Η Καρθαία Κέας με τα μνημεία της αρχαίας πόλης υποδειγματικά συντηρημένα μέσα στο φυσικό τοπίο που, επίσης, ανέδειξαν οι Έλληνες αρχαιολόγοι αποδίδεται στο κοινό στις 15 και 16 Σεπτεμβρίου, με ένα διήμερο εορταστικών εκδηλώσεων που διοργανώνει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων σε συνεργασία με τον Δήμο Κέας και υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου.

Για να αποκαλύψουν στους επισκέπτες την ποιότητα του έργου συντήρησης και ανάδειξης της αρχαίας Καρθαίας, ένα έργο που κέρδισε το βραβείο της πολιτιστικής κληρονομιάς Europa Nostra 2017 «για την ανάκτηση και την ανάδειξη του Κλασικού τοπίου της Ευρώπης» όπως τόνισε η κριτική επιτροπή. Μέσα σ’ αυτό το τοπίο ανυπέρβλητης ομορφιάς που παραμένει ακατοίκητο και αυθεντικό από την αρχαιότητα στη νοτιοανατολική ακτή του νησιού, θα ηχήσει την Παρασκευή 15 Σεπτεμβρίου για πρώτη φορά μετά από αιώνες το θέατρο της αρχαίας πόλης. Ένα μικρό κομψοτέχνημα σε απόσταση περίπου 80 μ. από τη θάλασσα, μέσα σε φυσική κοιλότητα του λόφου, στην άκρη του οποίου απλώνεται η ακρόπολη της αρχαίας πόλης. Χωρίς μικροφωνικές εγκαταστάσεις, χωρίς γεννήτριες, χωρίς ρεύμα, με το φως της ημέρας όπως συνέβαινε στην αρχαιότητα, θα διαβαστεί η ακροτελεύτια Ραψωδία «Ω» της Ιλιάδας σε μετάφραση του αείμνηστου Δημήτρη Μαρωνίτη. Από την ηθοποιό Μαρία Σκουλά και τον συνθέτη Κορνήλιο Σελαμσή και με τη συνοδεία τεσσάρων μουσικών με κλασικά και παραδοσιακά όργανα σε πρωτότυπες συνθέσεις του Βαγγέλη Τούντα, εμπνευσμένες από τη μουσική παράδοση της Κέας. Στο διήμερο θα γίνει ξενάγηση από το επιστημονικό προσωπικό της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, στον αρχαιολογικό χώρο της Καρθαίας.

Έργο ζωής

«Έχετε περπατήσει τον λόφο ως τα αρχαία; Ελπίζω να μας βοηθήσει ο καιρός να μην φυσάει νοτιάς, σ’ αυτό το σημείο του νησιού το πιάνει. Ή αν φυσά να είναι μόνο λίγα μποφόρ» μας λέει χαμογελώντας ενόψει των εκδηλώσεων, η πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του έργου, ομότιμη καθηγήτρια κλασικής αρχαιολογίας ΕΚΠΑ, Εύα Σημαντώνη-Μπουρνιά. Ο αρχαιολογικός χώρος στην Καρθαία είναι προσιτός είτε από θαλάσσης με βάρκα είτε με τα πόδια από ξηράς, μέσα από τα αρχαία μονοπάτια. Ίσως γι’ αυτό το φυσικό τοπίο της έμεινε σχεδόν αναλλοίωτο. «Ούτε τα υλικά είναι εύκολο να μεταφερθούν έως εδώ ούτε οι εργάτες μπορούν εύκολα να έρθουν να δουλέψουν».

Περιγράφει το οικοσύστημα της περιοχής, ζώα, ερπετά, πτηνά, που ζουν και αναπαράγονται σε αυτό το αρχαιολογικό πάρκο. Μιλά για το τοπίο την άνοιξη με τα ανθισμένα κυκλάμινα, τους κρόκους, τις πικροδάφνες δίπλα στους χείμαρρους που πλαισιώνουν την ακρόπολη, μία ποικιλία φυτών που ξαναφυτρώνει παρόμοια εδώ και χιλιετίες. Και επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ την προσπάθεια της επιστημονικής επιτροπής και των συνεργείων «να μην πειραχτεί τίποτε από το φυσικό τοπίο, να παραμείνει το γνήσιο της Αρχαϊκής εποχής. Η ιδέα, ήδη από το 1994, για ένα αρχαιολογικό πάρκο υλοποιήθηκε εδώ πλήρως» τονίζει.

