Το σημερινό μουσείο Θηβών αποτελεί το τρίτο στη σειρά στη συγκεκριμένη θέση. Από το 1894 δημιουργήθηκε στη Θήβα μικρή αρχαιολογική συλλογή, η οποία στεγαζόταν στο κτήριο του υπάρχοντος τότε στρατώνα, δίπλα στον μεσαιωνικό πύργο. Στη περισυλλογή των αρχαιοτήτων της πρώτης συλλογής συνέβαλε η Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, με επιφανές μέλος της τον Π. Σταματάκη, ο οποίος είχε αναλάβει το δύσκολο έργο της διάσωσης των αρχαιοτήτων από την ενδημούσα τότε αρχαιοκαπηλία. Οι αρχαιότητες που προήλθαν από τις περισυλλογές και τις πρώτες ανασκαφές στεγάστηκαν το 1905 στο ανεγερθέν, με δαπάνες της Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης, ένα μικρό διώροφο οίκημα, το οποίο προήλθε από τη μετατροπή του στρατώνα. Την πρώτη έκθεση έστησε ο Αντώνιος Κεραμόπουλλος.
Προπολεμικά, κατά την περίοδο των εχθροπραξιών και μέχρι περίπου το 1950, μια πλειάδα αρχαιολόγων πέρασε από τη Θήβα, ανάμεσα στους οποίους ξεχώρισε η μορφή του Χρήστου Καρούζου, που άφησε τη σφραγίδα του με τον λαμπρό πρώτο «Οδηγό του Μουσείου της Θήβας» και που εργάστηκε αποτελεσματικά για να περισωθούν οι αρχαιότητες του μουσείου στα χρόνια του πολέμου και της Κατοχής.
Με την απελευθέρωση, το μικρό παλαιό μουσείο της πόλης παρέμεινε για αρκετά χρόνια κλειστό και κατόπιν, το 1950, αποφασίστηκε η κατεδάφισή του και η ανέγερση στη θέση του νέου και μεγαλύτερου. Τα εγκαίνια του δεύτερου μουσείου έγιναν στις 9 Δεκεμβρίου 1962, τρεις περίπου μήνες μετά το θάνατο του Ιωάννη Θρεψιάδη, που έως σχεδόν τις τελευταίες του ημέρες εργάστηκε με ενθουσιασμό για την ολοκλήρωση της νέας έκθεσης. Το δεύτερο αυτό μουσείο, με περιορισμένες κατά καιρούς αναδιατάξεις της έκθεσής του, διήνυσε πορεία 45 χρόνων, μέχρι το 2007, οπότε ενσωματώθηκε στο σημερινό Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών.
Το κτήριο του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Θηβών
Η ανάγκη για ένα σύγχρονο μουσείο, αντάξιο της μακραίωνης βοιωτικής ιστορίας, οδήγησε στον εκσυγχρονισμό του προϋπάρχοντος κτηρίου και στην προσθήκη ενός νέου κτηρίου-επέκτασης. Το νέο κτήριο και η ενοποίησή του με το παλαιό βασίστηκε στη μελέτη του αρχιτέκτονα Μιχάλη Σουβατζίδη (σημ. 1). Στοιχείο ενοποίησης των δύο κτηρίων αποτέλεσε ένα εσωτερικό αίθριο. Το ενιαίο κτήριο και οι στοές που διαμορφώθηκαν, μία στο εσωτερικό του κτηρίου γύρω από το αίθριο, ως υπερυψωμένος διάδρομος, και τρεις στον αύλειο χώρο, αφενός δημιουργούν ένα σύνολο ποικίλο και ενδιαφέρον, αφετέρου συντελούν στον υπερδιπλασιασμό του εκθεσιακού χώρου, ο οποίος πλέον καλύπτει εσωτερικά 1.000 τ.μ., έναντι 613 του παλαιότερου. Σε αυτά προστίθενται εξωτερικά 1.390 τ.μ. ημι-υπαίθριοι εκθεσιακοί χώροι και 1.750 τ.μ. υπαίθριοι χώροι. Η ξεχωριστή και εντυπωσιακή αρχιτεκτονική του νέου κτηρίου ενέπνευσε και το λογότυπο του Μουσείου Θηβών.
Η έκθεση του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Θηβών
Η μουσειολογική και μουσειογραφική μελέτη και η μελέτη για την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου εκπονήθηκαν από το 2007-2010, στα πλαίσια του Γ΄ ΚΠΣ, υπό την εποπτεία της Διεύθυνσης Μουσείων, με τη στενή συνεργασία των συναρμόδιων Εφορειών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού (σημ. 2). Η υλοποίηση του έργου της επανέκθεσης από το 2011-2015 έγινε με τη συνεργασία των συναρμόδιων Εφορειών Αρχαιοτήτων για τη Βοιωτία.
Κατά τη διάρκεια της πολύχρονης προετοιμασίας του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Θηβών εργάστηκε μεγάλος αριθμός εργαζομένων, μονίμων, αορίστου χρόνου και συμβασιούχων όλων των ειδικοτήτων (σημ. 3). Το μεγάλο αυτό έργο ολοκληρώθηκε με την επιτυχή συνεργασία και τη συλλογή στοιχείων από άλλες υπηρεσίες και ποικίλους φορείς (σημ. 4).
Ιδιαίτερα σημαντικό ήταν και το επιστημονικό έργο που επιτελέσθηκε κατά τη διάρκεια αυτού του έργου, με τα νέα στοιχεία που προέκυψαν μέσα από πρόσφατες ανασκαφές και δημοσιεύσεις. Σε αυτό συνέβαλε και η συνεργασία αρχαιολόγων, μελετητών των βοιωτικών αρχαιοτήτων (σημ. 5).
