Free MemberΣε παλαιότερες, όχι πολύ μακρινές εποχές, οι μόνιμες εκθέσεις των μουσείων χαρακτηρίζονταν από στατικότητα – πολύ δύσκολα μπορούσαν να γίνουν αλλαγές ή να οργανωθούν ειδικές εκθέσεις. Οι περιοδικές εκθέσεις ήταν συνήθως επετειακές (σημ. 1) ή εντάσσονταν σε σειρά εκδηλώσεων, όπως συνέβη στην Αθήνα, στo πλαίσιo του πρώτου εορτασμού του θεσμού «Πολιτιστική Πρωτεύουσα», το 1985 (σημ. 2). Από τη δεκαετία του ’90 όμως οι περιοδικές εκθέσεις πλήθυναν, διαδόθηκαν και καθιερώθηκαν ως απαραίτητη και βασική λειτουργία των μουσείων. Η λειτουργία αυτή συμπεριλήφθηκε στο σχεδιασμό των νέων μουσείων ή τον ανασχεδιασμό των παλαιότερων, γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία ειδικών χώρων για περιοδικές εκθέσεις. Παράλληλα, αναπτύχθηκε ένα νέο επαγγελματικό περιβάλλον, με ειδικότητες όπως μουσειολόγοι, μουσειογράφοι, γραφίστες, σχεδιαστές, φωτιστές, εκδότες, τεχνικοί νέων τεχνολογιών κ.λπ. (σημ. 3). Οι ειδικότητες αυξάνουν, καθώς αυξάνουν και τα μέσα έκφρασης, αφήγησης και βιωματικής προσέγγισης του θέματος μιας έκθεσης. Αυτό οδήγησε με τη σειρά του στη δημιουργία ενός κοινού για τις εκθέσεις, το οποίο διευρύνεται καθώς εδραιώνεται η εμπιστοσύνη ανάμεσα στο κοινό και τα μουσεία. Οι επισκέπτες εισπράττουν την προσπάθεια που γίνεται για την παρουσίαση μιας έκθεσης με εύληπτο, ευχάριστο τρόπο και διαδραστικά μέσα και εθίζονται σε αυτό το είδος ψυχαγωγίας. Οι συνεργασίες μεταξύ μουσείων και φορέων (σημ. 4), οι χορηγίες από τα ιδρύματα και τον επιχειρηματικό κόσμο έγιναν βασικά στοιχεία που έκαναν δυνατή τη διοργάνωση αυτών των εκθέσεων, ενώ και άλλες κοινωνικές ομάδες άρχισαν να συμμετέχουν στη δημιουργία των εκθέσεων (σημ. 5).
Στις μέρες μας, λόγω της οικονομικής κρίσης, παρατηρούμε μία μείωση στη συχνότητα των περιοδικών εκθέσεων. Νέες μουσειολογικές τάσεις εφαρμόστηκαν και αναπτύχθηκαν, νέες στρατηγικές και συνεργασίες δίνουν πνοή και ζωή στις εκθέσεις, ίσως όχι με το ρυθμό που θα επιθυμούσαμε. To ασφυκτικό οικονομικό περιβάλλον δημιουργεί νέες προκλήσεις και γίνονται προσπάθειες να αυξηθούν οι χορηγίες, οι συνεργασίες και ο εθελοντισμός.
Εικαστικές εκθέσεις σε μουσεία
Εικαστικές εκθέσεις πραγματοποιούνται σε αρχαιολογικά μουσεία εδώ και αρκετά χρόνια. Από τη δεκαετία του 1960, φωτισμένοι αρχαιολόγοι που θεωρούσαν τα μουσεία πνευματικές εστίες και είχαν επαφές με σύγχρονους καλλιτέχνες διοργάνωσαν τέτοιες εκθέσεις. Πιο κοντά στις μέρες μας, το 1994 και με αφορμή την Προεδρία της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Σύνοδο, η Μαριάννα Στραπατσάκη πραγματοποίησε την εγκατάσταση «Βυζάντιο» στο Παλαιό Φρούριο της Κέρκυρας, ένα έργο το οποίο πλαισίωνε έκθεση βυζαντινών εικόνων που διοργανώθηκε στον Άγιο Γεώργιο και είχε παραγγελθεί γι’ αυτόν το λόγο (σημ. 6). O Γιώργος Χατζημιχάλης, με τη ζωγραφική του, σχολίασε τον αρχαιολογικό χώρο στη Μαρώνεια της Θράκης και την ανασκαφή που διενεργούσε ο Χαράλαμπος Μπακιρτζής. Τα έργα αυτά παρουσιάστηκαν αργότερα σε έκθεση (σημ. 7).
