Free MemberΟ Νικηφόρος είναι ένας παιχνιδιάρης γλάρος, που όσο αγαπά το παιχνίδι άλλο τόσο αγαπά και τη γνώση. Πιστεύει, λοιπόν, ότι μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας να ανακαλύψουν τα συναισθήματά τους με οδηγό τα κυκλαδικά ειδώλια. Ακόμη και τα ίδια τα ειδώλια αμφέβαλλαν για το εγχείρημά του. Πίστευαν ότι, όπως ήταν αποσπασμένα από τον χρόνο και τον χώρο, τη σημασία και τη λειτουργία τους, στις προθήκες του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, μόνον «θαυμασμό» μπορούσαν να εμπνεύσουν· θαυμασμό προς την εποχή και τον δημιουργό που τα φιλοτέχνησε.
Αντίθετα από τα συναισθήματα που ακολουθούν τις διαψεύσεις, η δική τους διάψευση, που ήρθε δι’ εμπνεύσεως και χειρός Ελένης Γερουλάνου, τα χαροποίησε ιδιαίτερα.
Η Ελένη Γερουλάνου, Διευθύντρια του Νηπιαγωγείου της Σχολής Μωραΐτη, ανέλαβε να βοηθήσει το μικρό γλαράκι να ανακαλύψει τα συναισθήματα με το βιβλίο της «Ο Νικηφόρος ανακαλύπτει τα συναισθήματα. Με οδηγό τα κυκλαδικά ειδώλια» (Εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2013). Τα πέτρινα στόματα των ειδωλίων έγιναν τα ολοζώντανα στόματα των παιδιών και μίλησαν για τη χαρά, τον θαυμασμό, τον θυμό, την ευτυχία, την υποστήριξη, την ασφάλεια, τη στεναχώρια, την αποδοχή, τον φόβο, την αμηχανία, την περιέργεια, τη στοργή, τη ζήλια και, πάνω από όλα, την αγάπη. Η ωραία ιδέα της Ελένης Γερουλάνου εμπλουτισμένη από την εμπειρία της, τις γνώσεις της, τη διαρκή επανάληψη στην εφαρμογή της και κυρίως από την αγάπη της στα παιδιά αισθητοποιήθηκε άψογα από την εικονογράφηση του Φίλιππου Φωτιάδη.
Μελετώντας την πρόταση της Ελένης Γερουλάνου, αναρωτήθηκα εάν θα μπορούσε να εφαρμοστεί και σε κάποιο άλλο μουσείο, όπου τα ειδώλια θα αντικαταστήσουν κάποια άλλα εκθέματα. Σύμμαχος στη «νομιμοποίηση» αυτής της ιδέας η Ίντιθ Γουόρτον, η οποία υποστηρίζει ότι: «Αν το βιβλίο μπαίνει στο μυαλό του αναγνώστη ακριβώς όπως βγήκε από το μυαλό του συγγραφέα […] τότε διαβάστηκε μάταια. Η αξία των βιβλίων είναι ανάλογη με αυτό που θα ονομάζαμε πλαστικότητά τους – την ιδιότητά τους […] να διαπλάθονται με διαφορετικούς τρόπους υπό την επίδραση φρέσκων μορφών σκέψης. Όπου […] λείπει αυτή η αμοιβαία προσαρμοστικότητα, δεν μπορεί να υπάρξει αληθινή επαφή μεταξύ βιβλίου και αναγνώστη» (σημ. 1).
Έτσι κι αλλιώς το Μουσείο αποτελεί έναν κατεξοχήν χώρο έρευνας που επεκτείνεται σε όλες τις λειτουργίες του, και στις εκπαιδευτικές του δραστηριότητες. Η περιοδική έκθεση «Η γενιά του ’80 – Σύγχρονη ελληνική ζωγραφική από τη Συλλογή Σωτήρη Φέλιου», που φιλοξενούσε (19/7/2013-18/11/2013) η Κουμαντάρειος Πινακοθήκη Σπάρτης-Παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης, πρόσφερε πολλές δυνατότητες για την «αντικατάσταση» των ειδωλίων με επιλεγμένους πίνακες. Έτσι τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας εκλήθησαν να «ανακαλύψουν τα συναισθήματα με οδηγό τους πίνακες». Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα εφαρμόστηκε πιλοτικά με δημόσιο νηπιαγωγείο (5ο Νηπιαγωγείο Σπάρτης) και με ιδωτικούς παιδικούς σταθμούς («Παιδόραματα» και «Παιδικό Εργαστήρι»)· το πρόγραμμα του 5ου Νηπιαγωγείου Σπάρτης είχε την ιδιαιτερότητα ότι το παρακολούθησαν τα παιδιά μαζί με τους γονείς τους.
