Φιάλη leyden – Λουγδουνική λάγηνος, πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα όργανα της έκθεσης επιστημονικών οργάνων του Μουσείου Ιστορίας.
Χρονολογείται από τα μέσα του 19ου αιώνα. Η φιάλη leyden εφευρέθηκε σχεδόν ταυτόχρονα και ανεξάρτητα από δύο εφευρέτες,τον Γερμανό Ewald Georg von Kleist (1745) και τον Ολλανδό Pieter van Musschenbroek (1746).
Το όνομά της το οφείλει στην πόλη του Leiden όπου ζούσε και εργαζόταν ο τελευταίος. Η φιάλη leyden αποτέλεσε διάσημο εξάρτημα μελέτης πειραμάτων στατικού ηλεκτρισμού πριν την εφεύρεση της στήλης του Βόλτα, δηλαδή κατά την εποχή 1750-1800.
Σειρά φιαλών leyden συνδεδεμένων μεταξύ τους, όταν εκκενωνόταν, μπορούσε να σκοτώσει μικρά ζώα. Το σχήμα της συσκευής προέκυψε από την ιδέα ότι ο ηλεκτρισμός είναι ένα λεπτοφυές ρευστό, το οποίο ίσως, θα μπορούσε να αποθηκευτεί σε ένα ποτήρι με νερό.
Η αρχική έκδοση της φιάλης ήταν ένα δοχείο με νερό το οποίο ο πειραματιστής κρατούσε με το χέρι και στο οποίο εισερχόταν μια μικρή αλυσίδα φορτισμένη από την ηλεκτρική μηχανή.
Στη συνέχεια, το νερό αντικαταστάθηκε με μέταλλο που τοποθετούνταν εσωτερικά, ενώ το χέρι του πειραματιστή αντικατέστησε αγώγιμο μέταλλο που κάλυπτε εξωτερικά τη φιάλη (Conant, J.B. & Nash, L. (eds.) (1957/1966), Harvard, Case Histories in Εxperimental Science (Vol. 2). Harvard University Press, pp. 591-596).
Σήμερα γνωρίζουμε ότι η φιάλη leyden αποτελεί τον πρώτο στην ιστορία πυκνωτή και η δυνατότητά του να αποθηκεύει ηλεκτρικό φορτίο οφείλεται στο γεγονός ότι αποτελείται από έναν μονωτή (που είναι το γυαλί) που βρίσκεται μεταξύ δύο αγωγών. Ο ένας αγωγός είναι το μέταλλο που βρίσκεται εσωτερικά (στη φιάλη της έκθεσης του Μουσείου καταλήγει σε γάντζο, ώστε η φιάλη να μπορεί να κρεμαστεί σε αγωγό ηλεκτροστατικής μηχανής). Ο δεύτερος αγωγός βρίσκεται εξωτερικά και αποτελείται από κασσίτερο που καλύπτει το γυαλί.
Το πείραμα του Musschenbroek: το ηλεκτρικό φορτίο που έχει παραχθεί με τη βοήθεια της ηλεκτρικής μηχανής διέρχεται μέσα από αλυσίδα σε κάνη όπλου που είναι κρεμασμένη οριζόντια από το ταβάνι. Με τη βοήθεια δεύτερης μικρής αλυσίδας το φορτίο περνάει μέσα στο ποτήρι με το νερό (Deschanel, A.P. (1876). Elementary Treatise on Natural Philosophy, Part 3: Electricity and Magnetism. Everett, J.D. (ed.), New York: D. Appleton and Co, fi g. 382, p. 570).
Κατασκευαστής: Άγνωστος (πιθανά γαλλικής κατασκευής)
Χρόνος κατασκευής: Μέσα 19ου αιώνα.
Διαστάσεις: 0,42 x 0,10 m
Επιστημονική έρευνα-τεκμηρίωση:
Τάκης Λάζος (Ιστορικός των Φυσικών Επιστημών)
Φλώρα Πάπαρου (Ιστορικός των Φυσικών Επιστημών)