Κατά καιρούς, καλλιτέχνες έχουν κληθεί να πλαισιώσουν με έργα τους εκθέσεις στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο κ.α. Το 2004, το Μουσείο Μπενάκη ανέθεσε σε καλλιτέχνες τη δημιουργία πορτρέτων με θέμα τον ιδρυτή του, Αντώνη Μπενάκη. Τα έργα αυτά ενσωματώθηκαν στις μόνιμες εκθέσεις του. Η πρακτική αυτή διαδόθηκε και πολλά αρχαιολογικά μουσεία και συλλογές φιλοξένησαν έργα σύγχρονων καλλιτεχνών. Έργα που δημιουργούνται ειδικά για ένα μουσείο ή για μία έκθεση, ώστε να συνομιλήσουν με τα υπόλοιπα εκθέματα, καθιερώνονται σε πολλούς χώρους και αποτελούν μια νέα πρόκληση και μια νέα αναζήτηση. Τα νησιά του Αιγαίου διαθέτουν μικρά ή μεγαλύτερα αρχαιολογικά μουσεία, ο πληθυσμός αυξάνεται στη διάρκεια του καλοκαιριού και πολλοί καλλιτέχνες επιλέγουν να εκθέσουν τα έργα τους εκεί. Τα αρχαιολογικά μουσεία της Αίγινας, του Πόρου, της Άνδρου, των Χανίων και άλλων πόλεων φιλοξενούν τα τελευταία καλοκαίρια εκθέσεις Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. Στο σχετικά νέο Αρχαιολογικό Μουσείο των Πατρών πραγματοποιήθηκε πρόσφατα ανάλογη έκθεση με τίτλο «Ευθραυστότητα», από τον εικαστικό Γιώργο Τσεριώνη (2016). Τα έργα δημιουργήθηκαν ειδικά για το μουσείο και εκτέθηκαν σε όλες τις αίθουσες, αλλά και ανάμεσα στα εκθέματα του μουσείου.
Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης φιλοξένησε έργα του καλλιτέχνη ακτιβιστή Ai Weiwei. Ο καλλιτέχνης σχολιάζει την ανάγκη της ελευθερίας, της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς, τη συγκλονιστική πραγματικότητα των προσφύγων, που και η Ελλάδα βίωσε ιδιαίτερα έντονα στη διάρκεια του 2016. Ήταν η πρώτη φορά που τα έργα του Ai Weiwei παρουσιάστηκαν σε αρχαιολογικό μουσείο. Συγχρόνως ο καλλιτέχνης επηρεάστηκε από το μουσείο, δημιουργώντας ένα νέο έργο με εμφανή τα χαρακτηριστικά των κυκλαδικών γλυπτών. Ακολουθώντας τη συμβουλή του ακτιβιστή καλλιτέχνη, το μουσείο αποφάσισε να διαθέσει το 10% των εσόδων σε δύο Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, τους Γιατρούς χωρίς Σύνορα και τη ΜΕΤΑδραση (σημ. 8). Μία απόφαση που συνδέει τη σύγχρονη τέχνη με τη σύγχρονη κοινωνία.
Σε μία άλλη κατεύθυνση, τo Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 150 χρόνια του Μουσείου, υλοποιεί από το καλοκαίρι του 2016 τη δράση «Γλυπτικός Λόγος». Στο πλαίσιο της δράσης, που θα διαρκέσει έναν χρόνο, στο Αίθριο του μουσείου φιλοξενείται για δύο μήνες κάποιο αντιπροσωπευτικό έργο ενός σύγχρονου Έλληνα γλύπτη. Παράλληλα, από τον Οκτώβριο του 2016, στο χώρο μπροστά από το μουσείο εκτίθεται η γλυπτική εγκατάσταση «Προμαχώνες», έργο της Βένιας Δημητρακοπούλου.
Πέρα από τα εικαστικά δρώμενα, παραστάσεις και events χορoύ, μουσικής και θεάτρου διοργανώνονται επίσης όλο και πιο συχνά στα μουσεία.
Εκθέσεις αφιερωμένες σε συλλέκτες
Εκθέσεις αφιερωμένες σε συλλέκτες δεν είναι άγνωστες στα αρχαιολογικά μουσεία. Οι παλαιότερες συλλογές που στεγάζονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό ή στο Νομισματικό Μουσείο, όπως οι συλλογές Ιωάννη Δημητρίου, Σταθάτου, Ζωσιμάδων, αποτέλεσαν το βασικό κορμό των μόνιμων εκθέσεων. Οι νεότερες, όπως οι συλλογές της Ντόρης Παπαστράτου και του Δημητρίου Οικονομοπούλου, διαθέτουν το δικό τους χώρο στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού. Η Συλλογή Γεωργίου Τσολοζίδη έχει αποτελέσει κεντρικό θέμα εκθέσεων που πραγματοποιήθηκαν από τον ίδιο φορέα.