Οι μελέτες που υλοποιήθηκαν για τη στήριξη των αρχαίων και τη διαμόρφωση των προθηκών (σημ. 6), η συντήρηση και η αποκατάσταση των εκθεμάτων από εξειδικευμένους συντηρητές, όπως οι τοιχογραφίες, τα ψηφιδωτά δάπεδα, τα χειρόγραφα, οι λίθινοι λέοντες (σημ. 7), καθώς και η συλλογή στοιχείων από ποικίλους φορείς και η συνεργασία μας με διάφορες υπηρεσίες, όπως τη Διεύθυνση Συντήρησης, την Εφορεία Σπηλαιολογίας, το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, το Μουσείο Ακροπόλεως κ.ά., παρείχαν τη δυνατότητα στο προσωπικό που συμμετείχε να διευρύνει τις γνώσεις του σε πολλούς τομείς και να αποκτήσει την αντίστοιχη εμπειρία.
Η μουσειολογική μελέτη καθόρισε την ερμηνευτική οπτική του μουσείου και προέταξε τον αφηγηματικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα της έκθεσης, ο οποίος υποστηρίχθηκε τόσο από την ανάπτυξη των εκθεμάτων στο χώρο, όσο και από το εποπτικό και ψηφιακό υλικό. Σημαντικό στοιχείο είναι ο διαχρονικός χαρακτήρας της έκθεσης, που βασίζεται στη μη αξιολογική προσέγγιση του παρελθόντος. Το νέο στοιχείο που χαρακτηρίζει το μουσείο είναι η συνύπαρξη δύο αρχαιολογικών χώρων στον περιβάλλοντα χώρο του, οι οποίοι εντάσσονται στην πορεία της έκθεσης.
Στο τρισδιάστατο ερμηνευτικό υλικό περιλαμβάνονται μακέτες αρχαιολογικών χώρων και μνημείων, πραγματικές και σχεδιαστικές αναπαραστάσεις, καθώς και αποκαταστάσεις. Με τον συγκεκριμένο τρόπο επιτυγχάνεται η άμεση κατανόηση και ερμηνεία των εκθεμάτων από τους επισκέπτες.
Η έκθεση περιέχει αρχαιότητες από παλαιότερες ανασκαφές και εμπλουτίζεται σε μεγάλο ποσοστό με νέα εκθέματα, που προέρχονται από τις ανασκαφές των τελευταίων χρόνων. Μερικά μάλιστα σύνολα των εκθεμάτων του είναι μοναδικά στο είδος τους στην Ελλάδα και στον κόσμο, όπως η μοναδική συλλογή των σφραγιδοκύλινδρων από το «Δωμάτιο του Θησαυρού» του μυκηναϊκού ανακτόρου της Θήβας, φερμένοι από την Ανατολή, η ομάδα κοσμημάτων από λαζουρίτη, οι εμπορικοί ψευδόστομοι αμφορείς με επιγραφές στη Γραμμική Β γραφή, οι μοναδικές στην ηπειρωτική Ελλάδα πήλινες ζωγραφιστές λάρνακες της Τανάγρας. Στην ιστορική περίοδο προσγράφονται η ομάδα των επιτυμβίων στηλών από σκούρο βοιωτικό λίθο, με υπέροχες εγχάρακτες μορφές πολεμιστών σε δράση εν ώρα μάχης, μερικοί Κούροι από το ιερό του Απόλλωνος στο όρος Πτώο και η ομάδα των πώρινων επιτυμβίων θριγκών. Εκτός όμως από τα μνημεία της προϊστορίας και της ελληνικής αρχαιότητας, θέση έχουν τώρα στο μουσείο και τα υλικά κατάλοιπα της Βυζαντινής περιόδου και των μετέπειτα αιώνων, φωτίζοντας άγνωστες μέχρι σήμερα πτυχές της ζωής της πόλης και της ευρύτερης περιοχής.
Ενότητες της έκθεσης του Μουσείου Θηβών
Η διάρθρωση της έκθεσης γίνεται σε 18 συνολικά ενότητες, 11 από τις οποίες ακολουθούν μια βασική χρονολογική ακολουθία, από την Παλαιολιθική περίοδο έως και τη δημιουργία του ελληνικού κράτους (ενότητες 3-14). Μέσω των εκθεμάτων των ανωτέρω ενοτήτων, παρουσιάζεται η ιστορία, ο πολιτισμός, η καθημερινή ζωή, η πολιτική και κοινωνική εξέλιξη στη Βοιωτία, μια περιοχή με ιδιαίτερη ιστορική σημασία, λόγω της γεωγραφικής της θέσης και της γεωμορφολογικής της διάπλασης, οι οποίες επέδρασαν καταλυτικά διαμέσου των αιώνων.
Ενότητα 1: Η ιστορία του μουσείου και των ανασκαφών στη Βοιωτία
Ως εισαγωγή στον προθάλαμο, παρουσιάζεται η ιστορία της αρχαιολογικής έρευνας στη Βοιωτία και η ιστορία του μουσείου (ενότητα 1), μέσα από έγγραφα αρχείου, αντικείμενα παλαιών ανασκαφών, φωτογραφικό υλικό. Επίσης στην αίθουσα υποδοχής παρουσιάζονται ταινίες μικρού μήκους με θέματα σχετικά με το μουσείο, όπως η ιστορία του μουσείου και των ανασκαφών, οι εργασίες της νέας έκθεσης, και στιγμιότυπα από εργασίες συντήρησης στο Μουσείο και στον μεσαιωνικό πύργο.
Ενότητα 2: Τοπία και μύθοι της Βοιωτίας
Μία από τις δύο εξειδικευμένες ενότητες που παρουσιάζονται εμβόλιμες στη γενική αφήγηση είναι η ενότητα 2, «Τοπία και Μύθοι της Βοιωτίας», στην οποία ο επισκέπτης ενημερώνεται σχετικά με τον γεωγραφικό χώρο, το φυσικό περιβάλλον και το πλούσιο μυθολογικό παρελθόν της Βοιωτίας (Κάδμος, η ιστορία του Οιδίποδα, ο Ηρακλής και ο Διόνυσος). Στην ίδια ενότητα και κατά μήκος του τοίχου, τοποθετείται η λεγόμενη «ροή του χρόνου», μία κατασκευή-χρονολόγιο, όπου γίνεται αναφορά στα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της Βοιωτίας. Την ενότητα συμπληρώνει μια διαδραστική εφαρμογή, το ψηφιακό χρονολόγιο, καθώς και δύο βίντεο με θέματα «Τα τοπία της Βοιωτίας» και «Μύθοι της Βοιωτίας».
