Μία από τις πιο πολυσυζητημένες εξελίξεις στην ιστορία του ανθρώπου είναι η μετάβαση από το στάδιο των γεωργών-τροφοσυλλεκτών σε εκείνο των γεωργών. Πρόσφατο τεύχος του περιοδικού Science παρουσιάζει τα συμπεράσματα μελέτης μιας ομάδας Σουηδών και Δανών επιστημόνων που δείχνουν ότι η διάδοση της γεωργίας στη Βόρεια Ευρώπη έγινε μέσω της μετανάστευσης λαών από τη Νότια Ευρώπη.

Οι ερευνητές ισχυρίζονται ότι η γενετική ποικιλομορφία των σημερινών Ευρωπαίων έχει τις ρίζες της στους αγρότες της Εποχής του Λίθου που μετακινήθηκαν προς τον Βορρά. Η θεωρία αυτή βασίζεται στην ανάλυση γονιδιακών καταλοίπων κυνηγών-τροφοσυλλεκτών.

Κάτι που έκανε εντύπωση στους ειδικούς είναι ότι οι αγρότες της Λίθινης Εποχής και οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες της ίδιας περιόδου είχαν εντελώς διαφορετικά γενετικά χαρακτηριστικά, παρότι συνυπήρχαν στην ουσία για περισσότερα από χίλια χρόνια.

Η γεωργία αναπτύχθηκε στη Μέση Ανατολή πριν από 11.000 χρόνια περίπου, ενώ πριν από 5.000 έτη είχε κυριαρχήσει στο μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής Ευρώπης. Το πώς διαδόθηκε η γεωργία και πώς επηρέασε τους ανθρώπους που ζούσαν στην Ευρώπη συζητιέται εδώ και 100 χρόνια σχεδόν. Προηγούμενες μελέτες είχαν στη διάθεσή τους ελάχιστα γενετικά δεδομένα, γι’ αυτό και οι απαντήσεις που δίνονταν κατά καιρούς δεν γίνονταν ομόφωνα αποδεκτές από τους επιστήμονες. Ήταν η γεωργία μια ιδέα που μεταδόθηκε σε όλη την Ευρώπη ή ένα σύνολο μεθόδων που οι μετανάστες έφερναν μαζί τους φτάνοντας στις διάφορες περιοχές της Γηραιάς Ηπείρου;

«Πολλές προσπάθειες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που χρησιμοποίησαν τις γνώσεις της γενετικής, έχουν γίνει προκειμένου να αντιμετωπιστεί το ερώτημα, καθώς η αναγνώριση της σημασίας που είχε η εξάπλωση της γεωργίας τοποθετείται περίπου 100 χρόνια πριν» λέει ο Anders Götherström του Κέντρου Εξελικτικής Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης. «Η επιτυχία της έρευνάς μας ήταν συνάρτηση της πρόσβασης που είχαμε σε καλό υλικό, των σύγχρονων εργαστηριακών μεθόδων και μιας υψηλού επιπέδου τεχνογνωσίας».

Η εν λόγω μελέτη υπαγόρευσε τη χρήση προηγμένων μεθόδων ανάλυσης του DNA, προκειμένου να χαρακτηριστούν περίπου 250 εκατομμύρια ζεύγη βάσης τεσσάρων ανθρώπινων σκελετών που έζησαν την Εποχή του Λίθου, 5.000 χρόνια πριν. Και μόνο για να διαπιστωθεί ότι το DNA που λαμβάνει κανείς από το αρχαιολογικό υλικό είναι πραγματικά παλαιό και «αμόλυντο» από σύγχρονο DNA απαιτεί προηγμένες μεθόδους μοριακής βιολογίας και στατιστικής.

Η έρευνα συμπεριέλαβε χιλιάδες γενετικούς δείκτες από τέσσερα άτομα της Εποχής του Λίθου, εκ των οποίων τρία ήταν κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες και ένας ανήκε σε γεωργικό πολιτισμό. Όλα τα αρχαιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι ο γεωργός της Εποχής του Λίθου ήταν αντιπροσωπευτικό δείγμα της εποχής και της πληθυσμιακής ομάδας του, και ότι γεννήθηκε και μεγάλωσε κοντά στον τόπο της ταφής του. Οι ερευνητές συνέκριναν τα αποτελέσματα με έναν μεγάλο αριθμό γενετικών δεδομένων σύγχρονων ατόμων.

«Το γενετικό προφίλ του γεωργού της Εποχής του Λίθου ταίριαζε με εκείνο ανθρώπων που σήμερα ζουν στην περιοχή της Μεσογείου, για παράδειγμα, στην Κύπρο», λέει ο Pontus Skoglund, υποψήφιος διδάκτορας που ανέπτυξε νέες αναλυτικές μεθόδους οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν στη συγκεκριμένη έρευνα. «Οι τρεις κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες της ίδιας περιόδου ομοίαζαν σε Βορειοευρωπαίους εν γένει, χωρίς να ταυτίζονται [γενετικά] απαραιτήτως με κάποια συγκεκριμένη ομάδα».

Κατά συνέπεια, οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η αγροτική επανάσταση πυροδοτήθηκε από ανθρώπους που μετοίκησαν στη Βόρεια Ευρώπη και προέρχονταν από το νότο της. Επίσης, ότι ζούσαν μαζί, παράλληλα, με τους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες για πολλές γενεές, και ότι λόγω των επιμειξιών μεταξύ τους υπάρχει σήμερα η γενετική ποικιλομορφία των Ευρωπαίων.

Φαίνεται πως η διαδικασία αυτή των επιμειξιών είχε τελικά ως αποτέλεσμα σήμερα κανένας να μην έχει το ίδιο γενετικό προφίλ με τους αρχικούς κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες, παρότι εκπροσωπούνται στη γενετική κληρονομιά των σύγχρονων Ευρωπαίων, όπως υποστηρίζει ο Pontus Skoglund.

O Jan Storå, ερευνητής του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης λέει: «Η αρχαιολογία έχει εξελιχθεί σε ένα άκρως ενδιαφέρον, διεπιστημονικό πεδίο. Έχουμε στη διάθεσή μας νέα, συγκεκριμένα βιολογικά δεδομένα για τους ανθρώπους της Εποχής του Λίθου, τα οποία μας παρέχουν το απαραίτητο έδαφος για συζητήσεις σχετικά με την προέλευση, τη μετακίνηση και τα κοινωνικά δίκτυα μιας περιόδου που βρέθηκε τελευταία στο επίκεντρο ζωηρών συζητήσεων. Οι επιστημονικές έρευνες DNA έχουν διευρύνει τις βάσεις για συναρπαστικές συζητήσεις στο πλαίσιο της αρχαιολογίας τα τελευταία χρόνια».