Το Μουσείο Μπενάκη όμως, με την έκθεση «Ένας συλλέκτης στην Αθήνα του 20ού αιώνα: Η δωρεά Βαλαδώρου στο Μουσείο Μπενάκη» (12/11/2015-31/01/2016) εγκαινίασε έναν νέο κύκλο εκθέσεων ιδιωτικών συλλογών. Σε αυτή την πρώτη παρουσίαση της συλλογής, η έκθεση επιχείρησε την προσέγγιση τόσο του ίδιου του συλλέκτη, της παιδείας και των αναζητήσεών του, όσο και του κοινωνικού του περίγυρου – στοιχεία που καθόρισαν και το χαρακτήρα της συλλογής του. Συγχρόνως, τα αντικείμενα –κυρίως εικόνες, εκκλησιαστικά και αρχαία αντικείμενα, σπάνιες εκδόσεις και παλαίτυπα– παρουσιάστηκαν με τη δέουσα επιστημονική προσέγγιση και με μια προσπάθεια να ενταχθούν στην εποχή που δημιουργήθηκαν. Η επιμελήτρια Αναστασία Δρανδάκη κατάφερε να φωτίσει το πορτρέτο του συλλέκτη και της αδερφής του, να κάνει αναφορές στο αστικό περιβάλλον της Αθήνας εκείνης της εποχής, στο οποίο ανήκαν, και να δημιουργήσει θεματικές ενότητες ώστε να προβληθούν τα αντικείμενα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Ο σχεδιασμός του Σταμάτη Ζάννου συμβάδιζε με το σκεπτικό της έκθεσης, προσφέροντας καθαρή και καλαίσθητη παρουσίαση.
Από την Κίνα στην Αθήνα μέσω Λονδίνου
Στο ίδιο πνεύμα, με έμφαση στον συλλέκτη, κινήθηκε και η έκθεση που διοργάνωσε το Μουσείο Μπενάκη, με τίτλο «Κεραμική από την Κίνα», που περιλάμβανε έργα από τη συλλογή του Γεώργιου Ευμορφόπουλου. Ο Ευμορφόπουλος, συλλέκτης, με καταγωγή από τη Χίο, γεννήθηκε, μεγάλωσε και δραστηριοποιήθηκε στην Αγγλία. Η εξαιρετική συλλογή του, που δημιουργήθηκε στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, στην πλειονότητά της αγοράστηκε από το Βρετανικό Μουσείο. Οι δύο Έλληνες συλλέκτες, Μπενάκης και Ευμορφόπουλος, συναντήθηκαν στο Κάιρο τη δεκαετία του 1920. Η αμοιβαία εκτίμηση και το κοινό ενδιαφέρον τους για την παρουσίαση των συλλογών τους και στο ελληνικό κοινό είχαν ως αποτέλεσμα τη δωρεά 800 κεραμικών από τη συλλογή του Ευμορφόπουλου στο Μουσείο Μπενάκη.
H έκθεση οργανώθηκε για να αναγνωστεί αμφίδρομα. Ο επιμελητής Γιώργης Μαγγίνης κατάφερε με τα ίδια αντικείμενα της συλλογής να προσεγγίσει την ιστορία της κεραμικής στην Κίνα από την 3η χιλιετία π.Χ. έως τον 19ο αι. μ.Χ. και συγχρόνως να φωτίσει τις επαφές της Κίνας με τη Δύση και τη σχέση που δημιούργησαν οι Ευρωπαίοι συλλέκτες με αυτά στις αρχές του 20ού αι. Η διάδοση της κινεζικής πορσελάνης από τον 18ο αιώνα και μετά, επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό μέσα από έργα που κατασκευάζονται για να διοχετευθούν μόνο στην Ευρώπη. Μετά τη λεηλασία της Ιερής Πόλης στα 1860, έφτασε στην Ευρώπη και η ιδιαίτερη κεραμική που προοριζόταν για τον αυτοκράτορα. Η επαφή του Γ. Ευμορφόπουλου με τις αναζητήσεις της ευρωπαϊκής τέχνης της εποχής του τον προετοίμασε ώστε να διακρίνει και να εκτιμήσει γρήγορα την αρχαιότερη κινεζική κεραμική, που εκείνη την εποχή, μετά το 1911, είχε αρχίσει να ανακαλύπτεται στις ανασκαφές, και να κινηθεί γρήγορα ώστε να καταφέρει να αγοράσει αντικείμενα της εποχής. Το ότι τα ευρήματα αυτά προέρχονταν κυρίως από τάφους και το ότι οι Κινέζοι είχαν δεισιδαιμονίες για τα θέματα αυτά διευκόλυναν την αγορά τους. Η δημιουργία αυτής της συλλογής εισήγαγε την πρώιμη κινεζική τέχνη στην Ευρώπη και δημιούργησε νέες κατευθύνσεις στις συλλογές των Ευρωπαίων.
Τα εκθέματα προσεγγίστηκαν κυρίως ως έργα τέχνης, ως μαρτυρίες διαφόρων τεχνικών και τεκμήρια της ιστορίας των ιδιωτικών συλλογών, και λιγότερο ως αντικείμενα μιας κοινωνίας του παρελθόντος. Ο διακριτικός σχεδιασμός του Π. Θανόπουλου προσαρμόστηκε στο σκεπτικό της έκθεσης. Η αγγλική έκδοση China Rediscovered. The Benaki Museum Collection of Chinese Ceramics, με κείμενα του Γιώργη Μαγγίνη, και το μικρό φυλλάδιο βοήθησαν τους επισκέπτες να προσεγγίσουν τα αντικείμενα (σημ. 9).