Ενότητα 15: Η πνευματική ακτινοβολία της Βοιωτίας από την αρχαιότητα έως σήμερα
Η δεύτερη εξειδικευμένη ενότητα που παρουσιάζεται εμβόλιμη είναι η ενότητα 15, η οποία διατρέχει τον υπερυψωμένο διάδρομο-στοά γύρω από το αίθριο. Θέμα της είναι «Η πνευματική ακτινοβολία της Βοιωτίας από την αρχαιότητα έως και τη σύγχρονη εποχή».
Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται η πνευματική προσφορά της Βοιωτίας στην παγκόσμια κοινότητα, μέσα από παλαιά χαρακτικά, παλαίτυπα βιβλία και διαδραστική ψηφιακή προβολή με αφιερώματα σε σημαντικές ιστορικές προσωπικότητες βοιωτικής καταγωγής, όπως ο Πλούταρχος, ο Πίνδαρος, η Κόριννα κ.ά., στους περιηγητές και σε άλλες προσωπικότητες που έδρασαν στο χώρο της Βοιωτίας από τον 14ο έως τον 19ο αι. ή εμπνεύστηκαν από τη Βοιωτία, όπως φωτογράφοι του 20ού αι.
Η ενότητα εμπλουτίζεται και με ένα βίντεο με θέμα «Η διαχρονική σημασία της Κωπαΐδας».
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη συμβολή της στο αρχαίο δράμα με τον θηβαϊκό μυθολογικό κύκλο, που ενέπνευσε τους τραγικούς ποιητές του 5ου αι. π.Χ.
Η παρουσίαση χρησιμοποιεί σαν εργαλεία εποπτικό υλικό υπό μορφή κειμένου και φωτογραφιών (σημ. 8), αλλά και αρχαιολογικά ευρήματα σχετικά με το θέατρο (μάσκες, ειδώλια ηθοποιών κ.ά.), ενώ περιλαμβάνει και προβολή ταινίας με αποσπάσματα από σύγχρονες παραστάσεις αρχαίου δράματος. Η έκθεση εμπλουτίζεται με ένα σύγχρονο θεατρικό κοστούμι από τραγωδία του θηβαϊκού κύκλου (σημ. 9).
Οι ενότητες που ακολουθούν μια χρονολογική ακολουθία, συνοπτικά περιλαμβάνουν τα εξής:
Ενότητα 3: Εποχή του Λίθου
Στην ενότητα 3 παρουσιάζονται τα εκθέματα που αφορούν στα πρώτα υλικά ευρήματα από την αυγή του πολιτισμού στη Βοιωτία, την Παλαιολιθική (33000-6800 π.Χ.) και τη Νεολιθική περίοδο (6800-3200 π.Χ.). Αναπτύσσεται σε δύο μεγάλες εκθεσιακές επιφάνειες, μία για τα πολυποίκιλα ευρήματά της (εργαλεία, οψιδιανοί, ειδώλια, αγγεία κ.λπ.) και μία για το εποπτικό υλικό της.
Ενότητα 4: Εποχή του Χαλκού
Η ενότητα 4 είναι αφιερωμένη στην Πρώιμη και Μέση Εποχή του Χαλκού (3200-1700 π.Χ.). Περιλαμβάνει μεγάλη ποικιλία εκθεμάτων, από μικρά ειδώλια, εργαλεία και αγγεία. Επίσης παρουσιάζεται η γένεση του μυκηναϊκού πολιτισμού.
Ενότητα 5: Μυκηναϊκή περίοδος
Η ενότητα 5 (1400-1200 π.Χ), με δεδομένη τη σημασία της Θήβας κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο, είναι προφανές ότι αποτελεί μία από τις σημαντικότερες του μουσείου. Σε αυτήν παρουσιάζεται διεξοδικά τόσο η οργάνωση του μυκηναϊκού κόσμου γενικότερα, όσο και η οργάνωση του ανακτόρου των Θηβών ειδικότερα.
Ειδική μνεία γίνεται για τις πήλινες πινακίδες της Γραμμικής Β, που είναι από τα σημαντικότερα εκθέματα του μουσείου και ανάλογα με τις πληροφορίες που δίνουν εντάσσονται σε ξεχωριστή θεματική υποενότητα.
Τα διάφορα εργαστήρια που λειτουργούσαν στους χώρους του ανακτόρου αποτελούν ιδιαίτερη ενότητα, ούτως ώστε να γίνει σαφής η ιδιαίτερη θέση που είχε το ανάκτορο στη δομή της κοινωνίας.
Μοναδικές αρχαιότητες είναι και οι ταφικές λάρνακες της Τανάγρας, με σαφείς μινωικές επιρροές, τοποθετημένες στο κέντρο της ενότητας. Επιπλέον, περιλαμβάνονται αναπαραστάσεις τοιχογραφιών σε φυσικό μέγεθος από τις ακροπόλεις του Γλα, του Ορχομενού και των Θηβών, όπως επίσης και δομικά κατάλοιπα από κτήρια της συγκεκριμένης περιόδου.
Η ενότητα υποστηρίζεται και με την προβολή ολιγόλεπτου βίντεο για τη μυκηναϊκή αρχιτεκτονική, καθώς και με μία διαδραστική εφαρμογή για τον γραφέα της Γραμμικής Β.
Η Υπομυκηναϊκή περίοδος, μετά την κατάρρευση των ανακτόρων, είναι περιορισμένης έκτασης και λειτουργεί συνδυαστικά με την προηγούμενη και συνδετικά με την επόμενη. Περιλαμβάνει αγγεία από τάφους της περιόδου και ένα επιτοίχιο κείμενο.
