Από την δεκαετία του 1950 έως και σήμερα στις σωστικές ανασκαφές οικοπέδων της πόλης των Πατρών έχει βρεθεί πληθώρα λίθινων αντικειμένων, που προέρχονται από κατοικίες αλλά και δημόσια κτήρια της Ρωμαϊκής εποχής, δηλώνοντας την ευρωστία της αρχαίας πόλης. Πολλά από αυτά εκτίθενται στις τρεις αίθουσες του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Πατρών.

Εδώ θα μας απασχολήσει, η αίθουσα του Δημοσίου Βίου, η οποία είναι χωρισμένη στις εξής ενότητες: Τοπογραφία, Τεχνικές Υποδομές (με τις υπο-ενότητες: συστήματα δόμησης, ύδρευση, λουτρά-νυμφαία, δρόμοι, λιμάνι), Εμπόριο, Διοίκηση, Πόλεμος, Θρησκεία και Ψυχαγωγία. Στις συγκεκριμένες ενότητες εκτίθενται πάνω από πενήντα μαρμάρινα αντικείμενα όπως: προτομές, επιγραφές, μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες, αναθηματικά ανάγλυφα, ανακατασκευή τμήματος κεντρικού λιθόστρωτου δρόμου με πλευρική κιονοστοιχία, περιστόμια πηγαδιών, σκαφοειδείς λουτήρες, βάσεις περιρραντηρίων και αγάλματα.

Αντικείμενο αυτής της παρουσίασης αποτελούν οι εργασίες συντήρησης του συνόλου των λίθινων αντικειμένων. Πρόκειται για ολόγλυφα και ανάγλυφα έργα, στο σύνολο τους κατασκευασμένα από μάρμαρο. Οι διαστάσεις και το βάρος των ολόγλυφων έργων ποικίλουν (ενδεικτικά το ύψος τους κυμαίνεται από 0,40 μ. έως 2,40 μ.).

Κάποια από τα έργα παρουσιάζονταν στην έκθεση του Παλαιού Μουσείου Πατρών, με συνέπεια να υπολείπονται τα στοιχεία στήριξής τους, δηλαδή ορειχάλκινες καρφίδες μεγάλης διατομής (Φ3-6cm) ενσωματωμένες με ισχυρές κόλλες, ενώ στις περιπτώσεις που είχε αφαιρεθεί ο μεταλλικός σύνδεσμος παρέμεναν οι οπές στήριξης. Σε κάποιες περιπτώσεις, τμήμα του γλυπτού είχε ενσωματωθεί στην τσιμεντένια βάση, με συνέπεια να παραμένουν ίχνη τσιμεντοκονιάματος. Πολλά θραύσματα γλυπτών είχαν συγκολληθεί στο παρελθόν με διάφορες συνθετικές κόλλες (διαπιστώθηκαν ίχνη των λεγόμενων «μελί», «γρανιτόκολλας», κονίας meyer). Κάποιες από τις προηγούμενες συγκολλήσεις είχαν αστοχήσει ενώ άλλες παρέμεναν ιδιαίτερα ισχυρές. Οι αρμοί των συγκολλήσεων δεν ήταν επιμελημένοι, με συνέπεια την μείωση της αισθητικής αξίας του έργου.

Σημειώνεται ότι πολλά από τα γλυπτά δεν είχαν υποστεί επεμβάσεις στο παρελθόν με συνέπεια να συντίθενται από θραύσματα. Σε πολλά ολόγλυφα έργα υπήρχαν οριστικές απώλειες μελών ή άλλων τμημάτων. Στην επιφάνεια των γλυπτών παρατηρήθηκαν διαφόρων ειδών επικαθίσεις, όπως υπολείμματα ανασκαφικών κρουστών, συμπαγείς κρούστες αλάτων με ισχυρή πρόσφυση, υπολείμματα βιολογικών κρουστών-λεκέδων, χαλαρές επικαθίσεις και σε κάποιες περιπτώσεις ίχνη πυρκαγιάς-όσο ήταν δυνατόν να διαπιστωθεί.

Οι εργασίες συντήρησης που πραγματοποιήθηκαν είναι:

– Αφαίρεση ορειχάλκινων στοιχείων προηγούμενης στήριξης.

– Συγκολλήσεις θραυσμάτων.

– Πλήρωση ρωγμών και στερέωση απολεπίσεων.

– Εξομάλυνση και αισθητική αποκατάσταση επιφανείας – σφραγίσεις των αρμών που έχουν προκύψει από τις επεμβάσεις (παλαιότερες και σκοπούμενες).

– Καθαρισμοί επιφάνειας.

– Διάτρηση βάσεων σε συγκεκριμένα σημεία για την προσάρτηση του στοιχείου στήριξης με τη βάση.

Αναλυτικότερα:

Αφαίρεση προηγούμενων στοιχείων στήριξης

Η αφαίρεση των μεταλλικών στοιχείων έγινε μηχανικά, με την βοήθεια ειδικών χειρουργικών εργαλείων και υποβοηθήθηκε με διαλύτες, προκειμένου να αφαιρεθούν οι οργανικές κόλλες με τις οποίες ήταν εγκιβωτισμένα στην μάζα του μαρμάρου.