Έτσι, για να περιοριστώ σε μερικά παραδείγματα, στους πίνακες του Εδουάρδου Σακαγιάν («Μαθήτριες και καλειδοσκόπιο», 1995-1998, λάδι σε μουσαμά, 90×70 εκ. και «Ταξιδιώτες πλοίου», 2004, λάδι σε μουσαμά, 150×83 εκ.) θυμώσαμε (θυμός), γιατί μιλούσαμε αλλά κανείς δεν μας πρόσεχε· και στεναχωρεθήκαμε (στεναχώρια) που ο διπλανός μας δεν μας έδινε καμιά σημασία. Στον πίνακα του Μιχάλη Μανουσάκη («Χωρίς τίτλο», 2013, ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 150×140 εκ.) φοβηθήκαμε (φόβος), γιατί κάποιοι έκοβαν δέντρα. Στον πίνακα της Μαρίας Φιλοπούλου («Μύστες», 2011, λάδι σε μουσαμά, 159×200 εκ.) χαρήκαμε (χαρά) πάρα πολύ, γιατί κολυμπήσαμε μαζί με τους φίλους μας σε πράσινα νερά. Στον πίνακα του Κώστα Παπανικολάου («Η κηδεία», 2008, αβγοτέμπερα σε κοντραπλακέ θαλάσσης, 150×180 εκ.) επίσης νιώσαμε χαρά, γιατί κολυμπήσαμε σε γαλάζια, αυτή τη φορά, νερά, αλλά και λύπη, γιατί είδαμε στην άκρη του πίνακα μια πυρκαγιά. Υπάρχει, λοιπόν, το ενδέχομενο στον ίδιο πίνακα να «ανακαλύπτουμε» και χαρά και λύπη. Οδηγηθήκαμε έτσι στη διατύπωση του περίεργου αυτού συναισθήματος με τον όρο του Αγίου Ιωάννη της Κλίμακος «Χαρμολύπη» που προξένησε ευχάριστη έκπληξη στα παιδιά («Χαρμολύπη» ή «Χαροποιόν πένθος» για τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος). Τέλος στις φλογίτσες του Χρήστου Μποκόρου («Φώτα πολύχρωμα», 2005, χρώματα λαδιού σε ξύλο, 150×84,5 εκ.) «ανακαλύψαμε» ότι όταν κάποιος ανάβει μια φλογίτσα αγάπης για εμάς, νιώθουμε κι εμείς αμέσως την αγάπη του.
Τα συναισθήματα θυμός, στεναχώρια, φόβος, χαρά, λύπη, αγάπη ήταν αυτά που είχε ανακαλύψει και ο Νικηφόρος με οδηγό τα ειδώλια στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Επομένως, το βιβλίο της Ελένης Γερουλάνου λειτούργησε ως «συναισθηματικός οδηγός» και για ένα άλλο μουσείο με εντελώς διαφορετικά εκθέματα.
Οι δραστηριότητες που προτάθηκαν μετά την επίσκεψη για να πραγματοποιηθούν στο σχολείο ήταν: α) «Θυμάμαι τον πίνακα και το συναίσθημα που ένιωσα και το ζωγραφίζω» και β) «Θα πάω στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης παρέα με τον Νικηφόρο και θα ανακαλύψω κι άλλα συναισθήματα». Σε αυτή τη δεύτερη πρόταση η νηπιαγωγός διάβασε το βιβλίο της Ελένης Γερουλάνου στα παιδιά, με στόχο να ανακαλέσουν συναισθήματα που «ανακάλυψαν» στην Πινακοθήκη και να ασκήσουν «πίεση» στους γονείς τους να επισκεφθούν το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε ένα τυχόν ταξίδι τους στην Αθήνα.
Γεωργία Κακούρου-Χρόνη
Επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης
