Πολλές φορές μιλάμε για την άλλη Ελλάδα στην οποία αξίζει να ελπίζουμε. Ε, η Πολυξένη Αδάμ-Βελένη είναι από εκείνους που την ενσαρκώνουν. Η διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης δεν είναι απλώς μια μορφωμένη και πολύ ικανή αρχαιολόγος. Είναι συγχρόνως εκείνη η γυναίκα που έκλεισε τη συμφωνία με το Μουσείο του Λούβρου για την έκθεση «Στο βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου – Η αρχαία Μακεδονία», αυτή που έσπασε το ταμπού με το Βρετανικό Μουσείο και ετοιμάζει κοινή έκθεση την άνοιξη με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, η ίδια που φέρνει στο μουσείο μικρούς και μεγάλους, αυξάνοντας τα έσοδά του και οργανώνοντας μια σειρά δράσεων, χωρίς μεγάλα έξοδα.

Γυναίκα με τσαγανό και ανοιχτή ματιά, άνοιξε το μουσείο στο θέατρο και τη μουσική, δέχεται παιδιά το βράδυ σε συνεργασία με τον δήμο Θεσσαλονίκης για την ανεπανάληπτη εμπειρία «μιας νύχτας στο μουσείο», προτρέπει το κοινό και να αγγίζει και να φωτογραφίζει τα εκθέματα: «να νιώθει άνετα όπως στο σπίτι του».

«Δεν υπάρχουν επιτυχημένες συνταγές. Χρειάζεται να είμαστε ανοιχτοί και όχι σοβαροφανείς», λέει στη συνάντησή μας, ένα βράδυ μετά από ένα κουραστικό Συμβούλιο Μουσείων στην Αθήνα. «Το μουσείο πρέπει να είναι ένας ζωντανός οργανισμός πολιτισμού και καλλιέργειας των μουσών. Μουσείο θα πει όλες οι μούσες κι όχι προθήκες στις οποίες βλέπω τα αρχαία αλλά δεν τα αγγίζω. Έτσι σε απωθούν. Έχω φύγει κι εγώ τρέχοντας από μουσείο, γιατί ήταν βαρετό».

Τρεις προϊστάμενοι την καθόρισαν: Κατερίνα Ρωμιοπούλου, Μαίρη Σιγανίδου, Ιουλία Βοκοτοπούλου. Κι αυτό που έμαθε είναι να εμπνέει τους ανθρώπους γύρω της. Η αλήθεια είναι πως ούτε εφεδρείες, ούτε η κρίση, τίποτα δεν μοιάζει να τους πτοεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Προγραμματίζουν και υλοποιούν. «Το αίσθημα ότι είμαστε χάλια, βυθίζει δεν προχωρά. Εμείς, δεν το βάζουμε κάτω». Βοηθούν όμως και οι αντιλήψεις. «Δεν έχω υφισταμένους αλλά μόνο συνεργάτες και ανθρώπους που χτίζουν πάνω στις ιδέες τους και μάλιστα 4-5 άτομα ικανά να γίνουν διευθυντές».

Το Παρίσι η Πολυξένη Αδάμ-Βελένη το γνωρίζει καλά. Γιατί εκτός από τις σπουδές αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο έχει και εκείνες στο θέατρο. Αυτές άλλωστε την έφεραν πολλές φορές στην ανοιχτή πολιτιστικά γαλλική πρωτεύουσα είτε ως φοιτήτρια στο τμήμα θεάτρου του Πανεπιστημίου Sorbonne III είτε για να διδάξει στο μεταπτυχιακό τμήμα. Αλλά η εμπειρία της έκθεσης στο Λούβρο ήταν διαφορετική.

«Βρέθηκα σε μια άλλη διάσταση με άλλα μεγέθη, εξειδίκευση, πολλά συνεργεία γύρω μου. Άλλοι να φτιάχνουν τα αγκιστράκια για τα αρχαία, άλλοι να τα καρφώνουν, άλλοι να ανοίγουν τα τζάμια στις προθήκες… Μπορούμε να υπερηφανευτούμε ότι είμαστε πιο γρήγοροι και πιο ευρηματικοί και ότι δεν κολλάμε σε ειδικότητες. Όταν χρειάζεται κοιτάμε τον στόχο και όχι τα σκαλιά πιο πριν», λέει η διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης που μαζί με τη Λίλιαν Αχειλαρά (επίτιμη έφορος, 16η Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων) και τη Μαρία Λιλιμπάκη-Ακαμάτη (επίτιμη έφορος Αρχαιοτήτων) ετοίμασαν από ελληνικής πλευράς την έκθεση.

Στην Ελλάδα, ο διευθυντής του μουσείου θα καρφώσει αν χρειαστεί, θα καταπιαστεί ακόμη και με το σφουγγάρισμα. Όπως έκανε και η ίδια σε μια πλημμύρα που αναστάτωσε το μουσείο. Στο μεγάλα μουσεία του εξωτερικού τα όρια είναι σαφή. Η ιεραρχία δεν επιτρέπει τέτοιες οικειότητες. Ποιος άλλωστε θα μπορούσε να φανταστεί τον Ανρί Λουαρέτ (πρόεδρο και διευθυντή του Λούβρου) που όλοι τον τρέμουν, σε τέτοια δράση;

Δεν χρειάζεται σύγκρουση αλλά σύγκλιση

– Ποιος είναι ο εχθρός των δημόσιων μουσείων μας;

– Η στατικότητα, η έλλειψη φαντασίας και ο καθωσπρεπισμός που υπάρχουν. Το μουσείο πρέπει να εγείρει τα συναισθήματα του επισκέπτη. Πρέπει να κάνεις σενάρια, να πλάθεις ιστορίες τεκμηριωμένες χρησιμοποιώντας τα δεδομένα σου, στοχεύοντας στον φαντασιακό και στον συναισθηματικό κόσμο του. Ακόμη και στο θυμικό του. Τους πρώτους που πρέπει πρώτα να κερδίσει ένα μουσείο είναι το κοινό της πόλης του. Αυτοί είναι οι υποστηρικτές του. Να έρχονται σε όλες τις δράσεις του. Εμείς έχουμε πολλές δραστηριότητες που προσφέρονται δωρεάν. Όπως συνέβη με την παράσταση του Σπ. Βραχωρίτη. Οι ίδιοι οι καλλιτέχνες έρχονται, μας λένε ιδέες τους και δέχονται να κάνουν πράγματα χωρίς αμοιβή.

– Πώς πείθετε τους χορηγούς να βάλουν το χέρι στην τσέπη; Γιατί το υπουργείο Πολιτισμού είναι γνωστό ότι δεν έχει.

– Όλα αυτά που κάνουμε δεν απαιτούν τρομερές χρηματοδοτήσεις. Η φαντασία κάνει θαύματα όπως και η διάθεση για δουλειά. Μας βοηθάνε πολύ οι Φίλοι του Μουσείου. Σκεφτείτε ότι στα 5,5 χρόνια που είμαι στο Αρχαιολογικό μεταξύ άλλων κάναμε και 14 επιστημονικές εκδόσεις.

– Η κίνηση των πέντε μουσείων (Αρχαιολογικό, Βυζαντινού Πολιτισμού, Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Μακεδονικό Μουσείο και το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών) που καταφέρατε όλοι οι διευθυντές και αποτελεί σταθμό για τη μουσειακή συνεργασία γιατί δεν γίνεται και σε άλλες πόλεις;

– Εμείς ξεπεράσαμε την εσωστρέφειά μας, τον εγωκεντρισμό μας, δεν δρούμε ανταγωνιστικά. Μπορούμε όλοι να έχουμε δρόμους παράλληλους που κάποια στιγμή μπορούν να συναντηθούν. Δεν χρειάζεται σύγκρουση αλλά σύγκλιση για να γίνουν τα μουσεία πιο ελκυστικά.

– Χρειάζονται αλλαγές στο νομικό καθεστώς των κρατικών μουσείων;

– Δεν συμφωνώ με την άποψη να γίνουν νομικά πρόσωπα γιατί αυτό ενέχει σοβαρούς κινδύνους. Δεν είναι σίγουρο ότι θα υπάρχουν τα εχέγγυα σε μια τέτοια περίπτωση και οι δικλίδες ασφαλείας ώστε στα διοικητικά συμβούλια να υπάρχουν και άνθρωποι που γνωρίζουν από μουσεία κι όχι κάποιοι που θα βρουν μια θέση γοήτρου. Σε μια τέτοια περίπτωση μπορεί να τιναχτούν τα πάντα στον αέρα.

– Η έκθεση στο Λούβρο έχει μεγάλη επιτυχία στο Παρίσι, αλλά η Αθήνα μάλλον δεν της δίνει την απαραίτητη προσοχή. Αισθάνεστε πικρία;

– Κάποια στιγμή θα φανεί. Κάποιοι αναρωτήθηκαν γιατί δεν ξεκίνησε από την Αθήνα η έκθεση και να καταλήξει στο Λούβρο. Η Θεσσαλονίκη δεν είναι άλλη χώρα. Όποιος ήθελε μπορούσε να επισκεφθεί το μουσείο.

– Την ώρα που οι γείτονές μας υψώνουν αγάλματα για τον Μ. Αλέξανδρο, η Ελλάδα εκμεταλλεύεται τον πλούτο της Μακεδονίας όπως θα μπορούσε;

– Έχουμε όλα τα στοιχεία με το μέρος μας. Η έκθεση στο Λούβρο παραθέτει τα επιστημονικά στοιχεία χωρίς να μπει στο παιχνίδι του εθνικισμού. Την περασμένη άνοιξη τα μπλογκς των Σκοπιανών απειλούσαν ότι δεν θα αφήσουν να γίνουν τα εγκαίνια. Δεν τόλμησαν να κάνουν τίποτα. Γιατί όπως είπε ο Ζιλιέν Λουκέζι (πρώην διευθυντής του γαλλικού ινστιτούτου στη Θεσσαλονίκη), «αυτή η έκθεση δεν τους έδωσε κανένα περιθώριο».

Σε τρεις μήνες 500.000 επισκέψεις

«Οι Γάλλοι εκτιμούν πολύ τον ελληνικό λαό γιατί γνωρίζουν ότι ο γαλλικός διαφωτισμός έχει πατήσει πάνω στο ελληνικό πνεύμα». Η έκθεση «Στο Βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου-Η Αρχαία Μακεδονία», τονώνει το καταβαραθρωμένο ηθικό μας σε πολλά επίπεδα σχηματίζοντας καθημερινά ουρές δύο και τριών ωρών από τον κόσμο που θέλει να δει την ιστορία της αρχαίας Μακεδονίας από τον 15ο αι. μέχρι τις αρχές του 5ου αι. π.Χ.

Η Σοφί Ντεκάν, η επιμελήτρια της έκθεσης και υπεύθυνη του τμήματος ελληνικών, ετρουσκικών και ρωμαϊκών αρχαιοτήτων και «τρομερή φιλέλλην», ήταν η κινητήριος δύναμη για να γίνει αυτή η έκθεση η οποία κόστισε 2 εκατ. ευρώ και τίποτε για το ελληνικό Δημόσιο. Έξυπνη εξαγωγή πολιτισμού και άψογη συνεργασία των δύο πλευρών για μια διοργάνωση που αγγίζει τους 5.000 επισκέπτες καθημερινά, ενώ την Τετάρτη και την Παρασκευή που το μουσείο μένει ανοιχτό ως τις 10 το βράδυ, φτάνει τα 7.000 άτομα. Τι σημαίνει σε απλούς αριθμούς; Ότι τους τρεις μήνες που θα μείνει ανοιχτή θα δεχτεί γύρω στους 500.000 επισκέπτες. «Έκπληξη και για τους ίδιους τους Γάλλους». Ειδικά για τους ιστορικούς τέχνης του Λούβρου οι οποίοι τα τελευταία χρόνια υποστηρίζουν ότι οι αρχαιότητες δεν πουλάνε. Να όμως που διαψεύστηκαν. «Τώρα οι ιστορικοί της τέχνης τρίβουν τα μάτια τους, ενώ οι αρχαιολόγοι του Λούβρου τα χέρια τους», λέει ευχαριστημένη η κ. Βελένη η οποία, πάντως, δεν περιορίζεται μόνο στην αρχαιολογία. Όταν δεν γράφει παιδικά θεατρικά έργα, ξενυχτά ζωγραφίζοντας ή γράφοντας ποιήματα και στίχους. Σαν τις «Στιγμές» σε μουσική Νίκου Παπάζογλου που είναι από τα ωραιότερα τραγούδια. Και μέσα σε όλα αυτά μητέρα τριών παιδιών (30, 24 και 21 ετών) που απέκτησαν με τον σύζυγό της, καθηγητή βυζαντινής αρχαιολογίας Γιώργο Βελένη. Μια διαφορετική αγωνία: «Η γενιά μου, αυτή του Πολυτεχνείου, κατέστρεψε τη γενιά των παιδιών μας. Τους δώσαμε όσα περισσότερα εφόδια μπορούσαμε, γιατί η περιουσία καθενός είναι το μυαλό και η παιδεία του. Πάντως Έλληνας είναι κανείς παντού».

Οι εκθέσεις το 2012

Το αφιέρωμα «Το Λούβρο στη Θεσσαλονίκη» το οποίο φωτίζει τον γαλλικό διαφωτισμό μιλώντας για τις απαρχές του από το ελληνικό πνεύμα και τη φιλοσοφία, δεν περιλαμβάνει μόνο τα γλυπτά έργα Γάλλων διαφωτιστών που θα στείλουν οι Γάλλοι στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Στο Τελλόγλειο, το Λούβρο δίνει σχέδια του 16ου, 17ου, 18ου και των αρχών των 19ου αι., στο Βυζαντινού Πολιτισμού έναν ιδιαίτερο σταυρό ενώ στα υπόλοιπα μουσεία της «κίνησης των 5», από έναν πίνακα.

Το Αρχαιολογικό Θεσσαλονίκης ετοιμάζεται και για την κοινή έκθεση με το Βρετανικό Μουσείο το οποίο στέλνει τον Μάρτιο αρχαιολογικά σύνολα από αυτά που ανέσκαψαν οι Άγγλοι και Γάλλοι επιστήμονες στα εδάφη της Μακεδονίας πριν και μετά τον Α′ Παγκόσμιο Πόλεμο. Για την ίδια χρονιά σχεδιάζεται το αφιέρωμα στους πρόσφυγες από την περιοχή της ανατολικής Θράκης με τη συλλογή της Ραιδεστού αλλά και τη νέα παράσταση του Σπύρου Βραχωρίτη ο οποίος σκηνοθετεί τη «Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου». Κι αν όλα αυτά είναι τον καινούργιο χρόνο, ο Δεκέμβριος μπαίνει με την έκθεση «Έλληνες και Φοίνικες στο Αιγαίο» και μια φωτογραφική για τις αρχαιότητες στην Ιορδανία.