνοι αντίστοιχοι του οποίου είναι τάφοι της Πρωτογεωμετρικής εποχής που έχουν έρθει στο φως στα Κρυά της Σητείας» λέει ο Ν.  Σταμπολίδης. Η απάντηση στο ερώτημα της ομαδοποίησης αυτών των πίθων δεν ήρθε μόνον από τα κτερίσματα (πλήθος κοσμημάτων τα οποία συνοδεύουν τις γυναικείες ταφές), αλλά και από την ενδελεχή ανθρωπολογική εξέταση των οστών, τα οποία βρέθηκαν μέσα σε αυτούς από τον καθηγητή Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, Νότη Αγελαράκη. Μία δυσπλασία των δοντιών η οποία μεταβιβάζεται από μάνα σε κόρη υπήρξε καθοριστική για τη διάγνωση.

Το Bήμα, Μ.Θερμού, 28/09/2008