Ιστορική κρήνη Κάτω Αμπελοκήπων Μεσσηνίας

Η παραδοσιακή κρήνη βρίσκεται στον οικισμό Κάτω Αμπελοκήπων του Δήμου Πύλου Νέστορος, στην νοτιοανατολική πλευρά των ορίων του οικισμού, σε απόσταση 200 μέτρων από το κέντρο του. Μορφολογικά ανήκει στον τύπο της απλής ανοικτής κρήνης και αποτελείται από πέτρινη παραλληλόγραμμη ορθογώνια κατασκευή, που έχει κατασκευαστεί με ιδιαίτερη τεχνική δεξιότητα. Είναι φτιαγμένη με λιθοδομή, που αποτελείται από κοινούς λίθους, πωρόλιθους και σχιστόπλακες της περιοχής, ενώ ως συνδετικό κονίαμα έχει χρησιμοποιηθεί κοινή λάσπη και κομμάτια κεραμιδιών βυζαντινού τύπου σε άτακτη διάταξη. Η κρήνη εκρέει πηγαίο νερό σταθερής ροής, το οποίο φτάνει στο σημείο μέσα από υπόγειο αγωγό ύδρευσης από κοντινή πηγή. Το μήκος της ορθογώνιας κατασκευής αγγίζει τα 3 μέτρα και το ύψος της ξεπερνά τα 2 μέτρα, ενώ στα δύο πλευρικά μέρη φέρει μικρού μήκους και ύψους πέτρινο τοίχο αντιστήριξης. Στην επίπεδη πρόσοψη και σε ύψος ενός περίπου μέτρου από το έδαφος ανοίγονται δύο στόμια εκροής (κρουνοί) του νερού που χύνονται σε δύο περίτεχνες λίθινες γούρνες (κούπες ή χούφτες). Το νερό εισέρχεται από το πίσω μέρος της ορθογώνιας κατασκευής και μέσω μιας καινοτόμου εσωτερικής διακλάδωσης μεταφέρει ισομερώς το νερό στα δύο στόμια εκροής.
Σχετικά με την χρονολόγηση της, η κατασκευή της κρήνης ανάγεται στο έτος 1908, σύμφωνα με την δυσδιάκριτη πλέον ανάγλυφη χρονολογία που βρίσκεται στο μέσο της πρόσοψής της. Πρόκειται για μια χρονική περίοδο, όπου, ο οικισμός ανήκε διοικητικά στον πρώην Δήμο Μεθώνης και παρουσιάζει μια αισθητή αύξηση του πληθυσμού, με αναμενόμενη ανάλογη αύξηση των αναγκών για ύδρευση. Εάν και η κρήνη είναι έργο ανωνύμων δημιουργών, όπως άλλωστε συμβαίνει με πολλά έργα του αγροτικού πολιτισμού, θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι οι χορηγοί των εξόδων κατασκευής της θα πρέπει να ήταν οι ίδιοι οι κάτοικοι του οικισμού. Η ονομασία της κρήνης προέρχεται από τα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά της και ονομάζεται από τους γηγενείς κατοίκους ως «Λιμπιά» (Λίμπα συνήθως σημαίνει κοίλωμα πέτρας πλήρες ύδατος, ενώ υποκοριστικά το λιμπί σημαίνει μικρή γούρνα ή δεξαμενή).
Στο ανοικτό πλάτωμα εμπρός από την κρήνη υπήρχε υποτυπώδες φυσικό πλακόστρωτο, όπου οι νοικοκυρές του οικισμού μέχρι την δεκαετία του 1970 έπλεναν τα ρούχα τους. Ακόμη, η κρήνη για περισσότερο από μισό αιώνα, έως τις αρχές της δεκαετίας του 1960, αποτελούσε την βασική εστία υδροδότησης του οικισμού. Έτσι, για το μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα αποτελούσε σημείο συνάντησης και επικοινωνίας, καθώς σε καθημερινή βάση οι κάτοικοι του οικισμού έφταναν εκεί για να προμηθευτούν το απαραίτητο νερό για τις ανάγκες της οικογένειάς τους. Παράλληλα, η κρήνη αποτελούσε ενδιάμεσο σταθμό ανάπαυλας και ξεκούρασης για ανθρώπους και ζώα της περιοχής, που κατευθύνονταν τόσο προς τις αγροτικές τους ασχολίες όσο και προς τους τρείς υδρόμυλους της κοντινής περιοχής, ενώ αποτελούσε σημείο ανεμελιάς και παιχνιδιών των παιδιών, στη διαδρομή τους για το ιστορικό διατηρητέο δημοτικό σχολείο του οικισμού.
Η κρήνη σήμερα δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα στατικά προβλήματα, ωστόσο τεχνικές αστοχίες συντήρησης και παρεμβάσεων των τελευταίων δεκαετιών έχουν αλλοίωση την τεχνική και αισθητική υπόστασή της. Παράλληλα, η αυτοφυής βλάστηση περιμετρικά της ορθογώνιας κατασκευής, καθώς και η αποσαθρώσεις σε ορισμένα σημεία του κονιάματος της πρόσοψης επιβαρύνουν περισσότερο την ιστορική κρήνη. Έτσι, κρίνονται απαραίτητες στοχευμένες εργασίες τεχνικής και αισθητικής αποκατάστασης, από εξειδικευμένους τεχνίτες, ώστε το αγροτικό μνημείο να επανέλθει, κατά το δυνατόν, στην αρχική του μορφή.
Αυτό το αγροτικό μνημείο παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, που βρίσκεται στην αρχή του Μονοπατιού των παλιών Υδρόμυλων που πρόσφατα δημιουργήθηκε – αναβίωσε (ύστερα από συλλογική πρωτοβουλία των κατοίκων του οικισμού), αλλά και στην περιοχή της αφετηρίας του σχεδιαζόμενου παραποτάμιου “Μηναγιώτικου Μονοπατιού Natura 2000” (που θα συνδέει τις πηγές με τις εκβολές του Μηναγιώτικου ρέματος στην περιοχή της Φοινικούντας), αποτελεί ένα ιδιαίτερο τοπόσημο, που χρήζει αποκατάστασης, προστασίας και ανάδειξης από την πολιτεία, καθώς συνιστά αναπόσπαστο μέρος της ιστορικής μνήμης και της πολιτιστικής κληρονομιάς της ππεριοχής.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, η παραδοσιακή κρήνη έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για την καταξιωμένη σε διεθνές επίπεδο καλλιτέχνιδα Joanna Kordos, καθώς έχει φιλοτεχνήσει πίνακα που αποθανατίζει την ιστορική κρήνη και ο οποίος θα παρουσιαστεί σε μελλοντική έκθεσή της, με στόχο να αναδείξει την πολιτιστική κληρονομία και τη βιοποικιλότητα αυτής της ιδιαίτερης περιοχής της Νότιας Μεσσηνίας. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι, δίπλα στην ιστορική κρήνη βρίσκεται μια αιωνόβια βελανιδιά, η οποία είναι υποψήφια προς ένταξη στον κατάλογο των διατηρητέων μνημείων της φύσης της Ελλάδας.