Εξαιρετική ήταν η πρωτοβουλία του Μουσείου Μπενάκη να καλέσει καλλιτέχνες που είχαν δείξει ενδιαφέρον για την αισθητική ή τις τεχνικές της Άπω Ανατολής ώστε να δημιουργήσουν πωλητέα με έμπνευση από την περιοχή. Οι Μ. Εκκλησιάρχου, Χ. Χρηστίδης, Μ. Μαϊδάτσης, Θωμαΐς Κόντου δημιούργησαν τσαγιέρες, κούπες, πιατέλες, βεντάλιες, έτσι ώστε ο επισκέπτης να έχει τη δυνατότητα να πάρει μαζί του δημιουργίες σύγχρονων Ελλήνων καλλιτεχνών, εμπνευσμένες από αυτή την τέχνη, όπως εμπνέονταν, στα μέσα της δεκαετίας του 1920, στο Λονδίνο, οι νέοι καλλιτέχνες από τις πολυτελείς εκδόσεις της συλλογής Γ. Ευμορφόπουλου.
Από την περιφέρεια στην Αθήνα
Το Μουσείο της Ακρόπολης, διευρύνοντας το ρόλο του ως μουσείου διεθνούς εμβέλειας στην πρωτεύουσα της χώρας, έχει εντάξει στο πρόγραμμά του, από το 2015, σειρά εκθέσεων με έργα από μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους της ελληνικής περιφέρειας. Στόχος των διοργανωτών είναι να προβληθεί ένας αρχαιολογικός χώρος με τα ευρήματά του και να γίνει μία επιλογή στα εκθέματα ώστε να παρουσιαστούν στοιχεία που θα κινήσουν το ενδιαφέρον του σύγχρονου επισκέπτη. Χώροι απομακρυσμένοι από τις κεντρικές αρτηρίες της τουριστικής κίνησης, έχουν την ευκαιρία να προβληθούν στο κέντρο, όπως η Αθήνα, να γίνουν γνωστοί και πιθανόν να προσεγγίσουν δικούς τους επισκέπτες. Για τις πρώτες εκθέσεις, που γνώρισαν μεγάλη επιτυχία, επιλέχθηκαν ιεροί χώροι, σεβαστοί από το σύνολο του αρχαίου κόσμου. Η πρώτη έκθεση ήταν αφιερωμένη στο Ιερό των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης και η δεύτερη στο Μαντείο της Δωδώνης.
Σκοπός της έκθεσης «Δωδώνη – Το μαντείο των ήχων» (20/6/2016-31/3/2017) ήταν όχι μόνο να συστήσει στο ευρύ κοινό το αρχαιότερο ελληνικό μαντείο, αλλά και να δείξει τον τρόπο λειτουργίας, το ρόλο και τη σημασία του στον αρχαίο κόσμο, τονίζοντας παράλληλα την ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίζει το μέλλον.
Το βασικό ερέθισμα, σύμφωνα και με τον καθηγητή Δ. Παντερμαλή, ήταν τα ελάσματα στα οποία αποτύπωναν τα ερωτήματά τους οι πιστοί, προκειμένου να καθησυχαστούν οι ανησυχίες τους για το άγνωστο μέλλον με το χρησμό του θεού (σημ. 10). Ο επισκέπτης της έκθεσης αισθάνεται ότι είναι ένα θέμα που τον αφορά καθώς ανάλογα ερωτήματα και ανασφάλειες κατακλύζουν και τον ίδιο καθημερινά.
Το ιερό του Δία στη Δωδώνη υπήρξε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο όχι μόνο για τους πληθυσμούς της Ηπείρου, αλλά και όλου του αρχαίου κόσμου. Το φυσικό περιβάλλον στο οποίο βρισκόταν το μαντείο παραπέμπει σε αρχέγονες θεότητες της φύσης, όπως η αιγαιακή Μεγάλη Θεά ή Μητέρα Γη που κατοικούσε στις ρίζες της ιερής δρυός. Ο Δίας αντικατέστησε τη γυναικεία θεότητα, δεν την αποχωρίστηκε όμως. Η σύζυγός του, Διώνη, που εξακολουθεί να λατρεύεται, κατοικεί στη βελανιδιά και χρησμοδοτεί με το θρόισμα των φύλλων του δέντρου. «Η αίσθηση ότι οι αρχαίοι, ερμηνεύοντας ήχους της φύσης και των ανθρώπων, αναγνώριζαν τον Δία των υδάτων, των κεραυνών και των αετών και τη Διώνη των αγαθών της γης, τους οποίους φαντάζονταν σύνναους στην κλίνη της βαλανιδιάς, με ρίζες στα έγκατα της αβύσσου και κλαδιά στο θόλο του σύμπαντος, παραμένει συγκλονιστική» όπως μας εξηγεί ο Κωνσταντίνος Ι. Σουέρεφ, προϊστάμενος της Αρχαιολογικής Εφορείας Ιωαννίνων.