Ενότητα 6: Πρωτογεωμετρική και Γεωμετρική περίοδος
Η ενότητα 6 παρουσιάζει ευρήματα της Πρωτογεωμετρικής και της Γεωμετρικής περιόδου (1050-700 π.Χ.). Στις προθήκες εκτίθενται κυρίως αγγεία αλλά και όπλα, κοσμήματα, αντικείμενα μεταλλοτεχνίας, ενώ γίνεται και η παρουσίαση σε χαμηλή προθήκη του πλούσιου ταφικού συνόλου από την Καμηλόβρυση Παραλίμνης. Η ενότητα υποστηρίζεται και από μια διαδραστική εφαρμογή για τον κεραμέα και αγγειογράφο της Γεωμετρικής περιόδου.
Ενότητα 7: Αρχαϊκή περίοδος
Η ενότητα 7 περιλαμβάνει ευρήματα της Αρχαϊκής περιόδου (700-480 π.Χ.), στα οποία περιλαμβάνονται και τα αγάλματα των Κούρων, που αποτελούν μία από τις πλέον σημαντικές ομάδες εκθεμάτων του μουσείου. Για το λόγο αυτό καταλαμβάνουν το κέντρο της ενότητας.
Επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ενότητα του Πολέμου με κυρίαρχο ιστορικό γεγονός τη μάχη των Πλαταιών ως συμβόλου ενότητας των Ελλήνων, καθώς και η υποενότητα της παρουσίασης του λεγομένου «βοιωτικού αλφάβητου». Από άποψη αριθμού εκθεμάτων, η ενότητα αυτή είναι ιδιαιτέρως πληθωρική.
Ενότητα 8: Κλασική περίοδος
Στην ενότητα 8 παρουσιάζονται τα εκθέματα της Κλασικής περιόδου (479-323 π.Χ.), μίας από τις πλέον πλούσιες, τόσο σε αριθμό και ποιότητα ευρημάτων, όσο και σε ιστορικά γεγονότα. Στα ευρήματα περιλαμβάνονται οι μαύρες βοιωτικές επιτύμβιες στήλες, εκθέματα σχετιζόμενα με τις μάχες της Τανάγρας και των Λεύκτρων, μεγάλος αριθμός από ανάγλυφα, καθημερινά αντικείμενα εξαιρετικής ποιότητας, καθώς και δύο ταφικά σύνολα με πολύ σημαντικά και καλά διατηρημένα κτερίσματα. Η ενότητα υποστηρίζεται και με βίντεο με θέμα την πόλη της Κλασικής περιόδου.
Ενότητα 9: Ελληνιστική περίοδος
H ενότητα 9 περιλαμβάνει εκθέματα που αφορούν στην Ελληνιστική περίοδο (323-31 π.Χ.). Ειδική αναφορά γίνεται στις νέες μορφές εξουσίας, στα ελληνιστικά βασίλεια και το θεσμό της πόλης, στις ομοσπονδίες, στις σχέσεις των Μακεδόνων και των Ρωμαίων με τη Βοιωτία έως τον 1ο αι. π.Χ., στη ζωή των δούλων, όπως και στην οργάνωση της ελληνιστικής οικίας, η οποία υποστηρίζεται με διαδραστική εφαρμογή.
Τα εκθέματα που συγκροτούν την ενότητα είναι ποικίλα: αγγεία, κοσμήματα, γλυπτά, επιγραφές, τα γνωστά ειδώλια της εποχής, δηλαδή οι λεγόμενες «ταναγραίες», καθώς και ένα τμήμα από ζωγραφιστό δάπεδο με παράσταση αυλητή, νικητή σε μουσικούς αγώνες.
Την ενότητα εμπλουτίζει και μια μακέτα ενός «μακεδονικού τύπου» μνημειακού τάφου, ο οποίος έχει ανασκαφεί στην αρχαία Τανάγρα.
Ενότητα 10: Ρωμαϊκή περίοδος
Στην ενότητα 10 περιλαμβάνονται τα εκθέματα της Ρωμαϊκής περιόδου (31 π.Χ.-330 μ.Χ.), με κυρίαρχο έκθεμα τον ανδριάντα του αυτοκράτορα Αδριανού. Εκτός αυτού, η ενότητα συγκροτείται από μεγάλο αριθμό εκθεμάτων μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν τα γυάλινα σκεύη, ένας μεγάλος χάλκινος λουτήρας, πρότυπα για τη μέτρηση υγρών, αγάλματα, αντικείμενα λατρείας ανατολικών θεοτήτων.
Επίσης, ιδιαιτέρως προβάλλεται και ένα από τα πιο πρόσφατα ανασκαφικά ευρήματα της περιοχής. Πρόκειται για μία επιτύμβια στήλη με το ζωγραφικό πορτρέτο του νεκρού, το όνομά του οποίου ήταν «ΘΕΟΔΩΡΟΣ».
Ενότητα 11: Πρωτοβυζαντινή περίοδος
Η ενότητα 11 περιλαμβάνει τα εκθέματα των πρωτοβυζαντινών χρόνων (324-565 μ.Χ.). Τα αντικείμενά της είναι κυρίως μέρη γλυπτού αρχιτεκτονικού διάκοσμου και αρχιτεκτονικά μέλη, αλλά υπάρχει και ικανός αριθμός αγγείων χρηστικής κεραμικής.
Το πλέον σημαντικό έκθεμα της ενότητας αυτής, και ένα από τα πιο σημαντικά του μουσείου, είναι το ψηφιδωτό δάπεδο διαστάσεων 6,50×3,50 μ., με τις προσωποποιήσεις των τεσσάρων μηνών, που εντάσσεται στη θεματική υποενότητα που αφορά τα ψηφιδωτά της Βοιωτίας και τον τρόπο κατασκευής τους.
Ειδική αναφορά γίνεται επίσης και σε επαγγέλματα με τα οποία σχετίζονται συγκεκριμένα εκθέματα, όπως του οικοδόμου, του μελισσοκόμου, του αγγειοπλάστη κ.ά.
Το πλούσιο εποπτικό υλικό της ενότητας περιλαμβάνει προβολή σε οθόνη μεγάλων διαστάσεων εικόνων από τα ψηφιδωτά της Βοιωτίας που προέρχονται κυρίως από κοσμικά κτήρια, καθώς και μία διαδραστική εφαρμογή για τον ψηφοθέτη.
