Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας | Παύλος Βρέλλης

Δάσκαλοι του Γένους, Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας | Παύλος Βρέλλης

Ο χώρος της σύνθεσης αυτής είναι πολύ μικρός (3×2,50 μ.), όμως η «προέκταση» της βιβλιοθήκης που φαίνεται πίσω από τη χρωματιστή υαλόθυρη πόρτα κάνει τον επισκέπτη να πιστεύει ότι είναι 7 μέτρα.
Εξωτερικά φαίνονται πάνω από τη τζαμαρία (και στις δύο πλευρές) δωρικά κυμάτια ξύλινα, της εποχής του 1800, που προέρχονται από παλαιό αρχοντικό σπίτι στα Γιάννενα. Εσωτερικά το ταβάνι είναι από φελλό, πατιναρισμένο όμως με χρώματα, σκόνες και γομαλάκα για να επιτευχθεί η κατάλληλη παλαίωση, όπως συμβαίνει και με τη ροζέτα που είναι χρωματισμένη με τέμπερες.
Αντικείμενα που βρίσκονται στο θέμα αυτό (όπως η παλιά λάμπα που έκαιγε με λάδι, τα καλαμάρια, ο σουγιάς, ο μαστραπάς) προέρχονται από το πατρικό σπίτι του Παύλου Βρέλλη. Τα πήλινα αντικείμενα με τις διάφορες πατίνες και υαλώματα φτιάχτηκαν από τον ίδιο τον καλλιτέχνη στον κεραμικό του τροχό και ψήθηκαν στους 930 βαθμούς Κελσίου στο εργαστήρι του στα Γιάννενα. Οι βιβλιοθήκες είναι από παλιές εσωτερικές πόρτες και τα βιβλία, γύρω στα 1.250, είναι φτιαγμένα από γύψο και ζωγραφισμένα με αυγοτέμπερες, ενώ οι περγαμηνές και οι άλλοι «πάπυροι» είναι από χασαπόχαρτο πατιναρισμένο. Τα μαλλιά και των δύο Δασκάλων είναι από συνθετική τρίχα.
Ο Κοσμάς Μπαλάνος (ιερέας, σε ώριμη ηλικία) είναι καθιστός και διαβάζει πατερικά κείμενα στο γραφείο της Μπαλάνειου Σχολής. Όρθιος ο Αθανάσιος Ψαλίδας, που κρατά τη γραμματική της «Ρομεηκης Γλοσας» του Ιωάννη Βηλαρά (την είχε αφιερώσει στον Δασκαλό του Αθ. Ψαλίδα).
Και οι δύο, σαν σοφοί Δάσκαλοι του Γένους, βρίσκονται σε ατμόσφαιρα πνευματική, με τις βιβλιοθήκες και τις περγαμηνές. Καθένας έχει άλλη κατεύθυνση στο βλέμμα και τη στάση του, όπως αντίθετες ήταν και οι σχολές τους.
Στην αρχή τα γράμματα διδάσκονταν στα Κρυφά Σχολειά. Μετά, σιγά–σιγά, εμφανίζονται φανερά πλέον σχολεία, στα οποία διδάσκουν ιερείς και λόγιοι, οι Δάσκαλοι του Γένους. Έτσι αρχίζει η περίοδος του Ελληνικού Διαφωτισμού, από τις εισηγήσεις που έκαμε ο μεγάλος διερμηνέας της Πύλης, Δημήτριος Μουρούζης (1768-1812).
Στο πρώτο πλάνο της σύνθεσης βλέπουμε τη μορφή του Κοσμά Μπαλάνου (1713-1808). Γιος του Μπαλάνου Βασιλόπουλου, γεννήθηκε στα Γιάννενα και μαθήτευσε δίπλα στον πατέρα του. Ήταν ιερέας άγαμος. Από τους μεγαλύτερους λόγιους του Έθνους. Ο πατέρας του δίδαξε επί 37 χρόνια (1723–1760), ο ίδιος δε επί 47 ολόκληρα χρόνια, στα οποία ανέπτυξε σπουδαιότατη θρησκευτική και κοινωνική δραστηριότητα.
Η δεύτερη μορφή της σύνθεσης είναι ο Αθανάσιος Ψαλίδας (1716-1829). Ήταν ο μεγαλύτερος λόγιος και φιλόσοφος του Ελληνικού Διαφωτισμού. «Αρχιδάσκαλο» τον αποκαλούσε ο μαθητής του Ιωάννης Βηλαράς (1771–1823). Γεννήθηκε στα Γιάννενα. Έμπορος ο πατέρας του και η μάνα του από την οικογένεια των Ριζάρηδων. Στα δεκαοχτώ του φεύγει για τη Ρωσία, αφού είχε τελειώσει ήδη τη Μπαλάνειο Σχολή. Συνέχισε τις σπουδές του και αργότερα έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Επηρεάστηκε από την ιδεαλιστική φιλοσοφία του Κάντ, του οποίου ήταν μαθητής. Το 1791 σε ηλικία μόλις 24 χρονών, εκδίδει τον φιλοσοφικό τόμο «Ευδαιμονία».
Δημιούργησε την Καπλάνειο Σχολή αφού έπεισε τον ευεργέτη Ζώη Καπλάνη που βρισκόταν στη Ρωσία ν’ ανοίξει σχολή. Αφού την πλούτισε με βιβλιοθήκες και επιστημονικά όργανα πειραματικής φυσικής και χημείας, την επέβαλε ως Ανώτατη Σχολή, κέντρο πνευματικό στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ο Αλή-πασάς και οι δύο γιοι του παρακολουθούσαν πειράματά του σχετικά με τον στατικό ηλεκτρισμό και ευχαριστιόνταν τη διδασκαλία του. Ο ίδιος ο πασάς τον χρειαζόταν στις διάφορες διπλωματικές του σχέσεις ως μεταφραστή και διερμηνέα και έτσι, ως Φιλικός που ήταν, πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες.
Ο Αθανάσιος Ψαλίδας, με ειλικρίνεια, μαχητικότητα, υπερηφάνεια και ανιδιοτέλεια, ο πρωτοπόρος αυτός δάσκαλος του Γένους, προσέφερε 34 χρόνια διδασκαλίας στα νιάτα του υπόδουλου Γένους.

Πηγή: Οδηγός του Μουσείου «Παύλος Βρέλλης – Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας – Κέρινα Ομοιώματα».