Μία θεματική ενότητα της έκθεσης περιλαμβάνει αναθήματα που σχετίζονται με τους τοπικούς αρχικά και αργότερα πανελλήνιους αγώνες, τα Νάια. Αγώνες δραματικοί και αθλητικοί αφιερωμένοι στο Δία Νάιο, οργανώνονται κάθε τέσσερα χρόνια, πιθανόν τον Οκτώβριο, που επιστρέφουν οι βοσκοί με τα κοπάδια για το χειμώνα και πριν να αρχίσουν οι βροχές στην Ήπειρο. Τον Μάιο και τον Οκτώβριο, τους μήνες μετακίνησης των κοπαδιών, οργανώνονται έως σήμερα πανηγύρια σε περιοχές με πληθυσμό που ασχολείται με την κτηνοτροφία.
Στο πλαίσιο της έκθεσης έγινε μια προσπάθεια να ανιχνευτούν και να παρουσιαστούν οι σχέσεις που είχε η Αθήνα με το μαντείο της Δωδώνης, μέσω εκθεμάτων από το Μουσείο Ακρόπολης.
Ο χώρος της έκθεσης διαμορφώθηκε με τρόπο που να ανακαλεί στη μνήμη το φυσικό τοπίο του ιερού, αλλά και τα μνημεία γύρω από αυτό. Στο κέντρο της αίθουσας ένα υποστύλωμα της σύγχρονης αίθουσας μετατράπηκε αφαιρετικά σε βελανιδιά με οκτώ χιλιάδες φύλλα, παραπέμποντας στο θρόισμα των φύλλων στη Δωδώνη, μέσω του οποίου ερμηνευόταν η απάντηση του θεού στα ερωτήματα των ανθρώπων.
Δημιουργήθηκε επίσης ένας ιδιαίτερος χώρος, ανάλογος με το ναΐσκο της Ιεράς Οικίας του μαντείου, μέσα στον οποίο προβάλλονταν ψηφιακά, σε σχέδιο, σε μετάφραση και με ήχο, κάποια από τα ελάσματα με τις πιο χαρακτηριστικές ερωτήσεις. Ένα βίντεο που προβαλλόταν σε οθόνες στη μία πλευρά της έκθεσης, έδινε στον επισκέπτη την αίσθηση της φύσης γύρω από το ιερό, με τους ήχους, τη βλάστηση, αλλά και τα μνημεία που σώζονται σε όλον τον αρχαιολογικό χώρο.
Η έκθεση πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων. Τα περισσότερα εκθέματα προέρχονταν από το Μουσείο Ιωαννίνων και από τη συλλογή Καραπάνου, του πρώτου ανασκαφέα του χώρου, η οποία στεγάζεται τώρα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Η αρχιτεκτονική μελέτη ήταν της Ε. Σπάρτση, οι κατασκευές του Δ. Μαρκάκου και το βίντεο του Κ. Αρβανιτάκη.
Συνομιλία με τον Δημήτρη Παντερμαλή
Κατά την επίσκεψή της στην έκθεση «Δωδώνη – το μαντείο των ήχων», η γράφουσα είχε τη χαρά να συνομιλήσει με τον Πρόεδρο του Μουσείου Ακρόπολης, καθ. Δημήτρη Παντερμαλή. Ακολουθεί το κείμενο αυτής της συνομιλίας.
Δ.Π.: Όλα τα ελληνικά μουσεία έχουν κάτι πολύ σημαντικό να πουν. Ξεκινώντας από αυτό, τα μουσεία της χώρας θα έπρεπε να λειτουργούν με έναν σύμμετρο τρόπο, δηλαδή ο επισκέπτης του μουσείου που έχει μεγάλη επισκεψιμότητα θα πρέπει να ξέρει ότι κάπου πιο μακριά υπάρχουν εξίσου σημαντικά μουσεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Έτσι θα γίνεται ένα είδος μετάγγισης του ενδιαφέροντος … Εμείς, όπου είναι δυνατόν, συμβάλλουμε με τις δυνατότητες που έχουμε.
Δ.Ε.: Είστε ευχαριστημένοι από την απήχηση που είχαν αυτές οι εκθέσεις στο κοινό;
Δ.Π.: Βεβαίως και είμαστε, μια και την έκθεση της Σαμοθράκης την επισκέφθηκαν 44.000 άτομα, και αυτό θεωρήθηκε μεγάλη επιτυχία. Η έκθεση της Δωδώνης έχει ακόμη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα.