Ενότητα 12: Μεσοβυζαντινή περίοδος
Η ενότητα 12 περιλαμβάνει τα εκθέματα των Μεσοβυζαντινών χρόνων (μέσα 9ου αι.-1204 μ.Χ.). Γίνεται ειδική αναφορά στην πόλη της Θήβας και σε άλλους σύγχρονους με αυτήν οικισμούς, τόσο όσον αφορά την οργάνωση και τη δομή τους, όσο και την καθημερινή ζωή και το εμπόριο.
Παρουσιάζεται η διοίκηση, το εμπόριο των μεταξωτών, τα έργα υποδομής του Επισκόπου Καλοχτένη, αλλά και η καθημερινή ζωή, η κόσμηση, η ένδυση, η τεχνική της εφυάλωσης. Παρουσιάζονται επίσης τοιχογραφίες, γλυπτά μέλη και διακοσμητικά στοιχεία.
Η ενότητα συμπληρώνεται με ένα βίντεο για τη βυζαντινή πόλη και κλείνει με τα βυζαντινά μνημεία της Θήβας και της Βοιωτίας γενικότερα, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο.
Ενότητα 13: Περίοδος Δυτικών Κυριάρχων
Η ενότητα 13 περιλαμβάνει τα εκθέματα που αφορούν στην περίοδο των Δυτικών Κυριάρχων στη Βοιωτία (1204-1460 μ.Χ.), περίοδο ιδιαίτερα σημαντική για τη Θήβα και τη θέση της στον ελλαδικό χώρο.
Παρουσιάζεται η διοικητική οργάνωση και η άμυνα, ενώ γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στο Πάνακτον ως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα οικισμού της Φραγκοκρατίας. Παρουσιάζονται επίσης θέματα οικονομίας και θέματα που σχετίζονται με το εμπόριο και τη βιοτεχνική παραγωγή. Η ενότητα τελειώνει με τα εκθέματα που σχετίζονται με την καθημερινή ζωή.
Ενότητα 14: Περίοδος Οθωμανικής Κυριαρχίας
Η ενότητα 14, η οποία είναι και η καταληκτική όσον αφορά τη διαχρονική αφήγηση της έκθεσης, περιλαμβάνει τα εκθέματα που σχετίζονται με την Περίοδο της Τουρκοκρατίας στη Βοιωτία (1460-1830 μ.Χ.).
Παρουσιάζεται ο νέος τρόπος διοίκησης της περιοχής που αντικαθιστά τον παλαιό των Φράγκων. Γίνεται ειδική αναφορά στους Καζάδες της Θήβας και της Λεβαδείας, όπως επίσης και στην καθημερινή ζωή στα χρόνια αυτά.
Παρουσιάζεται μεγάλος αριθμός από αντικείμενα καθημερινής χρήσης, όπως κεραμικά σκεύη, σπαθιά, πίπες καπνού, ενώ γίνεται και προσπάθεια σκηνογραφικής παρουσίασης οθωμανικών ταφικών στηλών, σύμφωνα με τον τρόπο που συνήθιζαν να τις τοποθετούν στα οθωμανικά νεκροταφεία.
Από την ενότητα δεν απουσιάζει, όμως, η θρησκευτική ζωή των Ορθοδόξων Χριστιανών, ούτε η άνθηση της μνημειακής ζωγραφικής με τη Σχολή των Θηβών.
Ενότητα 16: Προϊστορικός αρχαιολογικός χώρος
Στο πλαίσιο της έκθεσης, εντάσσονται αβίαστα η επίσκεψη στον σημαντικό αρχαιολογικό χώρο, που αποκαλύφθηκε στα θεμέλια του κτηρίου της επέκτασης, ορατό και μέσα από την έκθεση μέσω γυάλινου δαπέδου, ο οποίος περιλαμβάνει επάλληλες φάσεις προϊστορίας, από το 2500 έως και το 1400 π.Χ. (ενότητα 16).
Ο στεγασμένος αρχαιολογικός χώρος είναι προσβάσιμος από τον εξώστη του αιθρίου, μέσω εξωτερικής κλίμακας. Περιλαμβάνει ένα αψιδωτό οικοδόμημα, που περιβαλλόταν από υψηλό και στιβαρό περίβολο, κατασκευασμένα από ωμόπλινθους, και ανήκε προφανώς σε μια αρκετά εύπορη οικογένεια, από τις σημαντικότερες ίσως του οικισμού (2500 περίπου π.Χ.).
Μετά από ξαφνική καταστροφή το 2300-2200 π.Χ., στα ερείπια του οικοδομήματος ενταφιάστηκαν ομαδικά τουλάχιστον 12 άτομα, άντρες, γυναίκες και παιδιά, μαζί με χαρακτηριστικά κτερίσματα της εποχής, και ακολούθως όλη η περιοχή, μέσα και έξω από το μνημειώδες κτήριο, σφραγίστηκε με έναν μεγάλο τύμβο από στρώσεις ωμόπλινθων.
Στη Μέση Εποχή του Χαλκού (2000-1700 π.Χ.) η περιοχή του τύμβου χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο, με κιβωτιόσχημους και λακκοειδείς τάφους, πιθανώς σε μια προσπάθεια διατήρησης της σχέσης με τους μακρινούς προγόνους.
Αρκετούς αιώνες αργότερα, στους μυκηναϊκούς χρόνους (14ος-13ος αι. π.Χ.), τμήμα του οχυρωματικού τείχους που περιέβαλλε την Καδμεία θεμελιώθηκε στην ίδια θέση, καταστρέφοντας μέρος του τύμβου. Στον αρχαιολογικό χώρο υπάρχει και διαδραστική εφαρμογή με οθόνης αφής, που δίνει στοιχεία για τις αρχαιότητες και φωτίζει τα σχετικά σημεία, καθώς και μια μακέτα με τις φάσεις χρήσης του χώρου.