Συγκολλήσεις θραυσμάτων

Η συγκόλληση των ιδιαιτέρως μεγάλων σε όγκο και βάρος θραυσμάτων έγινε με λευκό τσιμέντο τύπου Portland και η ενίσχυση της σύνδεσης με αθέατη καρφίδα τιτανίου (maxΦ6mmκαι μήκος max 6cm). Η οπή διανοίχτηκε κατά 2 mm μεγαλύτερη από την διάμετρο της προβλεπόμενης καρφίδος. Για την διάνοιξη της οπής χρησιμοποιήθηκε περιστροφικό δράπανο.

Για τα μικρότερα θραύσματα η συγκόλληση τους έγινε με εποξική κόλλα, χωρίς εσωτερικό σύνδεσμο. Προηγήθηκε της συγκόλλησης, επιμελής καθαρισμός των επιφανειών θραύσης, με υδατικό διάλυμα υπεροξειδίου του υδρογόνου 7% για την απομάκρυνση μικροοργανισμών και χώματος καθώς και μηχανικός καθαρισμός από τυχόν σαθρά απολεπίσματα. Υπολείμματα προηγούμενων συγκολλητικών αφαιρέθηκαν με οργανικούς διαλύτες.

Πλήρωση επιφανειακών ρωγμών και στερέωση απολεπισμάτων

Η πλήρωση των κενών έγινε με ένεμα υδραυλικής ασβέστου (σε αναλογία νερού 110% του βάρους του στερεού). Το λεπτόρρευστο ένεμα εφαρμόστηκε με σύριγγες και λεπτές βελόνες.

Προηγήθηκε καθαρισμός των εσωτερικών κενών, με υδατικό διάλυμα υπεροξειδίου του υδρογόνου 7%, το οποίο εφαρμόστηκε με έκχυση, μέσα στις ρωγμές με στόχο το καθαρισμό των κενών σε όσο το δυνατόν σε μεγαλύτερο βάθος.

Εξομάλυνση και αισθητική αποκατάσταση επιφανείας – σφραγίσεις

Στη φάση αυτή σφραγίστηκαν οι αρμοί που είχαν προκύψει από τις επεμβάσεις (προηγούμενες συγκολλήσεις, νέες συγκολλήσεις και πληρώσεις).

Για την παρασκευή του κονιάματος χρησιμοποιήθηκε υδραυλική άσβεστος και λεπτόκοκκης χαλαζιακής άμμου σε αναλογία 1:3. Το κονίαμα εναρμονίστηκε χρωματικά με το αρχαίο υλικό, με προσθήκη ανόργανων χρωστικών.

Καθαρισμοί επιφάνειας

Οι επιφάνειες των γλυπτών καθαρίστηκαν από χαλαρές επικαθίσεις και κρούστες κάθε μορφής με χρήση ήπιων διαλυτών. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκαν επιθέματα σεπιολίθου ή χαρτοπολτού σε απιονισμένο νερό στις περισσότερες των περιπτώσεων. Οργανικοί λεκέδες (κόλλες, βαφές κ.λπ.) αφαιρέθηκαν με οργανικούς διαλύτες, ενώ υπολείμματα βιολογικών επικαθίσεων απομακρύνθηκαν με χρήση βιοκτόνων (desogenκαι υπεροξείδιο του υδρογόνου). Υπολείμματα τσιμεντοκονιαμάτων αφαιρέθηκαν μηχανικά. Σημειώνεται ότι τα ίχνη φωτιάς δεν είναι δυνατόν να αφαιρεθούν.

Διάτρηση βάσεων – τοποθέτηση στηριγμάτων

Η διάτρηση έγινε σε προεπιλεγμένα σημεία στην κάτω όψη των βάσεων. Η διεύρυνση της οπής έγινε σταδιακά με αύξηση της διατομής του τρυπανιού και μόνο με περιστροφική κίνηση. Η τοποθέτηση-συγκόλληση των ράβδων σύνδεσης με το γλυπτό και την υποκείμενη βάση έγινε ταυτόχρονα και δεν προηγήθηκε συγκόλληση σε κανένα από τα δυο μέρη.

Λεπτομερέστερα ως παράδειγμα των τεχνικών που χρησιμοποιήθηκαν αναφέρουμε το μαρμάρινο σύμπλεγμα του Διονύσου που συνοδεύεται από Σάτυρο και πάνθηρα, ρωμαϊκής περιόδου (εικόνες 1 και 2). Στην πρώτη εικόνα παρουσιάζεται κατά την μεταφορά του στα εργαστήρια συντήρησης του μουσείου ενώ στην δεύτερη απεικονίζεται όπως εκτίθεται αυτή την στιγμή στην αίθουσα δημοσίου βίου του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Πατρών.

Βασίλης Παναγόπουλος

Συντηρητής Αρχαιοτήτων