Δ.Ε.: Θα μπορούσαν να διευρυνθούν οι συνοδευτικές εκδηλώσεις της έκθεσης; Γιατί ξέρω ότι υπάρχουν ήδη ξεναγήσεις, υπάρχουν κάποια πωλητέα, υπάρχουν τα ιδιαίτερα πιάτα που σερβίρονται στο εστιατόριο…
Δ.Π.: …αλλά υπάρχει και το διεθνές επιστημονικό συμπόσιο που έγινε στα μέσα Σεπτεμβρίου, για τις πινακίδες των χρηστηρίων ελασμάτων, κατά τη διάρκεια του οποίου μίλησαν οι άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί ειδικά με αυτά, ενώ τα είδαν και να εκτίθενται.
Δ.Ε.: Θα μπορούσαν να οργανωθούν εκδρομές από το Μουσείο της Ακρόπολης προς τους χώρους από τους οποίους προέρχονται αυτά τα αντικείμενα, ώστε να υποστηριχθούν αυτές οι εκδηλώσεις και από τις δύο πλευρές;
Δ.Π.: Αν και αυτό που λέτε είναι σωστό και είναι μια πολύ καλή ιδέα, δυστυχώς δεν υπάρχει προσωπικό που να καλύψει την ανάγκη αυτή, γιατί όλο αυτό χρειάζεται μια μεγάλη προετοιμασία, και επιστημονική αλλά και γραφειοκρατική. Από την εμπειρία της έκθεσης για τη Σαμοθράκη πιστεύω ότι αυτό θα λειτουργήσει και μόνο του, γιατί, για παράδειγμα, οι επισκέπτες δήλωναν ότι, αν και πάντα ήθελαν να επισκεφθούν τη Σαμοθράκη, τώρα τους δόθηκε ένας ισχυρός λόγος να το κάνουν και θα το κάνουν.
Δ.Ε.: Μπορεί να γίνει με τις τοπικές κοινωνίες, δηλαδή να το αναλάβουν αυτοί κάπως παραπάνω… Οι Εφορείες…
Δ.Π.: Αυτό ήδη διστακτικά έχει ξεκινήσει.Μια ενέργειά μας ήταν να φτιάξουμε γιγαντοαφίσες για τα λεωφορεία της πόλης των Ιωαννίνων, στις οποίες παρουσιάζονται ευρήματα. Στόχος είναι οι κάτοικοι της πόλης να τα γνωρίσουν καλύτερα. Η ανταπόκριση ήταν μεγάλη.
Δ.Ε.: Έχει ζητηθεί στο Μουσείο της Ακρόπολης να ανταποδώσει με δάνειο, με κάτι συμβολικό, στα τοπικά μουσεία;
Δ.Π.: Όχι ακόμη, αλλά ίσως στο μέλλον να προκύψει.
Δ.Ε.: Γίνεται μια προσπάθεια τα έργα που έρχονται να συνομιλήσουν με τα έργα που υπάρχουν ήδη στο Μουσείο της Ακρόπολης, ώστε να πλαισιωθούν από τα άλλα έργα της εποχής και να προσεγγίσουμε καλύτερα τον Αρχαίο Κόσμο;
Δ.Π.: Ναι. Για παράδειγμα στην έκθεση της Δωδώνης έχουμε στήσει δύο εκθέματα, ένα θρόνο και μια επιγραφή, που αναφέρονται στη Διώνη και στον Δία Νάιο, γεγονός που δείχνει ακριβώς ότι οι ειδικές θεότητες που λατρεύονταν στην Ήπειρο ήταν γνωστές και στην Αθήνα. Και είναι γνωστό και από την ιστορία ότι όταν είχαν ψυχρανθεί οι σχέσεις τους με το μαντείο των Δελφών, οι Αθηναίοι στράφηκαν στο μαντείο της Δωδώνης το οποίο ήταν εξίσου ισχυρό.
Δ.Ε.: Αν θέλετε να σχολιάσετε, δύο εκθέματα μου έκαναν μεγάλη εντύπωση: το νόμισμα που έχει τον Δία και τη Διώνη –καθώς για να αντικατασταθεί η αρχαία λατρεία της Μητέρας Γης, ο Δίας αναγκάζεται να παντρευτεί τη Διώνη, για να γίνει αποδεκτή αυτή η λατρεία εδώ–, και το άλλο έκθεμα είναι το χρυσό έλασμα με μορφή λιονταριού που ανάλογο υπήρχε στην έκθεση για τη Σαμοθράκη.
Δ.Π.: Πράγματι οι αρχαίοι θεοί είχαν μεγάλη προσαρμοστικότητα, όπως και οι αρχαίοι μύθοι. Και αυτό φαίνεται και από τους μύθους, όπου για κάθε γενικό μύθο έχει δημιουργηθεί και ένας τοπικός, στον οποίο οι επιχώριοι έχουν εντάξει τις δικές τους μυθολογικές απόψεις. Για παράδειγμα, ότι υπάρχουν τρεις–τέσσερις διαφορετικοί χώροι Γιγαντομαχίας. Το ίδιο έγινε και με τον Δία, ο οποίος αν και ήταν θεός των φυσικών φαινομένων, κατέληξε να ζει μαζί με τη Διώνη στο δέντρο, κάτι πολύ ρομαντικό, πολύ ταιριαστό με το μύθο. Εμένα μου κάνει εντύπωση το ότι τα πρώτα ερωτήματα δεν ήταν ερωτήματα που θα έθετε κανείς στον Δία, αλλά ερωτήματα που παραπέμπουν σε ανησυχίες απλών ανθρώπων. Για παράδειγμα κάποιος ρωτούσε ποιος είναι ο κλέφτης των ζώων.