Ενότητα 17: Αύλειος χώρος
Στο περιστύλιο του αύλειου χώρου (ενότητα 17), εκτίθενται αγάλματα, ενεπίγραφες βάσεις, βωμοί, ανάγλυφες επιτύμβιες και αναθηματικές στήλες, σαρκοφάγοι, καθώς και αρχιτεκτονικά μέλη. Ανεξάρτητα από την καλλιτεχνική τους ποιότητα, εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας για την ιστορία, τη δημόσια και ιδιωτική ζωή, καθώς και για την τέχνη στην αρχαία Βοιωτία.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακοί είναι οι λίθινοι επιτύμβιοι λέοντες, κεντρικά στον αύλειο χώρο, συχνά τοποθετημένοι σε πολυάνδρια και σε τάφους επιφανών πολιτών, και τα βάθρα των Ελικωνιάδων Μουσών, τα οποία είχαν αναθέσει οι Θεσπιείς στο ιερό τους, στην ομώνυμη κοιλάδα.
Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν οι επιγραφές, οι μαρτυρίες των οποίων φωτίζουν τον ιδιωτικό και τον δημόσιο βίο των Βοιωτών. Εκτίθενται απελευθερωτικές επιγραφές δούλων, αγωνιστικές επιγραφές με την καταγραφή νικητών σε αγώνες, ακόμη και αυτοκρατορικές, όπως η επιγραφή του αυτοκράτορα Αδριανού, η οποία αποτελεί επιστολή προς τους Κορωνείς, χαραγμένη σε μαρμάρινο ορθοστάτη, τμήμα δημοσίου οικοδομήματος, και αφορά τα εγγειοβελτιωτικά έργα στην Κωπαΐδα.
Ενότητα 18: Μεσαιωνικός πύργος Σαιντ Ομέρ
Επισκέψιμος για πρώτη φορά είναι και ο φράγκικος πύργος (ενότητα 18), που υψώνεται στην αυλή του μουσείου. Θεωρείται ότι έχει κτιστεί στο τέλος του 13ου αιώνα από τον άρχοντα Νικόλαο Β΄ του Σαιντ Ομέρ, στην οικογένεια του οποίου είχε παραχωρηθεί ως προίκα από τους ηγεμόνες του Δουκάτου των Αθηνών η μισή πόλη της Θήβας.
Αποτελεί το καλύτερα διατηρημένο τμήμα της μεσαιωνικής οχύρωσης της Θήβας, έχει ορθογώνια κάτοψη και το ύψος του φτάνει τα 14 μέτρα. Αρχικά διέθετε τρεις τουλάχιστον ορόφους, από τους οποίους σώζονται σήμερα οι δύο πρώτοι.
Οι πρόσφατες εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης του μνημείου έφεραν στο φως σημαντικά αρχαιολογικά δεδομένα, ενώ στο πλαίσιό τους διαμορφώθηκε σύντομη έκθεση με θέμα τη λειτουργία του κτηρίου, καθώς επίσης των διάσπαρτων πύργων σε ολόκληρη την ύπαιθρο της Βοιωτίας, τοπόσημων μέχρι σήμερα της περιοχής.
Ο πύργος στο τέλος του 19ου αιώνα χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή και στους τοίχους του ισογείου διατηρούνται σχέδια των φυλακισμένων, όπου καταμετρούν την άγνωστη σε εμάς ποινή τους.
Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών: Χώρος παιδείας, χώρος έμπνευσης
Κύριος στόχος είναι η μεταβολή του Μουσείου σε έναν πολυδύναμο οργανισμό, με ευρύ πεδίο δράσης, ώστε να ανταποκρίνεται στον εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό του ρόλο. Σε αυτό συμβάλλει και η υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα, καθώς και η παροχή δανειστικού εκπαιδευτικού υλικού και αντιγράφων αρχαίων αντικειμένων, με τη μορφή αισθητικά άρτιων μουσειοσκευών, για σχολικές ομάδες.
Το νέο μουσείο Θηβών έχει σχεδιαστεί για να είναι προσβάσιμο σε άτομα με κινητικά προβλήματα ή προβλήματα όρασης, και έχει προβλεφθεί ειδική απτική ξενάγηση σε επιλεγμένα εκθέματα. Καλύπτει τις επιθυμίες ενός πολυδιάστατου κοινού με διαφορετικές απαιτήσεις και αποτελεί μια συνολική εμπειρία γνώσης, αλλά και αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου.
Η νέα έκθεση, με τη δυναμική και την πρωτοτυπία που τη χαρακτηρίζει, μπορεί να παίξει το ρόλο ενός χώρου παιδείας, αλλά και ψυχικής ανάτασης, έμπνευσης και πνευματικής απελευθέρωσης.
Το μουσείο Θηβών, αποτελώντας πλέον τον κύριο πολιτιστικό πυρήνα της πόλης και σημαντικό πόλο έλξης επισκεπτών, παίζει σημαντικό ρόλο, τόσο στην ανάπτυξη της Θήβας, όσο και στην ανάπτυξη της Βοιωτίας γενικότερα. Επιπλέον, ο συνδυασμός της επίσκεψης των κινητών ευρημάτων της ανασκαφής εντός του μουσείου, και των αρχαιολογικών καταλοίπων στον φυσικό τους χώρο, συμβάλλει και στην καλλιέργεια της πολιτιστικής συνείδησης των κατοίκων της, υπενθυμίζοντάς τους την πολύπλευρη αξία των αρχαιοτήτων και τη δυνατότητα αρμονικής συνύπαρξης με αυτά, στο πλαίσιο των σύγχρονων ρυθμών ανάπτυξης.
Αλεξάνδρα Χαραμή
Δρ Αρχαιολόγος, Προϊσταμένη ΕΦΑ Βοιωτίας
- Η επέκταση του κτηρίου του Μουσείου Θηβών υλοποιήθηκε με την πράξη «Επέκταση Αρχαιολογικού Μουσείου Θήβας και Διαμόρφωση Περιβάλλοντος Χώρου» στο πλαίσιο του Γ΄ ΚΠΣ 2004-2008, στο Ε.Π. Πολιτισμός, υπό την εποπτεία της ΓΔΑΜΤΕ του Υπουργείου Πολιτισμού. Την αρχιτεκτονική μελέτη του κτηρίου έκανε ο Μιχάλης Σουβατζίδης, αρχιτέκτων-μηχανικός.