Η κα Σημαντώνη αναφέρεται στο ιστορικό του έργου ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου και διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος. «Από τη δεκαετία του ’80 και για δεκαπέντε χρόνια, η διεπιστημονική ομάδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και του τμήματος Αρχαιολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπό τη Λίνα Μενδώνη εργάστηκαν στην Καρθαία Κέας και επανέφεραν την Καρθαία στο αρχαιολογικό προσκήνιο, ερευνώντας παράλληλα όλη τη χώρα γύρω από το άστυ. Διότι από τη δεκαετία του ’60 και τις εργασίες της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας όταν έφορος αρχαιοτήτων Κυκλάδων ήταν ο Ν. Ζαφειρόπουλος και επιμελητής ο Χρ. Ντούμας, έως τη δεκαετία του ’80 που ανέλαβε η διεπιστημονική ομάδα, η Καρθαία είχε ουσιαστικά ξεχαστεί». Την περίοδο 2002-2008 πραγματοποιήθηκε στην Καρθαία από την Επιστημονική Επιτροπή με επικεφαλής την Εύα Σημαντώνη-Μπουρνιά ένα μεγάλο έργο, με χρηματοδότηση από το Γ’ ΚΠΣ, που είχε ως αποτέλεσμα την αναστήλωση και ανάδειξη των πιο επιβλητικών δημόσιων οικοδομημάτων της αρχαίας πόλης. Από το 2011 έως το 2016 υλοποιήθηκε το δεύτερο μεγάλο έργο από την ίδια Επιτροπή, με χρηματοδότηση ΕΣΠΑ.

Τα μνημεία

Η Καρθαία υπήρξε μία από τις τέσσερις αρχαίες πόλεις-κράτη που αναπτύχθηκαν στην Κέα και έφτασε σε περίοδο ακμής τον 6ο και 5ο αιώνα π.Χ. Ήταν μέλος της Β’ Αθηναϊκής Συμμαχίας και η οικονομία της στηριζόταν στην εξαγωγή μίλτου (ορυκτό που χρησιμοποιούνταν κυρίως στη ναυπηγική) στην Αθήνα.

Στα λείψανα της αρχαίας Καρθαίας αναστηλώθηκαν πέντε οικοδομήματα: δύο αρχαϊκοί ναοί – ο ένας της «Αθηνάς» (περί το 500 π.Χ.) και ένας του Απόλλωνα Πυθίου (530 π.Χ.), το κτίριο που συμβατικά ονομάζεται D και του οποίου, όπως εξηγεί η κα Σημαντώνη «η χρήση δεν είναι απόλυτα βεβαιωμένη, ουσιαστικά πρόκειται για μία επανακατασκευή ενός παλαιότερου κτιρίου που ήταν κλασικό». Το Πρόπυλο του 5ου αιώνα π.Χ. και το θέατρο που «χρονολογείται με ακρίβεια στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ., υστεροκλασικό δηλαδή, χωρητικότητας 800 θέσεων. Στην εποχή μας χωρά 350 θέσεις πλάτους 45 εκ., διαθέτει 4 κερκίδες, κυκλική ορχήστρα και δεν έχει προεδρείο. Καταστράφηκαν από την πάροδο του χρόνου και κυρίως από τη λιθαρπαγή – τότε που οι ντόπιοι έκλεβαν πέτρες για να φτιάξουν τις κατοικίες, τα μαντριά τους κ.λπ.» λέει η ίδια. Όσο για τη σκηνή του θεάτρου «έχει σε μεγάλο βαθμό καταστραφεί από ρωμαϊκά λουτρά, τα οποία σώζονται σε εξαιρετικά καλή κατάσταση διότι τα έχουμε θάψει» λέει η κα Σημαντώνη και επαναλαμβάνει τη γνωστή ρήση των αρχαιολόγων: «Ο καλύτερος τρόπος για να συντηρήσεις τα αρχαία είναι να τα ξανασκεπάσεις». Πάντως στη συγκεκριμένη περίπτωση «τα λουτρά χρειάζονται περαιτέρω έρευνα και αναστήλωση, αξίζουν τον κόπο» επισημαίνει.

Λιτή και «σεμνή» παρέμβαση

Οι αναστηλώσεις έχουν γίνει με τρόπο που δεν χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας. «Τις φροντίσαμε σαν να ήταν, περίπου, στο σπίτι μας. Είναι γερές κατασκευές, θα κρατήσουν μία δεκαετία, τουλάχιστον. Φυσικά μετά χαλάνε όπως συμβαίνει με όλα τα υλικά» λέει η κα Σημαντώνη.

Πιστεύει ότι οι αρχαιολόγοι «αυτοπεριορίστηκαν» γιατί δεν θέλησαν από άποψη, να υπερβούν τα εσκαμμένα. «Είχαμε τις γνώσεις και τις δυνατότητες να κάνουμε πολύ παραπάνω. Το θεωρητικό μας πλαίσιο, όμως, είναι ότι η παρέμβαση πρέπει να γίνει έως ότου γίνει κατανοητό το μνημείο. Να το αφήσεις όπως το παρέλαβες, αναδεδειγμένο, στερεωμένο, να μπορεί να το καταλάβει ο θεατής, ο επισκέπτης που δεν έχει ειδικές γνώσεις, να του δώσεις την τρίτη διάσταση στον βαθμό που επιτρέπουν τα λείψανα, αλλά να μην αρχίσεις να φτιάχνεις επάνω εποικοδόμημα και το μετατρέψεις σε… Disneyland».