Δ.Ε.: Εσείς έχετε κάποια ερμηνεία για το χρυσό έλασμα του λιονταριού;
Δ.Π.: Επειδή είναι η περίοδος που επιστρέφουν από την Ανατολή οι συμμετέχοντες στην εκστρατεία και φέρνουν μαζί τους πολύτιμα αντικείμενα, πιθανότατα το χρυσό έλασμα λιονταριού να προέρχεται από θήκη όπλου. Όσο για το ότι παρόμοιο έκθεμα υπήρχε και στην έκθεση της Σαμοθράκης, αυτό είναι απλά μια μεγάλη σύμπτωση.
Δ.Ε.: Για την έκθεση «Δωδώνη, το μαντείο των ήχων» έγινε μια προσπάθεια να αποδοθεί η ανάμνηση τόσο του φυσικού περιβάλλοντος όσο και του δομημένου, παραδείγματος χάρη με τη βελανιδιά και το ναό… Ήταν μια εξαιρετική ιδέα… Ήταν της μουσειολογικής ομάδας, της μουσειογραφικής μελέτης;
Δ.Π.: Αυτό είναι μια προσωπική μου άποψη, ότι είναι αδύνατον να καταλάβουμε σωστά τον αρχαίο πολιτισμό αν τον προσεγγίσουμε μόνο με έναν ουδέτερο ακαδημαϊκό τρόπο, διότι οι πολιτισμοί και τα έργα των πολιτισμών είναι προϊόντα ανθρώπων οι οποίοι ζουν μέσα σε συγκεκριμένα τοπία. Ο τόπος κατά την άποψή μου είναι αποφασιστικός για τη δημιουργία πάρα πολλών πραγμάτων, προϊόντων της τέχνης, ακόμα και στάσης ζωής.
Το ίδιο κάναμε και στη Σαμοθράκη όπου προσπαθήσαμε να δώσουμε την αίσθηση του Αρσινοείου, ενός από τα κεντρικά κτήρια του ιερού.
Στην έκθεση της Δωδώνης προσπαθήσαμε να δώσουμε σε γενικές γραμμές την αίσθηση του χώρου, ενώ συγχρόνως στη γιγαντοοθόνη παρουσιάζουμε και το φυσικό τοπίο, μιας και αυτό διαμόρφωσε τους ανθρώπους. Η παρουσίασή του είναι απαραίτητη για την κατανόηση των περισσότερων ερωτήσεων που γίνονται.
Για μένα θα ήταν ιδανικό το ενδιαφέρον των ανθρώπων για την αρχαιότητα να μεταφερθεί από το θεωρητικό επίπεδο στο πιο ουσιαστικό και πραγματικό, και αυτό δίχως το ελληνικό φυσικό τοπίο δεν γίνεται.
Δ.Ε.: Ο κόσμος αντέδρασε θετικά;
Δ.Π.: Η παρουσίαση αυτή έτυχε θετικής ανταπόκρισης από τον κόσμο και το έκανα και σε μια έκθεση του Δίου στο Ωνάσειο της Αμερικής, όπου μεταφέραμε και ήχους, γιατί όπως σας είπα το φυσικό περιβάλλον είναι αποφασιστικό για τη δημιουργία του αρχαιολογικού τόπου. Και στην έκθεση της Δωδώνης έχουμε ήχους. Ακούγεται ο ήχος του νερού, το θρόισμα των φύλλων κ.λπ.
Δ.Ε.: Από τις αντιδράσεις του κοινού φαίνεται ότι γοητεύει τον κόσμο αυτή η καθημερινότητα που μαρτυρούν οι ερωτήσεις προς το Θείο και φαντάζομαι ότι αυτό το λάβατε υπόψιν σας. Πιστεύετε ότι μπορεί να γίνει μνεία στον τρόπο με τον οποίο σήμερα αντιμετωπίζουν τις ανασφάλειές τους οι άνθρωποι; Δηλαδή πού απευθύνουν αυτά τα ερωτήματα τώρα.
Δ.Π.: Αυτό θα ήταν μια κοινωνιολογική προέκταση, αλλά επειδή είναι εύκολο σε μια τέτοια περίπτωση να γίνουν λάθη και να δείχνουν ερασιτεχνικά, θα έπρεπε να ασχοληθούν ειδικοί, και αυτό ξεφεύγει από τις δικές μας αρμοδιότητες και ικανότητες.