- Το γενικό συντονισμό για την εκπόνηση της Μουσειολογικής και της Μουσειογραφικής Μελέτης του Μουσείου Θηβών είχαν οι Βασίλειος Αραβαντινός, Προϊστάμενος Θ΄ ΕΠΚΑ, Ευγενία Γερούση, Προϊσταμένη 23η ΕΒΑ, Σαπφώ Αθανασοπούλου, Αρχαιολόγος ΔΜΕΕΠ. Τον γενικό συντονισμό για τις Εργασίες της Επανέκθεσης είχαν οι Αλεξάνδρα Χαραμή, Προϊσταμένη ΕΦΑ Βοιωτίας, Παρή Καλαμαρά, Προϊσταμένη ΕΦΑ Ευβοίας, Αθηνά Παπαδάκη, Αρχαιολόγος ΕΦΑ Βοιωτίας. Τη μουσειογραφική μελέτη εκπόνησε ο Αντώνης Μανιουδάκης, αρχιτέκτων-μηχανικός, ενώ τη μελέτη ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου ετοίμασε ο Σπύρος Κακάβας, αρχιτέκτων-μηχανικός και η Αντωνία Λιβιεράτου, αρχαιολόγος. Για την επιστημονική τεκμηρίωση της μουσειολογικής μελέτης εργάστηκαν οι αρχαιολόγοι: Σαπφώ Αθανασοπούλου, Βασίλειος Αραβαντινός, Ελευθερία Βολτυράκη, Ευγενία Γερούση, Κυριακή Καλλιγά, Έλενα Κουντούρη, Αναστασία Μπαλάσκα, Νίκος Κοντογιάννης, Δήμητρα Οικονόμου, Αθηνά Παπαδάκη, Μαρία Σκορδαρά, Αλεξάνδρα Χαραμή. Στη μουσειογραφική μελέτη βασίστηκε και το έργο «Ψηφιακές Εφαρμογές Υποστήριξης Επανέκθεσης», για το οποίο το συντονισμό είχε η Αθηνά Παπαδάκη, αρχαιολόγος. Για το σχεδιασμό του περιεχομένου ψηφιακών εφαρμογών εργάστηκαν οι αρχαιολόγοι: Ιωάννης Βαξεβάνης, Παρή Καλαμαρά, Μαριανίκη Κουτσούκου, Αντωνία Λιβιεράτου, Αθηνά Παπαδάκη, Ιωάννης Φάππας, Αλεξάνδρα Χαραμή. Συνεργάτες: Μιμίκα Γιαννοπούλου, Τάσσος Μπέλλας. Σχέδια: Γιάννης Νάκας.
- Συνολικά εργάστηκαν 30 αρχαιολόγοι, 22 συντηρητές, 18 εργατοτεχνίτες, 4 αρχιτέκτονες, 3 σχεδιαστές, 1 τοπογράφος, 3 λογιστές, 1 μηχανικός, 2 φωτογράφοι.
- Φωτογραφίες: Χρήστος Γαλάζιος, Χρήστος Μακρυπούλιας, Σωκράτης Μαυρομμάτης, Βασίλης Νίκας, Κώστας Ξενικάκης, Ανδρέας Σαντρουζάνος. Πηγές αρχειακού και φωτογραφικού υλικού: Υπουργείο Πολιτισμού, Διεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων, Εφορεία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας, Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νοτίου Ελλάδος, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών, Γαλλική Σχολή Αθηνών, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ), Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, Μουσείο Μπενάκη, Νομισματικό Μουσείο, Εθνικό Θέατρο, Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, Ἰδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, Ιστορικό Υφαντουργείο ΣΕΝ, Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Biblioteca Apostolica Vaticana, Βατικανό, Ιωάννης Λάμπρου, Αντώνης Μαζαράκης, Κώστας Στεφάνου. Δωρητές: Γεώργιος Κατσιμπάρδης, δωρεά συλλογής αρχαιοτήτων, Ιωάννης Λάμπρου, δωρεά χαρακτικών και παλαιτύπων, Λουκάς Παπαλεξανδρής, δωρεά βυζαντινού χειρογράφου, Σύλλογος Φίλων του Μουσείου Θηβών, δωρεά αρχειακού υλικού.
- Για την επιστημονική τεκμηρίωση, την υλοποίηση των διαδικασιών στο Έργο της Επανέκθεσης συνεργάστηκαν: Υπεύθυνη έργου: Αλεξάνδρα Χαραμή, Προϊσταμένη ΕΦΑ Βοιωτίας, Υπεύθυνη βυζαντινών αρχαιοτήτων: Παρή Καλαμαρά, Προϊσταμένη ΕΦΑ Ευβοίας, Στεφανία Σκαρτσή. Ομάδα Επίβλεψης: Μαρία Κωστάρα, Σοφία Μιχαήλογλου, Ιωάννα Μωραΐτου, Αθηνά Παπαδάκη, Δέσποινα Φερτάκη. Υπόλογος Έργου: Μαρία Κωστάρα. Επιμέλεια έκθεσης: Αλεξάνδρα Χαραμή, Προϊσταμένη ΕΦΑ Βοιωτίας, Αθηνά Παπαδάκη, Ιωάννης Φάππας, Αντωνία Λιβιεράτου, καθώς και για τις Βυζαντινές Αρχαιότητες: Παρή Καλαμαρά, Προϊσταμένη ΕΦΑ Ευβοίας, Ιωάννης Βαξεβάνης, Μαριανίκη Κουτσούκου. Επιστημονική τεκμηρίωση - συγγραφή κειμένων: Ιωάννης Βαξεβάνης, Κυριακή Καλλιγά, Ανδρομάχη Κατσελάκη, Γαρυφαλλιά Κίτσου, Ευτυχία Κουρούνη, Αντωνία Λιβιεράτου, Αθηνά Παπαδάκη, Κατερίνα Τρανταλίδου, Ευαγγελία Βασιλική Τσώτα, Ιωάννης Φάππας. Συνεργάστηκαν οι αρχαιολόγοι: Ελένη Ανδρίκου, Βασίλειος Αραβαντινός, Σμαράγδα Αρβανίτη, Ελευθερία Βολτυράκη, Ιωάννης Καλλιοντζής, Σοφία Καλοπίση-Βέρτη, Στέλλα Κατσαρού, Χαρίκλεια Κοιλάκου, Γιώργος Λιακόπουλος, Άννα Λουδάρου, Λένα Μπαρμπαρίτσα, Γιόρκα Νικολάου, Εύη Ντάφη, Γιώργος Πάλλης, Νικόλαος Παπαζαρκάδας, Βικτώρια Σαμπετάι, Αδαμάντιος Σάμψων, Καλλιόπη Σαρρή, Στεφανία Σκαρτσή, Μαρία Σκορδαρά, Κυριακή Ψαράκη, Julian Baker, Margherita Bonanno-Aravantinos, Archibald Dunn, Marcella Pisani.