Δ.Ε.: Θέλετε να προσθέσετε κάτι άλλο;
Δ.Π.: Η κορύφωση της έκθεσης πιστεύω ότι είναι σε αυτές τις πινακίδες, γιατί κανένας δεν περιμένει τέτοιου είδους ερωτήματα, δηλαδή, ποιος έκλεψε τα χρήματα που είχα κρυμμένα στο δοκάρι της στέγης, αν θα ξαναπαντρευτώ, να πληρώσω τα χρέη μου τώρα ή αργότερα,να κάνω επένδυση για το εργαστήριό μου τώρα ή αργότερα, και πολλά άλλα εντελώς ανθρώπινα θέματα. Και νομίζω πως αυτό υπομνηματίζει με τον καλύτερο τρόπο τη σχέση του αρχαίου ανθρώπου με τη λατρεία, γιατί ωραία και χρήσιμη είναι η θεωρητική ενασχόληση, και ένδειξη πολιτισμού, αλλά εδώ ο τρόπος είναι άμεσος με σημαντικό ιστορικό κέρδος, γιατί πιάνεις με τα χέρια σου τη φωνή του, νιώθεις ότι ακουμπάς την ψυχή του ανθρώπου, γι’ αυτό και είναι πιο πάνω από όλα τα βιβλία θρησκειολογίας που έχουν γραφτεί.
Αυτές οι μεμονωμένες ψηφίδες συνθέτουν την ιστορία, γιατί την ιστορία την ξέρουμε μονάχα από τις μεγάλες στιγμές, οι οποίες αναμφίβολα τη διαμόρφωσαν. Αλλά η καθημερινότητα είναι ένα εξίσου σημαντικό κομμάτι, γιατί ο άνθρωπος αποτελείται και από σύνολο πυρήνων καθημερινότητας, δηλαδή καθημερινής συμπεριφοράς.
Ο αρχαίος πολιτισμός κατά τη γνώμη μου δεν χαρακτηριζόταν από τα μεγάλα και απόμακρα ιδεώδη, αλλά από την πραγματικότητα. Ήταν κολλημένος στην πραγματικότητα. Ένας παραδοσιακός πολιτισμός, υψηλής ποιότητας, ο οποίος κατάφερε να γίνει παγκόσμιος.
Δέσποινα Ευγενίδου
Επίτιμη Διευθύντρια Νομισματικού Μουσείου
Λεζάντες εικόνων
Εικ. 1. Το εσωτερικό της έκθεσης «Δωδώνη, το μαντείο των ήχων». © Μουσείο Ακρόπολης. Φωτ.: Γιώργος Βιτσαρόπουλος.
Εικ. 2. Κούπα από την έκθεση «Κεραμική από την Κίνα». Πορσελάνη με διακόσμηση εγχάρακτη και από μήτρα. Επιγραφή: «Κατασκευασμένο κατά τη βασιλεία Γιοντσέν της μεγάλης δυναστείας Τσινγκ». Τσιανγκσί, Τσιντετζέν. Τσινγκ, Γιοντσέν (1723–1735). ΓΕ 2744. Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.
Εικ. 3. Άποψη της έκθεσης «Ένας συλλέκτης στην Αθήνα του 20ού αιώνα: Η δωρεά Βαλαδώρου στο Μουσείο Μπενάκη».
Εικ. 4. «Δακρυδόχοι και δακρυγόνα». Έργο του Ai Wei Wei που παρουσιάστηκε στο Mουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, 2016.
Εικ. 5. Μ. Μαϊδάτσης – Χρ. Χρηστίδης, βεντάλιες εμπνευσμένες από έργα της Άπω Ανατολής.
Εικ. 6. Έργο της κεραμίστριας Μ. Εκκλησιάρχου, εγχάρακτη πορσελάνη, εμπνευσμένη από έργα της εποχής Τανγκ. Κατασκευάστηκε για την έκθεση «Κεραμική από την Κίνα».
Εικ. 7. «Δωδώνη – Το Μαντείο των Ήχων». Κλαδί και φύλλα δρυός. Η μαντική δρυς ήταν η κατοικία του Δία στη Δωδώνη. 4ος-3ος αι. π.X. © Μουσείο Ακρόπολης.
Εικ. 8. Χρυσό έλασμα με μορφή λιονταριού. Το συγκεκριμένο προέρχεται από τη Σαμοθράκη, ενώ ανάλογο παρουσιάστηκε στην έκθεση «Δωδώνη – Το Μαντείο των Ήχων». Η προέλευσή του πιθανόν να είναι περσική ή λυδική. © Μουσείο Ακρόπολης. Φωτ. Σωκράτης Μαυρομμάτης.
Εικ. 9. «Δωδώνη – Το Μαντείο των Ήχων». Μολύβδινο έλασμα με χαραγμένο το ερώτημα κάποιου επισκέπτη, του Έρμωνα: σε ποιον θεό πρέπει να προσευχηθεί για να αποκτήσει από τη σύζυγό του Κρηταίαν χρήσιμους απογόνους. 525-500 π.Χ. © Μουσείο Ακρόπολης.