- Ενδεικτικά αναφέρονται μερικές χαρακτηριστικές μελέτες και εργασίες στο πλαίσιο της επανέκθεσης του Μουσείου Θηβών: Σχεδιασμός εσωτερικής διάταξης προθηκών, Μελέτη σήμανσης χώρων Μουσείου, Σχεδίαση λογοτύπου. Εκθεσιακές κατασκευές, όπως αυτοφωτιζόμενες προθήκες και ειδικές κατασκευές, κατασκευή αναρτώμενου διαδρόμου και στεγάστρου αρχαιολογικού χώρου, ειδικός συμπληρωματικός φωτισμός έκθεσης. Ανάδειξη Αρχαιολογικού χώρου. Ο σχεδιασμός και η παραγωγή ερμηνευτικών μέσων για το Μουσείο Θηβών, περιλαμβάνει τα εξής: Σχεδιασμός και παραγωγή Μουσειοσκευών, Σχεδιασμός απτικής διαδρομής, μακέτες αρχαιολογικών χώρων, παραγωγή εκπαιδευτικών αντιγράφων αρχαίων, σκηνοθεσία ταινιών μικρού μήκους, γραφιστικός σχεδιασμός και παραγωγή εποπτικού υλικού, καθώς και του έντυπου υλικού. Σχεδιασμός και ανάπτυξη ψηφιακών εφαρμογών και ιστοσελίδας.
- Συντήρηση αρχαιοτήτων: Πάνος Αγγελίδης, Παναγιώτης Βαλμάς, Πέγκυ Βεργιώτη, Χάρης Γεωργιάδης, Λία Γιαννακού, Γιώτα Γκιώνη, Δανάη Δραγούμη, Ιωάννα Ζερβάκη, Άρτεμις Καμπουράκη, Κυριακή Καραγιάννη, Μάρω Καραδήμου, Ευαγγελία Κόλλια, Μαρία Λουκά, Σοφία Μιχαήλογλου, Ζωή Μπαργιώτα, Δήμητρα Μπρατσιώτη, Ιωάννα Μωραΐτου, Δήμητρα Πετροπούλου, Άντα Πρωτοψάλτη, Σπύρος Σαμαρτζής, Θεοφανώ Σαραμαντή, Τίμος Σιάκουλης, Νίκος Στεργίου, Ιωάννα Στεφανή, Κατερίνα Φτίκου, Καλυψώ Φωτίου-Φωτόγλου, Ευαγγελία Χρήστου, Γεωργία Ψαρρού. Συνεργάστηκαν οι συντηρητές: Κώστας Βασιλειάδης, Όλγα Κολέφα, Δημήτρης Μαραζιώτης, Άκης Μαργαριτώφ, Ιωάννα Παπαϊωάννου. Στηρίξεις αρχαιοτήτων: Δημήτρης Δρόσος, Σταύρος Μαυρομιχάλης, Κλειώ Ουρενάι, Βασίλειος Παρχαρίδης. Ζωγραφική αποκατάσταση τοιχογραφιών: Νίκος Σεπετζόγλου, ζωγράφος. Σχεδιαστές: Μαίρη Βασιλείου, Ασπασία Δριγκοπούλου, Σωτήρης Καζακίδης, Πόπη Μητσοπούλου, Κώστας Μπαϊρακτάρης. Ανάδειξη του Αρχαιολογικού χώρου: Πηνελόπη Κουρκούτη, Δημήτρης Κουτσοδήμος, Μαρία Κωστάρα. Εργατοτεχνίτες: Βαγγέλης Ανανίας, Θεοδώρα Γιάννενα, Ελισάβετ Γιώτη, Δημήτρης Καπνογιάννης, Γιώργος Καραμπιτσάκος, Θεόδωρος Καραμπιτσάκος, Δήμητρα Καραμπιτσάκου, Παναγιώτης Κεραμιδάς, Κώστας Μιμιγιάννης, Δημήτρης Κουτσοδήμος, Βαγγέλης Νίκας, Χρήστος Νίκας, Κώστας Ροχάλης, Παναγιώτης Ροχάλης, Ιωάννης Τσαραπάρης, Λουκάς Σιάκουλης, Αντώνης Στεργίου, Δημήτρης Χατζόγλου.
- Ευχαριστούμε το Εθνικό Θέατρο για την παροχή αποσπασμάτων των θεατρικών παραστάσεών του, που προβάλλονται στο ψηφιακό αφιέρωμα στον θηβαϊκό μυθολογικό κύκλο.
- Ευχαριστούμε το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν για την παροχή φωτογραφικού υλικού, καθώς και για το δανεισμό του θεατρικού κοστουμιού που φόρεσε η Ρένη Πιττακή στο ρόλο της Αντιγόνης, στην παράσταση «Οιδίπους Τύραννος» του Αισχύλου, Επιδαύρεια 2002.